بازی محتکران با ارزاق مردم

نیلوفر جلالی_خبرنگار

دهه70، دهه‌ای تازه و قدم‌های اول بعد از خروج از جنگ، دهه‌ای که هنوز تحریم‌ها نیامده بود و بعد از عبور از دوران دفاع‌مقدس، هنوز تمایل به احتکار و گرانفروشی و فسادهای اقتصادی پررنگ نشده بود. در دور دوم دولت اکبر هاشمی‌رفسنجانی و از سال 1372دوره اوج‌گیری تورم در اقتصاد ایران بود. کشوری که با مشکلات پس از جنگ دست و پنجه نرم می‌کرد، از نظر اقتصادی، شرایط پیچیده‌ای را پشت سر می‌گذاشت. نرخ تورم 9درصدی سال 68، 6سال بعد، یعنی در سال 74، به۴۹درصد رسید و یکی از جهش‌های بزرگ خود را در طول تاریخ بعد از انقلاب تجربه کرد. اوج افزایش قیمت‌ها از سال 1373بود. تا آن زمان هنوز اکیپ‌های ویژه بازرسی وجود نداشت و گرانی‌ها و اعتراضات دنباله‌دار به آنها باعث شد تا دست آخر اکیپ‌های بازرسی و اتحادیه‌های صنفی تحت نظارت طرح تنظیم بازار راه‌اندازی شوند. برچسب‌گذاری قیمت روی کالاها نیز در این زمان رایج و اجباری شد. بعد از مدتی، واحدهایی که برای برچسب‌گذاری کالاها اقدام نکرده بودند با خطر تعطیلی مواجه شدند. در همین زمان طرح جمع‌آوری کوپن‌فروش‌ها هم مطرح شد. برای نخستین‌بار شماره تلفن ستاد تنظیم بازار به کمک مردم آمد تا تخلفات اینچنینی را گزارش کنند. احتکار بعضی کالاهای اساسی ادامه پیدا کرد تا اینکه سازمان نظارت بر قیمت‌ها از دارندگان کالاها خواست موجودی انبار خود را اعلام کنند. البته کاسبان از این کار سر باز می‌زدند و موجودی انبار را جزو اسرار کسب و کار خود عنوان می‌کردند. با این حال، کار شناسایی انبارهای احتکاری آغاز شد و تازه سرآغاز جریمه‌های گرانفروشان بود. بعضی از این کالاهای احتکاری از اقلام اساسی بودند؛ مثل قند. کشفیات در این ‌باره بسیار بود؛ مثلا کشف 20انبار کالای احتکار شده در مشهد، کشف ده‌ها انبار روغن در تهران و جریمه 20تا 400هزار تومانی محتکران، کشف انبارهای لوازم خانگی و... بخشی از این اتفاقات بود.
قرار بود که مبارزه با احتکار و گرانفروشی ادامه یابد، اما همچنان قیمت کالاها سیر صعودی داشت. محتکران و گرانفروشان دولتی و خصوصی پشت سر هم تا 20برابر ارزش کالا جریمه می‌شدند، اما همچنان کمبود بعضی کالاها در بازار مشهود بود. کاهش قیمت‌ها و مجازات متخلفان به‌عنوان مفسد فی‌الارض مطرح بود، اما وضعیت بهبود پیدا نکرد و گرانی‌ها ادامه یافت و به سال‌های بعد نیز سرایت کرد.
در دوره ریاست‌جمهوری محمدرضا خاتمی و از سال 1376 نیز با توجه به کاهش بهای نفت در درآمدهای دولت و اثرات آن بر اقتصاد، دوباره مبارزه با محتکران و گرانفروشان با جدیت بیشتری در دستور کار قرار گرفت. جریمه‌ها دیگر میلیونی بود و آمار از چند صد مورد تخلفات در این زمینه حکایت می‌کرد. با این حال می‌دانیم که این دهه تازه آغاز کار احتکار‌کنندگان بود.