پناهجویان پشت مرزهای اروپا

محمدامین خرمی- خبرنگار

وضعیت هزاران پناهجویی که طی روزهای اخیر در منطقه مرزی میان ترکیه و یونان سرگردان بوده‌اند، با استقرار نیروهای ارتش یونان در مرز و بالا گرفتن درگیری‌ها میان دو طرف وخیم‌تر شده‌است؛ پناهجویانی که شمار زیادی از آنها ایرانی و افغان هستند.
نظامیان یونان دیروز برای متفرق کردن پناهجویانی که از روز جمعه پشت مرزهای این کشور تجمع کرده‌اند، از گاز اشک‌‌آور و گلوله‌های پلاستیکی استفاده کردند. شلیک به سمت پناهجویان به زخمی شدن تعدادی از آنها منجر شد. آمار دقیقی از تعداد افراد زخمی شده در دست نیست اما ویدئوهای منتشر شده در توییتر از منطقه مرزی «پازارکوله-کاستانیس» که تنها مرز زمینی میان ترکیه و یونان است، از زخمی شدن شماری از پناهجویان حکایت دارد. خبرنگاران ترکیه‌ای حاضر در منطقه به نقل از شاهدان عینی خبر داده‌اند که درگیری‌ها دست‌کم 2کشته و 5زخمی به جا گذاشته است؛ آماری که هنوز از سوی منابع رسمی 2کشور تأیید نشده است.
دولت یونان اعلام کرده طی 5روز، بیش از 24هزار نفر را در خاک خود بازداشت کرده و به ترکیه بازگردانده است. اغلب این افراد طی روزهای جمعه تا یکشنبه وارد خاک یونان شده‌اند. روز جمعه مرزبانی ترکیه به‌طور ناگهانی مرزها را به روی پناهجویان گشود و اجازه عبور از گذرگاه‌ها و موانع مرزی را صادر کرد. در آن سوی مرز، نیروهای مرزبانی یونان که آماده چنین اقدامی نبودند، نتوانستند مانع هجوم پناهجویان شوند. اما مقام‌های مسئول از روز شنبه و یکشنبه ابتدا با استقرار نیروهای پلیس و سپس با استقرار نیروهای ارتش توانستند کنترل اوضاع را در دست بگیرند. بررسی‌های همشهری از حدود 50ویدئوی منتشر شده در توییتر طی روزهای گذشته نشان می‌دهد شمار زیادی ایرانی و افغان‌ در میان پناهجویان حضور دارند. بیشتر ویدئوها مربوط به مناطق اطراف گذرگاه مرزی پازارکوله-کاستانیس است که 3ساعت با استانبول فاصله دارد. ترکیه و یونان حدود 160کیلومتر مرز مشترک در خشکی دارند که گذرگاه پازارکوله-کاستانیس یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های آن است. در میان پناهجویان، تعداد زیادی زن و کودک دیده می‌شوند. آنها مجبور شده‌اند شب‌ها را در سرما و در علفزارهای منطقه حائل مرزی میان 2کشور سر کنند.
آب‌های میان ترکیه و یونان نیز شرایط مشابهی دارند. قایق‌های پناهجویان از همان نخستین ساعات بعد از گشایش مرزها، به سمت جزایر یونانی نزدیک ترکیه به راه افتادند؛ صحنه‌ای که طی سال‌های اخیر و به‌دلیل سختگیری‌های نیروهای گارد ساحلی ترکیه کمتر دیده شده است. جزیره لسبوس، اصلی‌ترین مقصد پناهجویانی است که خطر عبور از دریا با قایق‌های کوچک لاستیکی را به جان می‌خرند. طبق اعلام دولت یونان، طی روزهای جمعه و شنبه بیش از 500نفر خود را به جزیره لسبوس رسانده‌اند. طی روزهای بعد به‌دلیل افزایش تردد قایق‌های گشتی گارد ساحلی یونان و تلاش آنها برای بازگرداندن پناهجویان به آب‌های ترکیه، شمار افرادی که موفق شدند خود را به لسبوس برسانند، به‌شدت کاهش یافته است. ویدئوهای منتشرشده در توییتر نشان می‌دهد گارد ساحلی یونان برای بازگرداندن قایق پناهجویان به سمت آنها شلیک می‌کند؛ اقدامی که تاکنون سابقه نداشته است.
دولت یونان با اعزام واحدهای ارتش به مرزها و صدور دستور برخورد با پناهجویان، نشان داده این بار قصد ندارد مسیر را برای ورود پناهجویان باز بگذارد. یونان از سال 2015، یکی از اصلی‌ترین مبادی ورودی پناهجویان به اروپا بوده و طی این سال‌ها علاوه بر بحران اقتصادی، با بحران ناخواسته ورود پناهجویان نیز دست‌و‌پنجه نرم کرده است. کریاکوس میتسوتاکیس، نخست‌وزیر این کشور، روز سه‌شنبه همزمان با سفر مقام‌های ارشد اتحادیه اروپا به آتن اعلام کرد که در مقابل ترکیه کوتاه نمی‌آید. میتسوتاکیس اردوغان را متهم کرد که با استفاده از ابزار پناهجویان قصد دارد اروپا را به حمایت از حضور نظامی آنکارا در سوریه مجبور کند. مقام‌های اتحادیه اروپا نیز از آتن پیامی شفاف به ترکیه ارسال کرده و تأکید کردند که تسلیم فشار این کشور نمی‌شوند.
ترکیه خواستار توقف حمله ارتش سوریه به ادلب شده است. اردوغان به‌دنبال جلب حمایت اروپا از خود در مقابل روسیه است که از دولت سوریه حمایت می‌کند؛ خواسته‌ای که تاکنون با پاسخ مثبت اروپایی‌ها روبه‌رو نشده است. ادلب در شمال غرب سوریه و در نزدیکی مرز ترکیه، تنها پایگاه باقی مانده در دست گروه‌های تروریستی و نیروهای مخالف بشر اسد به شمار می‌رود و ترکیه با هدف اثرگذاری بر معادلات سوریه، طی هفته‌های اخیر نیروهای خود را به این منطقه اعزام کرده است. کشته شدن 33سرباز ترکیه در عملیات هفته گذشته ارتش سوریه باعث صدور دستور اردوغان برای گشودن مرزها شد.
براساس آمار سازمان ملل، 3میلیون و700هزار آواره سوریه‌ای در ترکیه به‌سرمی‌برند. اردوغان می‌گوید توانایی پذیرش پناهجویان بیشتر را ندارد و اروپا باید سهم خود را از این بحران بپردازد. اردوغان معتقد است ادامه عملیات ارتش سوریه، 2میلیون آواره دیگر را به سمت ترکیه روانه می‌کند. اروپایی‌ها اما می‌گویند سهم خود را پرداخته‌اند. براساس توافقنامه‌ای که در سال 2016میان دو طرف به امضا رسید، ترکیه متعهد شد مانع حرکت پناهجویان به سمت اروپا شود و اتحادیه اروپا نیز در مقابل موظف به پرداخت 6میلیارد یورو به آنکارا شد.
3میلیون 700هزار آواره سوریه‌ای حدود دو‌سوم تعداد پناهجویانی را تشکیل می‌دهند که در ترکیه به‌سرمی‌برند. حدود 2میلیون پناهجوی دیگر در ترکیه هستند که آواره جنگ به شمار نمی‌روند و اصطلاحا به آنها «مهاجران اقتصادی» گفته می‌شود؛ افرادی که با هدف رسیدن به زندگی بهتر به‌دنبال رفتن به اروپا هستند. اتباع کشورهای بنگلادش، پاکستان، ایران، افغانستان و مراکش و برخی دیگر کشورهای آفریقایی بیشترین سهم را در میان این افراد دارند. از آنجا که هنوز موج تازه حرکت آوارگان از سوریه به سمت ترکیه آغاز نشده، افرادی که طی روزهای اخیر در مرز یونان تجمع کرده‌اند، اغلب همین پناهجویانی هستند که به دلایل اقتصادی قصد ورود به اروپا را دارند.