12‌ماه تلاطم

اسکناس آمریکایی که روزبه‌روز برای ما گران‌تر و کمیاب‌تر می‌شود، سال98 را با نرخ 12هزار و 900تومان آغاز کرد. پنجم فروردین ماه، وقتی بازارها کار خود را شروع کردند همه چشم به راه نرخ سایت‌ها و تابلوی صرافی‌ها بودند که امسال قرار است برای خرید هر دلار چندین هزار تومان پرداخت کنیم؟ با همه نوسان‌ها و افت‌ و خیزها، روند افزایش نرخ دلار با آغاز سال جدید ادامه پیدا کرد تا جایی که نوزدهم اردیبهشت‌ماه امسال در سبزه میدان این ارز خارجی را 15هزار و 500تومان هم به متقاضیان می‌فروختند. اما همانطور که برخی اقتصاددان‌ها پیش‌بینی کرده بودند ریزش قیمت از اوایل خرداد‌ماه شروع شد تا جایی که در مرداد‌ماه نرخ معامله به 11هزار و 500تومان رسید. اگرچه تا اواسط آبان ماه، بازار ارز، برخلاف روال یکی دو سال اخیر رنگ آرامش و ثبات به‌خود دید و در همین بازه 11هزار تومان نوسان کرد اما در نهایت دوباره ورق برگشت. سریال افزایش قیمت از اواخر آبان‌ماه و بعد از شروع دوباره تنش‌ها بین ایران و آمریکا کلید خورد و کار به جایی رسید که  بهمن ماه، دوباره دلار به نرخی نزدیک به نرخ اردیبهشت‌ماه خود رسید؛ 14هزار و 500تومان. افزایش قیمت دلار در گذشته، در روزهایی که اقتصاد ایران از نعمت ثبات برخوردار بود، در چنین ایامی، اتفاقی طبیعی بود چرا که عموما در این زمان حجم تقاضاها برای سفرهای خارجی و به تبع آن خرید ارز چند برابر می‌شد. در کنار این علت همیشگی، امسال تنش‌های سیاسی ایران، نگرانی‌های ناشی از انتشار خبرهای منفی درباره تصویب نشدن کنوانسیون‌های مربوط به FATF و تأثیر آن بر نقل و انتقالات از یک سو و تعمیق دوباره تحریم‌ها از سوی دیگر بازار ارز را برآشفته و روند قیمت دلار را صعودی کرده است؛ صعودی که به‌نظر می‌رسد این بار هم با فشارها و سیاست‌های بانک مرکزی، در کمتر از چند‌ماه بعد متوقف و تبدیل به سقوط شود.

نرخ متعادل ارز در سال آتی
هادی حق‌شناس، اقتصاددان
برای اینکه تحلیل درستی از عملکرد ارزی داشته باشیم، بهتر است ابتدا متغیرهای اثرگذار بر قیمت‌ ارز را نام ببریم. ازجمله مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر ارز رشد نقدینگی، نرخ تورم، تراز بازرگانی یا مازاد ارز (مابه‌تفاوت صادرات و واردات) است که می‌تواند مولفه مهمی بر نرخ ارز باشد. این‌ متغیرهای واقعی اقتصاد، در کنار متغیرهای سیاسی بسیار مهم است. متغیرهای سیاسی نیز شامل تحریم‌های یکجانبه آمریکا و خروج از برجام بود که بسیار اثرگذار بودند و این مسئله سال گذشته با خروج آمریکا از برجام آغاز شد. صادرات نفت و تراز تجاری مازاد از سال گذشته تا امسال با شیب نزولی همراه بود. دولت چون درآمدی نداشت رشد نقدینگی بیش از 28درصد شد. با این متغیرها و قیمت دلار که به حدود 20هزار تومان رسید و امروز این رقم بسیار پایین آمده، بیانگر این است که بانک مرکزی سیاست علمی را با محدودیت‌های خارجی و داخلی که در بخش واقعی و غیرواقعی اقتصاد وجود دارد، در پیش گرفته است. به‌عبارتی به درستی توانسته بازار را کنترل کند. به همین دلیل نقدینگی به سراغ بازار سرمایه رفته و منجر به این شد که در سال98 شاهد بازدهی 150درصدی بازار ارز باشیم.
اما با درنظر گرفتن منطق علم اقتصاد، ما‌به‌تفاوت میانگین تورم داخلی به تورم کشورهایی که با آنها مبادله تجاری داریم، نرخ ارز باید تعدیل شود. اگر همه شاخص‌های اقتصادی عادی بوده و در سال آتی تنش سیاسی نداشته باشیم، نرخ ارز نوعی نوسان را تجربه خواهد کرد که با تنش‌های سیاسی نوع آن متفاوت است. اما به‌نظر می‌رسد با توجه به اینکه سال آتی رشد اقتصادی بهتری نسبت به سال98 داشته باشیم، نرخ ارز با ثبات خواهد بود. البته این ثبات به‌معنای این نیست که نرخ ارز تعدیل نشود.

آغاز حکمرانی ارزی
 ایمان اسلامیان، تحلیلگر بانکداری و مدیریت 
کنشگری چابک و مداوم بانک مرکزی در حوزه ارزی در کنار همگرایی حاکمیتی در سال گذشته موجب شد تا با وجود محدودیت‌های بی‌سابقه بین‌المللی، سایه ابربحران جدیدی موقتا از کشور دور شود. رصد و فعالیت مداوم بازار توسط بازارساز، آغاز طرح‌های مستقیم بانک مرکزی در ثبات‌بخشی به نظام ارزی کشور نظیر کاهش سیستماتیک نیازهای ارزی غیرضروری، ساماندهی تقاضاهای واقعی نقود ارزی، شفافیت‌زایی تخصیص و بازگشت ارز و راهبری بازار سامان‌مند و متشکل ارزی و در کنار آن بهبود سیاست‌های پولی ازجمله آغاز عملیات بازار باز موجب شده است تا حدی بتوان سال 1398 را آغاز دوران حکمرانی ارزی و ایجاد چشم‌انداز ثبات در نظام ارزی دانست. تداوم فشارهای بین‌المللی موجب خواهد شد تا درصورت عدم‌اجماع داخلی درخصوص مواجهه با مسئله‌ای مانند FATF و مهم‌تر از همه تداوم روند شتابان نقدینگی، سال 1399بدل به سالی پرچالش برای بازارسازان ارزی شود. لیکن ابزارهای نوین سیاستگذار پولی در کنار کنشگری چالاک آن می‌تواند بارقه‌های امید در ایجاد نظام ارزی آرام و باثبات را زنده نگاه دارد.