روزگار سیاه طلای سیاه

با به صدا درآمدن شیپور جنگ قیمت‌ها در بازارهای جهانی، دیروز منحنی قیمت نفت با 23درصد سقوط به 32دلار در هر بشکه رسید؛ به کمترین قیمت از فوریه سال 2016تاکنون. این بالاترین میزان سقوط در کل تاریخ معاملات نفت است. آغازگر این جنگ بی‌سلاح، عربستان و روسیه بودند. این 2 تولیدکننده بزرگ نفت جهان، از روز جمعه، بر سرمیز مذاکرات اوپک پلاس در وین، با یکدیگر سرناسازگاری گذاشتند. هدف؛ تسلط بر بازارجهانی انرژی در میانه شیوع کروناست. فعلا هیچ‌یک از دو طرف اصلی منازعه سودای کوتاه آمدن ندارد.
به گزارش همشهری، شیوع کرونا آینده اقتصاد دنیا را متاثر کرده؛ این اپیدمی از یک سو چشم‌انداز رشد اقتصادی جهان را در ابهام فروبرده و از سوی دیگر بازارهای دنیا را آشفته کرده؛ بازاری که بیشترین اثر را از شیوع کرونا پذیرفته، نفت است. شیوع ویروس کرونا، به کاهش رشد اقتصادی جهان منجر می‌شود که در نتیجه این رویداد تقاضا برای خرید طلای سیاه کاهش خواهد یافت. بر همین اساس در روزهای پایانی هفته گذشته، اعضای اوپک تصمیم گرفتند برای جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت، از سطح تولیدشان بکاهند اما این موضوع مستلزم همکاری روسیه، در قالب یک اتحاد همکاری استراتژیک، با نام اوپک پلاس بود اما روسیه، در نشستی که روز جمعه برگزار شد، برخلاف انتظار با کاهش سطح تولیدش موافقت نکرد و مذاکره 6ساعته اعضای اوپک و به‌ویژه عربستان با مقام‌های روس به نتیجه نرسید. این موضوع عملا اتحاد اوپک پلاس را به آخر خط رساند و موجب شد سعودی‌ها در واکنش به تصمیم روس‌ها به اقدامات تلافی جویانه دست بزنند. برهمین اساس روز شنبه، بلافاصله بعداز پایان اجلاس اوپک، عربستان اعلام کرد اولا سطح تولیدش را تا سطح بی‌سابقه 12میلیون بشکه در روز، بالا خواهد برد و از سوی دیگر اعلام کرد نفت خود را در سراسر جهان با تخفیف‌های گسترده می‌فروشد. عربستان در تلاش است از این طریق با تصاحب بازارها، روسیه را پای میز مذاکره بیاورد. این موضوع واکنش شدید بازارهای جهانی نفت، طلا و بورس‌های سهام و کالای جهان رابه‌دنبال داشت.

افت 23درصدی قیمت نفت
دیروز قیمت نفت در واکنش به آغاز جنگ نفت که سر منشا آن شیوع کروناست، با سنگین‌ترین سقوط، در کل تاریخ فعالیت بازار جهانی نفت مواجه شد؛ به‌طوری که قیمت هر بشکه نفت سبک در ابتدای صبح دیروز 30درصد افت کرد و به مرز 30دلار در هر بشکه نزدیک شد اما در میانه‌های معاملات با جبران بخشی از نزول تا سطح 31دلار و 75سنت پیشروی کرد و در نهایت 23درصد افت را در مبادلات یک روز به ثبت رساند که بالاترین سقوط در تاریخ معاملات بازار جهانی نفت است. به این ترتیب قیمت هر بشکه نفت سبک به پایین‌ترین سطح از فوریه سال 2016میلادی تاکنون رسید. دیروز همچنین قیمت هر بشکه نفت برنت با 22درصد کاهش به 35دلار و37سنت رسید. تحلیلگران جهانی نگرانند بادنباله‌دار شدن جنگ نفت، قیمت طلای سیاه تا سطح 25دلاردر هر بشکه هم نزول کند. به‌ویژه آنکه در میانه‌های مبادلات دیروز قیمت هر بشکه نفت خام در معاملات آتی یا کاغذی تا سطح27دلار هم عقب نشینی کرد. با توجه به تجربه گذشته؛ تحلیلگران بر این باورند که این نزول سنگین قیمت نفت، آثار سیاسی و اقتصادی دنباله داری را در میان کشورهای نفتی، عربی و حتی سایر اقتصادهای وابسته دنیا به نفت بر جای خواهد گذاشت.

رشد قیمت طلا
هم‌گام با افت قیمت نفت؛ دیروز قیمت هر اونس طلا دربازارهای جهانی، با نیم درصد رشد به بالاترین سطح در 7سال گذشته رسید. درمبادلات دیروز هم قیمت هر اونس طلا در بازارهای جهانی، تا لحظه تنظیم این گزارش، نیم درصد رشد کرد و به 1678دلار رسید. این بالاترین قیمت طلا از سال 2013تاکنون تلقی می‌شود. بالاترین رکورد تاریخی قیمت طلا مربوط به سپتامبر 2011است که قیمت هر اونس طلا تا مرز 1920دلار پیشروی کرد. در مبادلات دیروز شدت تقاضا برای خرید طلا در بازار‌های جهانی به حدی بود که قیمت هر اونس طلا در آغاز معاملات حتی به 1703دلار هم رسید؛ اما با کاهش اندک قیمت نفت، قدری از التهاب بازار طلا کاسته شد. در بازار داخلی هم قیمت هرگرم طلای 18عیار از مرز 605هزار تومان گذشت و قیمت هر سکه بهار آزادی به 6میلیون و 104هزار تومان رسید. هرمثقال طلا هم به قیمت 2میلیون و 629هزار تومان دادوستد شد.

نزول سنگین بورس‌های جهانی
اما دامنه شیوع ویروس کرونا، به بازارهای نفت و طلا و ارز محدود نبوده؛ از زمان شیوع این ویروس، اغلب بورس‌های جهان به این موضوع واکنش سنگین نشان داده‌اند. از دیروز اما با افت سنگین قیمت نفت، بازارهای سهام در سراسر دنیا با افت‌های بسیار سنگینی مواجه شدند. به‌طوری که شاخص داوجونز بورس نیویورک، به‌عنوان بزرگ‌ترین بورس دنیا، 5.2درصد و شاخص بورس نزدک آمریکا5.4درصد افت کردند. بورس لندن نیز در نزولی بی‌سابقه6.3درصد سقوط کرد و بورس ژاپن 5درصد افت نشان داد. دامنه این نزول به قدری عمیق و وسیع بود که تقریبا هیچ بورسی دردنیا، از اروپا گرفته تا آمریکا وآسیا، از اثرات آن در امان نماندند. بورس تهران نیز دیروز در واکنش به این رویداد با یک افت سنگین 15هزار واحدی 2.7درصد افت کرد.
در بورس‌های عربی نیز، با توجه به وابستگی این کشورها به درآمد‌های نفتی، نزول سنگین قیمت نفت به افت سنگین بازار‌های مالی منجر شد در این میان بیشترین تأثیر را بورس عربستان پذیرفت و شاخص سهام بورس عربستان 7.3درصد افت کرد. بازار سهام عربستان ظرف 2 روز گذشته، در واکنش به تحولات بازار نفت، 15درصد افت کرده است.


آثار اقتصادی سقوط نفت بر ایران

آمارها نشان می‌دهد میزان نزول قیمت هر بشکه نفت خام از اول سال‌جاری میلادی تاکنون 50درصد بوده و قیمت هر بشکه نفت خام از 65دلارو 50سنت به 32دلار در هر بشکه رسیده و نصف شده است. اکنون این پرسش مطرح است که آثار اقتصادی کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران چیست؟ پیش از این در دهه 80میلادی، مصادف با دهه 60، اقتصاد ایران چنین پدیده‌ای را تجربه کرده است. در تابستان 1986سقوط قیمت نفت به زیر 10دلار و تشدید تحریم‌های اقتصادی، همزمان با گسترش دامنه‌های جنگ تحمیلی به آب‌های خلیج‌فارس به کاهش شدید درآمدهای نفتی و ارزی ایران منجر شد پدیده‌ای که کسری بودجه 50درصدی دولت را به‌دنبال داشت و عملا در 2سال پس از آن اقتصاد ایران با منحنی نرخ تورمی افسارگسیخته مواجه شد. مجموعه این عوامل در نهایت ایران را در مسیر پذیرش قطعنامه 598و پایان جنگ قرار داد. ایران در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی تا 6میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کرد اما این صادرات؛ تحت‌تأثیر جنگ و تحریم‌های اقتصادی در اواسط دهه 60 کاهش یافت و به‌دنبال آن با کاهش شدید قیمت نفت سطح درآمدهای ارزی دولت به‌طور محسوسی کاهش یافت. در آن زمان میزان صادرات نفت ایران به یک تا 1.2میلیون بشکه به قیمت هر بشکه 10تا 12دلار رسید و این موضوع به کسری بودجه شدید و افزایش نرخ تورم منجر شد. با وجود آنکه 34سال پس از آن تجربه، سطح وابستگی بودجه به درآمد‌های نفتی کاهش یافته؛ چنان که در سال آینده سهم نفت در بودجه کل کشور کمتر از 20درصد خواهد بود؛ اما با توجه به اثر غیرمستقیم سقوط قیمت نفت بر نرخ فروش فرآورده‌ها و حتی کالاها و مواد خامی نظیر فولاد، مس و سنگ آهن، این رویداد بار دیگر می‌تواند همزمان با کاهش درآمد‌های غیرنفتی، به کاهش درآمدهای ارزی، افزایش کسری بودجه و رشد نرخ تورم در اقتصاد ایران منجر شود؛ زیرا افزایش کسری بودجه به‌معنای تورم بیشتر یا ریال تضعیف شده‌تر است که این روند به افزایش قیمت سهام، طلا، ارز و حتی کالاهای سرمایه‌ای و غیرسرمایه‌ای می‌شود. همچنین کاهش شدید قیمت نفت به کاهش قیمت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی و همچنین مواد خام یا کامودیتی‌ها منجر می‌شود؛ کاهش قیمت مواد خام در بازارهای جهانی می‌تواند بر کاهش حجم صادرات و رقم درآمدهای ارزی ایران تأثیر زیادی داشته باشد. هم‌اکنون دولت به‌دلیل اعمال تحریم‌های گسترده علیه اقتصاد ایران تلاش می‌کند تا بخشی از کمبود منابع ارزی خود را از طریق صادرات مواد خام تامین کند. بنابراین کاهش قیمت مواد خام در دنیا به‌معنای کاهش درآمد‌های ارزی ایران و در نهایت افزایش قیمت ارز در بازار آزاد داخلی است. به‌نظر می‌رسد مجموعه این عوامل ناگزیر در میان‌مدت، به‌دنبال خود آثار غیرقابل پیش‌بینی و غیرمترقبه‌ای را در عرصه سیاست و اقتصاد داخلی برجای بگذارد.