کتاب
در خدمت و خیانت کمک‌آموزشی‌ها
ناشران کتاب‌های کمک‌آموزشی، بخش عمده تبلیغات نمایشگاه کتاب را به تسخیر خود درآورده‌اند؛ مسئولان نمایشگاه می‌گویند حذف یکباره آنها ممکن نیست
مرتضی کاردر- روزنامه‌نگار
وارد نمایشگاه کتاب که می‌شوید بیشتر از هر چیز تبلیغ‌های ناشران کمک آموزشی است که چشم‌ها را می‌گیرد. بیلبوردها و بنرهای بزرگی که سال‌به‌سال بزرگ‌تر می‌شوند و هر سال شکل تازه‌ای به‌خود می‌گیرند. زمانی کانون فرهنگی آموزش بود و حالا گاج و کلاغ سپید و مدرسان شریف.... گوش بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب نیز پر از تبلیغ‌های کتاب‌های عمومی روانشناسی و کتاب‌های کمک‌آموزشی است و بلندگوهای نمایشگاه تبلیغ‌های صوتی این ناشران را پخش می‌کنند.
ناشران کمک‌آموزشی عملاً بخش عمده جلوه بیرونی نمایشگاه را به تسخیر خود درآورده‌اند. نمایشگاه کتاب تهران که قرار است بیشتر محلی برای عرضه کتاب‌های فرهنگی و شاید بحث و گفت‌و‌گو درباره کتاب‌ها باشد عملاً به فروشگاه کتاب‌های کمک‌آموزشی و کتاب‌های کنکور تبدیل شده است.
با تبلیغ‌های بسیار ناشران کمک آموزشی فضای فرهنگی نمایشگاه را تحت‌الشعاع قرار داده است.
بقیه ناشران از فضای تبلیغی استفاده نمی‌کنند
به سراغ قادر آشنا، مدیر مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی وزارت ارشاد و قائم‌مقام نمایشگاه کتاب سی‌و‌سوم رفته‌ایم تا ببینیم او راه چاره مشکل ناشران کمک‌آموزشی، را در چه می‌داند؟ «در سال‌های گذشته نیز چنین اعتراض‌هایی وارد بود که بعضی از ناشران ازجمله ناشران کمک‌آموزشی بخش زیادی از فضای تبلیغی نمایشگاه را به‌خود اختصاص می‌دهند. از سال گذشته قانونی گذاشته‌ایم که هر ناشر هرچقدر هم امکانات داشته باشد، فقط می‌تواند حداکثر 20درصد محیط تبلیغاتی نمایشگاه را به‌خود اختصاص دهد و بقیه فضای تبلیغی نمایشگاه باید به سایر ناشران اختصاص پیدا کند. اما اینکه دیگر ناشران نمی‌آیند از فضای تبلیغی نمایشگاه استفاده کنند و فضای تبلیغی خالی می‌ماند مسئله‌ای است که به‌خود ناشران برمی‌گردد. در چنین شرایطی تبلیغات یک ناشر کمک‌آموزشی بیشتر به چشم می‌آید چون دیگر ناشران فضاهای خالی را پر نکرده‌اند. تبلیغ‌ها بخشی از هزینه‌های نمایشگاه را تأمین می‌کند و ما نمی‌توانیم به‌طور کل از تبلیغ صرف‌نظر کنیم.» 20درصد تبلیغات تنها برای یک ناشر در مقایسه با کل نمایشگاه درصد کمی نیست اما شاید تا حضور ناشران دیگر چاره‌ای جز محدودیت‌های این‌چنینی نباشد.
حذف کمک‌درسی‌ها فعلاً ممکن نیست
کوچک کردن نمایشگاه کتاب یکی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر بارها مطرح شده و در دستور کار نمایشگاه قرار گرفته. آیا در فرایند کوچک‌سازی می‌توان به حذف بعضی از بخش‌ها از نمایشگاه کتاب تهران امیدوار بود و در این میان ناشران کمک‌آموزشی را یکی از گزینه‌های حذف از نمایشگاه دانست؟ قادر آشنا می‌گوید: «ناشران کمک‌درسی مخاطب دارند و بسیاری برای خرید کتاب‌های کمک آموزشی به نمایشگاه کتاب می‌آیند. متوجهم که مخاطبان کتاب‌های کمک‌آموزشی با مخاطبان کتاب‌های فرهنگی فرق دارند، اما نمی‌توان یکباره ناشران کمک‌درسی را از نمایشگاه کتاب حذف کرد.
شماری از مخاطبان نمایشگاه برای خرید کتاب‌های کمک‌آموزشی به نمایشگاه می‌آیند و شاید به تبع خرید این کتاب‌ها به سراغ بخش‌های دیگر نمایشگاه بروند. حذف ناشران کمک‌آموزشی فعلاً در دستور کار نمایشگاه کتاب قرار ندارد. برخلاف باور رایج، سهم فروش آنها از نمایشگاه نیز آن‌قدر قابل توجه نیست. تبلیغ‌هایشان به‌اندازه‌ای است که شاید خیلی‌ها فکر کنند بخش عمده فروش نمایشگاه کتاب تهران برای آنهاست اما آنها هم به اندازه دیگر ناشران کتاب‌هایشان را می‌فروشند؛ ولی نباید این مسئله را نادیده گرفت جمعیتی که برای خرید کتاب از این ناشران به نمایشگاه می‌آیند بسیار زیاد است و با حذف آنها عملاً بخش زیادی از دانش‌آموزان و بازدیدهای مدارس از نمایشگاه کتاب تهران حذف می‌شود.»
آشنا هر تصمیمی درباره حضور ناشران کمک‌آموزشی در نمایشگاه را در وهله اول به صنف ناشران مربوط می‌داند. «بعضی استان‌ها گفته‌اند که در نمایشگاه‌های استانی نیازی به حضور کمک‌آموزشی‌ها نیست. مثلاً الان 2سال است که در نمایشگاه‌های استانی یزد حضور ندارند. اما هر تصمیمی درباره آنها باید در صنف اتفاق بیفتد.»
تبلیغ به معنی فروش بیشتر نیست
اما هم‌اکنون چه راهی برای رهایی از تبلیغات نمایشگاه وجود دارد؟ قائم‌مقام نمایشگاه کتاب می‌گوید: «امسال بخشی از فضای تبلیغ را به ناشرانی اختصاص داده‌ایم که بضاعت کمتری دارند و نیز ناشرانی که وجهه فرهنگی بیشتری دارند، در عین حال ستاد برگزاری نمایشگاه تبلیغ‌های دیگری را نیز درنظر گرفته؛ مثل ماجرای سیل و عفاف و حجاب و تبلیغ‌های فرهنگی دیگر تا شاید غلبه تبلیغ ناشران کمک‌آموزشی کمتر شود اما راه‌حل نهایی ماجرا این است که ناشران دیگر برای تبلیغ کتاب‌های خود از فضای نمایشگاه استفاده کنند تا آنچه شما از آن به‌عنوان غلبه ناشران کمک‌آموزشی نام می‌برید، کم‌رنگ‌تر شود و فضای تبلیغات نمایشگاه ترکیبی از همه ناشران باشد».
مهدی اسماعیلی‌راد، معاون اجرایی نمایشگاه نیز درباره غلبه تبلیغات ناشران کمک‌آموزشی در نمایشگاه کتاب می‌گوید: «تبلیغات زیاد به‌معنی غلبه ناشران کمک‌آموزشی در نمایشگاه نیست. الان در سطح شهر ممکن است شرکت‌ها و برندهایی تبلیغات زیادی بکنند اما آیا این به معنی این است که همه مردم به سراغ محصولات آنها می‌روند؟ حتی اینکه سبب فروش بیشتر ناشران کمک‌آموزشی می‌شود نیز به‌نظر من درست نیست. نمایشگاه مخاطبان متنوع خودش را دارد و هرکدام از این دسته مخاطبان جای کتاب‌ها را در نمایشگاه می‌دانند و برای خرید آنها به نمایشگاه می‌آیند. تبلیغات بیشتر یکی به معنی حذف دیگران نیست.»
شاید چنان‌که قادر آشنا می‌گوید حذف ناشران کمک‌آموزشی از نمایشگاه کتاب به‌زودی ممکن نباشد اما اگر قرار باشد که نمایشگاه کتاب تهران از فربهی و گستردگی فعلی دربیاید و جایی برای عرضه کتاب‌های تازه و کارنامه ناشران ایرانی و محلی برای گفت‌و‌گو درباره نشر و برگزاری نشست‌های کتاب بشود، ناشران کمک‌آموزشی و شماری از ناشران دانشگاهی شاید یکی از نخستین گزینه‌های حذف از نمایشگاه کتاب باشند. تا آن زمان شاید فقط بتوان به کمتر شدن تبلیغ‌های ناشران کمک‌آموزشی فکر کرد تا قدری از غلبه آنها در نمایشگاه کتاب کمتر شود.
بهتر بود که برای چنین گزارشی به سراغ ناشران کمک‌آموزشی نیز می‌رفتیم تا یکی، 2نفر از این ناشران نیز درباره شرایط حضورشان در نمایشگاه کتاب بگویند. اما گفت‌و‌گو با ناشران کمک‌آموزشی فرایند دشواری است که مدت‌ها طول می‌کشد. ثبت درخواست و رد شدن از مسئولان دفترها و طبقه‌ها و واحدهای گوناگون چنین ناشرانی زمان بسیاری می‌طلبد. هیچ‌کدام از ناشران کمک‌آموزشی به پرسش‌های همشهری درباره نمایشگاه کتاب پاسخ ندادند.
