بیماری‌های واگیردار و مسئولیت اجتماعی

ابراهیم علی‌پور- پژوهشگر اجتماعی

ویروس تازه‌نفس کرونا این روزها به جان کشورها افتاده و خود را به صدر اخبار جهان رسانده است. در ایران نیز آمار مبتلایان و فوتی‌ها روند صعودی دارد. مبارزه با شیوع کرونا نیازمند عزمی جدی و همگانی است. در این شرایط که در حال تبدیل شدن به یک بحران عظیم است، ما شهروندان و نهادهای متولی برای کنترل و پیشگیری از این بیماری در اماکن‌ عمومی و در فضاهای اجتماعی چه مسئولیتی داریم؟ 
در وضعیتی که یک کشور در حالت بحران قرار می‌گیرد، نخستین وظیفه‌ دولت اطلاع‌رسانی سریع به مردم و آگاه‌ کردن جامعه از وضعیت بحرانی است. وقتی مردم آگاهی درست و کامل داشته باشند، اقدامات و تصمیمات درست را برای حفظ سلامت خود و خانواده‌شان اجرایی می‌کنند. در واقع مسئولیت اجتماعی زمانی که معضلی گریبان جامعه را گرفته، اهمیت بیشتری می‌یابد.
اما متأسفانه شاهد هستیم برخی از افراد عامدانه این مسئولیت اجتماعی را زیر پا می‌گذارند و حتی با انتشار ویدئو از کارهای نامعقول خود، دیگران را هم تشویق می‌کنند که همچون ایشان بی‌تعهد به جامعه و همنوعان خود رفتار کنند. در اینجا اگر مردم از آگاهی لازم درخصوص خطرات ناشی از اینگونه رفتارها برخوردار نباشند، احتمالا بروز فاجعه انسانی هم وجود دارد.
 در عصر حاضر حقوق شهروندی و نقش‌آفرینی شهروندان در اجرای مسئولیت اجتماعی در دنیای معاصر حائز اهمیت بوده و به‌عنوان یک شاخص تأثیر مستقیم در سیاستگذاری دولت و رعایت تکلیف بسیاری از حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی را می‌تواند به نفع اجتماع و افراد آن هدایت نماید. یکی‌ از مصداق‌های تحقق حقوق شهروندی مسئولیت اجتماعی یا به تعبیری جامعه‌پذیری است. فرد متعلق به اجتماع در مقابل مخاطراتی که شهروندان را تهدید می‌کند احساس وظیفه کرده و متعلق به هر قشری باشد در کاهش خطر، پیشگیری و درمان تلاش می‌کند در جامعه امروز گاهی مسئولیت اجتماعی قربانی طمع‌ورزی و حرص سودجویان و هنجارشکنان می‌شود. اگر چه تعداد اقلیت باشد باز هم تأثیری بر سلامت شهروندان خواهد داشت. نمونه‌هایی از مسئولیت‌گریزی در سطح کلان و خُرد قابل مشاهده است که می‌توان به افزایش قیمت‌ها پس ‌از افزایش تقاضا در همه زمینه‌ها، احتکار، تقلب و عدم‌فروش اشاره کرد. هم‌اکنون عبور از پیچ سخت کرونا اولویت اول جامعه اجتماعی و کارگزاران دولت محسوب می‌شود اما صرفاً با ترس و اضطراب، شایعه‌پراکنی یا فرافکنی از سوی شبکه‌های اجتماعی و برخوردهای منفعلانه نمی‌توان به آرامش مردم کمک کرد. در چنین مواقعی گروه‌های مرجع مثل شورایاری و سازمان‌های مردم نهاد، مسئولان عالی‌رتبه، نهادها، علما، پزشکان، تولیدکنندگان، صاحبان حرف و مشاغل مرتبط با سلامت مردم، رسانه‌های ارتباط جمعی و خود شهروندان نقش مهم و بازی‌گردان این تهدید به‌شمار می‌روند. یکی‌ از حلقه‌های مفقوده از دیرباز در رعایت حقوق شهروندی توسط دولت عدم‌نظارت دقیق و آموزش صاحبان مشاغل خدماتی مرتبط با سلامت مردم است؛ مشاغلی از قبیل نانوایی، قصابی، مراکز بهداشت، سوپرمارکت، رستوران، اغذیه‌فروشی، کارگاه‌های تولید مواد غذایی، مسئولان آموزشگاه‌ها و مدارس بوده که شاید کرونا ویروس فرصتی فراهم کند فرایندهای حقوق و تکالیف شهروندی نه صرفاً در روی کاغذ و در پشت تریبون که در کف خیابان در بین آحاد مردم مورد توجه قرار گیرد.