بازماندگان از مجلس

لیلا شریف
رصد اخبار انتخابات مجلس یازدهم این واقعیت را به رخ می‌کشد که این انتخابات به شکل خاصی با حاشیه‌های «رد صلاحیت» گره خورده است.شاید بتوان رد‌صلاحیت‌های این دوره را در دسته حاشیه‌های مجلس ششم قرار داد؛ چرا که فارغ از رد صلاحیت برخی چهره‌های شاخص هر دو جریان سیاسی کشور، رد صلاحیت نزدیک به یک سوم مجلس فعلی با موجی از انتقادها و اعتراضات روبه‌رو شد.
بر اساس قانون، افرادی که خواهان حضور در مجلس هستند، باید از فیلترهایی به نام هیأت‌اجرایی و هیأت نظارت عبور کنند. هیأت اجرایی با دستور وزیر کشور و انتخاب فرمانداری یا بخشدار کارش را آغاز می‌کند. بر اساس گفته وزیر‌کشور در این دوره از انتخابات، «هیأت‌های اجرایی بر اساس استعلام از مراجع چهارگانه (وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، دادگستری و ثبت احوال) و مبتنی بر موازین قانونی، مأموریت بررسی صلاحیت داوطلبان را به انجام می‌رسانند.»
هیأت نظارت نیز در کنار هیأت‌اجرایی در بررسی صلاحیت‌ها به ایفای نقش می‌پردازد. هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات با حضور عضو شورای نگهبان و یک نماینده از قوه‌قضاییه به بررسی صلاحیت‌ها می‌پردازد و آنطور که سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرده است، در بررسی این دوره از انتخابات مجلس «علاوه بر گزارش‌های مراجع چهارگانه، گزارش‌های نهادهای مردمی و مراکز امنیتی ورای وزارت اطلاعات هم بررسی شده، ضمن اینکه تحقیقات محلی انجام گرفته است».

مواد لازم برای تأیید صلاحیت
بر اساس ماده 28قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، افرادی که خواهان حضور در انتخابات هستند باید 8 شرط «اعتقاد و التزام عملی به اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه، داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد و یا معادل آن، نداشتن سوء‌شهرت در حوزه انتخابیه، سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی و حداقل سن 30 سال تمام و حداکثر 75 سال تمام» را داشته باشند و نبود هر یک از این شروط کافی است تا مهر رد صلاحیت بر پروند نامزدهای انتخاباتی ثبت شود.در این دوره از انتخابات پیش از شوک رد‌صلاحیت‌های مبتنی بر نظر هیأت نظارت و شورای نگهبان، رد صلاحیت چهره‌هایی همچون جواد امام مدیرعامل بنیاد باران، علی شکوری‌راد دبیرکل حزب اتحاد ملت، آذر منصوری عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت، بهرام پارسایی نماینده فعلی مجلس و... در هیأت اجرایی موجب شد تا موجی از انتقادها روانه وزارت کشور و دولت شود. در گام بعدی این شورای نگهبان بود که اجازه حضور چهره‌های مختلف را با توسل به بندهایی از ماده 28قانون انتخابات – التزام به اسلام و نظام و وفاداری به نظام- صادر نکرد تا باز هم انتقادهای بسیاری به رد‌صلاحیت‌ها وارد شود.

شاکیان رد‌ صلاحیت
پس از اعلام این رد‌صلاحیت‌ها، نامزدهای انتخاباتی از این حق برخوردارند که تا با شکایت، حق خود را پیگیری کنند. اگر شورای نگهبان صلاحیت داوطلبی را که در مراحل قبلی مورد تأیید قرار گرفته است رد کند، داوطلب این امکان را دارد که در 2مرحله به ‌نظر اعضای شورا در رابطه با صلاحیتش اعتراض کند. شورای نگهبان نیز با توجه به شکایت‌های انجام شده از راه‌های مختلفی همچون تحقیقات محلی، دعوت افراد رد‌صلاحیت‌شده، استفاده از استنادات جدید و... در رابطه با سرنوشت نامزدهای انتخابتی تصمیم می‌گیرد. در انتخابات یازدهم مجلس، این مرحله از بررسی شکایت نیز حاشیه‌های خاص خود را داشت؛ چرا که علی مطهری در قامت نماینده شناخته شده مجلس، بعد از حضور در جلسه شورای نگهبان و گفت‌وگو با یکی از حقوقدان‌های این شورا، نتیجه جلسه را بی‌فایده دانسته بود؛ «به درخواست آن شورا روز جمعه چهارم بهمن به محل آن شورا آمدم و به حضور یکی از حقوقدان‌های آن شورا رسیدم. بعد از بحث کلی درباره روش بررسی صلاحیت‌ها، ایشان 3مورد را به‌عنوان نمونه برای عدم‌التزام عملی اینجانب به نظام جمهوری‌اسلامی ذکر کرد که هیچ‌کدام وارد نبود؛ مثلا گفت شما در نطق خود گفته‌اید «نهم دی اگر بنا باشد موجب تفرقه شود، دیگر یوم‌الله نیست بلکه یوم‌الشیطان است». گفتم درست است، الان هم همین را می‌گویم. گفت شما باید همان جمله آقا را بگویید. گفتم من جمله خودم را گفته‌ام، جمله ایشان هم به جای خود. و البته از اینکه چنین نگاهی در یک عضو شورای نگهبان وجود دارد متأسف شدم.»
سرانجام این جلسه برای مطهری آورده‌ای نداشت. او که برای بار دوم از جانب شورای نگهبان رد‌صلاحیت شده بود، ترجیح داد تن به اعتراض دوباره ندهد؛ چرا که به قول خودش «اعتراض در این مرحله به معنی التماس» است. از سوی دیگر افرادی مانند شهیندخت مولاوردی، معاون سابق امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری نیز به روند بررسی شکایت انتقاد داشتند. وی در توئیتی نوشته بود: «بزرگواران پاسدار احکام اسلام و قانون اساسی حتی نیاز ندیدند حداقل حفظ ظاهر کرده و طبق اصل «البینه علی المدعی» صورت قانونی و شرع را مراعات کنند؛ نه تماس تلفنی، نه مطلع کردن از دلایل و مدارک رد‌صلاحیت و نه دعوت به جلسه حضوری درخواستی جهت ارائه توضیحات و دفاعیات!»

ژنرال‌هایی که از انتخابات بازماندند
با وجود آنکه در لیست رد‌صلاحیت‌های اصولگرایان نام چهره‌های مختلفی به چشم می‌خورد، اما رد صلاحیت برای اصلاح‌طلبان سخت‌تر از اصولگرایان گذشت.
برای نوشتن از چهره‌های شاخصی که از حضور در انتخابات مجلس یازدهم جا مانده‌اند، متغیری به نام زمان از اهمیتی ویژه برخوردار است؛ چرا که بر اساس تجربه سال‌های گذشته ممکن است تا آخرین روزهای منتهی به انتخابات، چهره‌های جامانده به لیست تأیید صلاحیت‌ها اضافه شوند.
تا زمان نگارش این گزارش چهره‌های اصلاح‌طلب همچون علی شکوری‌راد دبیرکل حزب اتحاد ملت، هادی غفاری فعال سیاسی اصلاح‌طلب، آذر منصوری دبیر کل اتحاد ملت، جواد امام مدیرعامل بنیاد باران و قدرت‌الله علیخانی عضو مجمع روحانیون مبارز، علیرضا رحیمی،بهرام پارسایی، علی مطهری،طیبه سیاووشی، محمود صادقی و قاسم میرزایی‌نیکو نمایندگان اصلاح‌طلب مجلس دهم و همچنین غلامعلی جعفرزاده، محسن کوهکن، سیدحسین نقوی حسینی و بهروز نعمتی نمایندگان اصولگرای مجلس فعلی، ازجمله چهره‌های شناخته‌شده‌ای بودند که مجوز حضور در انتخابات دور یازدهم مجلس را دریافت نکردند.