راویان خاموش روزهای انقلاب

الناز عباسیان

این روزهای بهمن ماهی، یادآور خاطرات و حماسه‌های بی‌پایان پیروزی انقلاب اسلامی است. حماسه‌ای که به‌دست مردم شکل گرفت و حالا بعد از گذشت 41سال از آن روزها، وقتی نقل از خاطرات انقلابی به میان می‌آید، هم بزرگ‌ترها سر شوق می‌آیند و هم جوان‌ترها مشتاق شنیدن می‌شوند. برای یک نسل، تعریف آن روزها ورق زدن دفتر خاطراتی شیرین و غرورآفرین است و برای نسلی دیگر همه‌‌چیز رنگ و بوی تاریخ دارد. انقلاب اسلامی ما یک قصه واقعی است که «یکی بود یکی نبود» آن با مردم عادی و کوچه بازار آغاز می‌شود. صاحبان این انقلاب، به دور از دنیای مقام و ثروت قیام کردند و برای خود انقلابی را به جا گذاشتند که باعث شد، سال1357 معادلات جهانی تغییر کند. تاریخی که با از جان‌گذشتگی شکل گرفته، امروز به خاطره‌ای غرورآفرین برای جوان‌ها تبدیل شده است. حالا گوشه و کنار شهر یادآور این انقلاب و مردان و زنان انقلابی‌اش است. دهه فجر فرصت خوبی است تا سری بزنیم به جاهایی که به یاد می‌آورند که انقلاب اسلامی چطور و چگونه شکل گرفت. در ادامه شما را با موزه‌ها و مکان‌های خاص روزهای انقلاب در شهر آشنا می‌کنیم.

باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس 
مرور تاریخ انقلاب در تالار آستانه

گرچه تمام بخش‌های باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس مختص به انقلاب اسلامی نیست اما رفتن به این موزه هم خالی از لطف نیست. این باغ موزه در تپه‌های تاریخی عباس‌آباد و در مجاورت باغ کتاب تهران قرار دارد. این موزه ترکیبی از یک ساختمان اصلی با مساحتی حدود 8هزار مترمربع و یک باغ بزرگ با مساحت 18هزار مترمربع است و به همین جهت به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های کشور شناخته می‌شود. در این موزه از آخرین تکنولوژی‌های روز برای نمایش اسناد و تصاویر جنگ بهره گرفته شده است. البته از این موزه به‌عنوان بزرگ‌ترین موزه جنگ جهان اسلام و مدرن‌ترین موزه غرب آسیا هم یاد می‌شود. از جذابیت‌ها و امکانات این باغ هر چه بگوییم کم گفتیم اما در این گزارش ما بیشتر روی بخش‌هایی که یادآور روزهای انقلاب است تأکید داریم. یکی از 7تالار این باغ‌موزه به این روزها اختصاص داشته که تالار آستانه نامگذاری شده است. در این بخش فضای شروع مبارزات مردم ایران با رژیم پهلوی در دهه30 تا ورود امام‌خمینی(ره) به ایران، به تصویر کشیده شده است. تالار آستانه شامل 2بخش اصلی- سالن ریشه‌ها و سالن آستانه- است. در سالن ریشه‌ها شما با یک ویدئو وال با آثار تاریخی ایران باستان مثل چغازنبیل، سازه‌های آبی شوشتر و آثار تاریخی ایران در دوران اسلامی آشنا شده و نقشه ایران در دوره هخامنشی و نقشه ایران امروزی بعد از جنگ تحمیلی مقابل شما نمایان می‌شود. سالن آستانه هم در 2بخش، تصاویری از مبارزات مردم ایران و امام خمینی(ره) را به نمایش گذاشته است. از بخش‌های جذاب این تالار هم می‌توانیم به دیوار شعارنویسی که شعارها با افکت صوتی و اسپری‌های رنگی شروع به شکل‌گرفتن می‌کنند اشاره کنیم. بخش دیگر یک اثر هنری مفهومی از 21 اسلحه ژ3 و ترکیب آن با گل‌های میخک است که به نوعی نمادی از پیوستن ارتش به مردم و حمایت از انقلاب سال1357 است. آخرین قسمت تالار آستانه نیز مربوط به همه‌پرسی 12فروردین سال58 است. ناگفته نماند همزمان با گرامیداشت ایام‌الله دهه فجر و فرارسیدن ۲۲ بهمن- سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ایران- بازدید از موزه انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس به‌مدت یک‌ماه رایگان خواهد بود.

   نشانی: میدان ونک، بزرگراه شهید حقانی، انتهای خیابان سرو، روبه‌روی پارک طالقانی
   ساعت بازدید: از شنبه تا چهارشنبه ۹ الی ۱۷، روز پنجشنبه ۹ الی ۲۱ و روز جمعه ۱۰ الی ۲۱ است.

جماران؛ موزه انقلاب اسلامی 
خانه ساده‌ترین رهبر جهان 

محال است صحبت از انقلاب و یادگارهای آن در شهر شود اما دل‌ها به سوی حسینیه جماران نرود. فضایی آشنا برای کسانی که در آن دیداری عاشقانه با رهبر انقلاب- امام‌خمینی(ره)- داشتند. رهبری که گرچه رخت سفر بربسته اما یاد و حسینیه ساده و بی‌آلایش‌اش همچنان در بین ما باقی است. در کنار حسینیه جماران، منزل مسکونی امام و محل ملاقات‌های خصوصی ایشان و همچنین نگارستانی در طبقه زیرین حسینیه که در آن سیر تصویری از زندگی و مبارزات حضرت امام، برخی از لوازم شخصی، دست‌نوشته‌ها و آثار ایشان گردآوری شده، نیز در معرض دید علاقه‌مندان گذاشته شده است. خانه امام در جماران اکنون توسط سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان اثر ملی ثبت شده و در اختیار مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره) قرار دارد. این خانه از 4قسمت تشکیل شده که در یک بخش آن خانواده امام زندگی می‌کرد، در بخش دوم امام حضور داشت و در بخشی دیگر دیدارهای مردمی صورت می‌گرفت. بخش چهارم حسینیه معروف جماران است که تأسیس آن به سال 1232برمی‌گردد و توسط سیدابراهیم جمارانی بنا نهاده شده است. جالب است بدانید پیش از آنکه امام به جماران بیاید مردم جماران حسینیه خود را تخریب می‌کنند تا از نو بسازند ساختمان که به نیمه می‌رسد امام نیز می‌رسد و در همان روزهای اولیه ورود امام، ساختمان تکمیل می‌شود. امام به تجملات و زیباسازی ساختمان رضایت نمی‌دهد و حسینیه‌ای در اوج سادگی محل آمد و شد بزرگان ایران و جهان می‌شود. امروز جهانگردانی که به تهران می‌آیند برای بازدید از 3ساختمان معروف رهسپار شمال شهر می‌شوند. 3ساختمانی که متعلق به رهبران سده اخیر ایران است: کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران و حسینیه جماران. آنان اوج شکوه و عظمت شاهانه را در دو عمارت اولی می‌بینند. در مقابل، در بازدید از ساختمان کوچک و ساده جماران، راهنماها به‌جای گچ‌کاری‌ها و شاهکارهای هنری، سطح رنگی سقف ساختمان را نشان می‌دهند. جایی که نشان از ساده‌زیستی رهبر انقلاب داشت. شما در این دیدار می‌توانید علاوه بر بازدید از حسینیه جماران از خانه موزه مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی هم بازدید کنید که دیدن این خانه هم خالی از لطف نیست.

   نشانی: محله جماران، خیابان شهید باهنر 
   زمان بازدید: همه روزه از ساعت 9الی 18

موزه عبرت
سفری تلخ به تاریخ انقلاب 

یکی از مهم‌ترین مراکزی که یادآور رشادت‌ها و ازخودگذشتگی‌های مردان انقلابی است، موزه عبرت است. جایی که در حوالی میدان امام‌خمینی‌(ره) و خیابان یارجانی واقع شده است. ساختمان این موزه در سال1316 به دستور رضاشاه بنا شد که در آغاز به‌عنوان توقیف‌گاه از آن استفاده می‌کردند که بعدها به‌عنوان زندان موقت شهربانی و زندان زنان مورد بهره‌برداری قرار گرفت. طراحی و ساخت موزه عبرت را مهندسان آلمانی برعهده داشتند و ساختمان آن را طوری طراحی کرده بودند که هیچ راه فراری برای زندانیان وجود نداشته باشد. موزه عبرت با اتاق‌های متعدد و راهروهای پیچ در پیچش بازدیدکنندگان را دچار سردرگمی می‌کند. تمام راهروهای موزه عبرت در همه طبقات به فضایی دایره‌ای شکل می‌رسند که از آن با عنوان محوطه اصلی یاد می‌کنند. ساختمان این زندان موزه به‌گونه‌ای است که تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد داشته باشد و زندانیان را بتواند بیشتر عذاب دهد، همچنین در این زندان، به‌خاطر ساختار معماری پیچیده‌اش صدای زندانیان به بیرون منتقل نمی‌شد و همین امر موجب شده‌ بود تا سال‌های سال کسی از وجود چنین زندانی در دل تهران باخبر نشود. در زندان زنان یا زندان کمیته مشترک ضد‌خرابکاری که بعدها به موزه عبرت تبدیل شد، زندانیان زیادی در زمان پهلوی به طرز عجیبی به‌دست ساواک حبس و شکنجه می‌شدند. پیش از آنکه از این موزه دیدن کنید باید 2 نکته را درنظر داشته باشید تا بتوانید فضای موزه را بهتر درک کنید: اول اینکه موزه عبرت را می‌توان یک زندان موزه نامید که در گذشته کاربری زندان و شکنجه‌گاه داشته است. دوما کسانی که از این موزه دیدن می‌کنند هدفشان تفریح و خوشگذرانی نیست بلکه آشناسازی با آثار و وقایع تلخ آن روزگاران ایران است. از دیدنی‌های موزه عبرت می‌توان به اتاق افسرنگهبان، محل نگهداری البسه زندانیان، عکا‌سخانه، سلول‌های عمومی و انفرادی، اتاق پانسمان، شکنجه‌گاه، محل ملاقات زندانیان، اتاق رئیس زندان، یادبود و یادگاری‌های زندانیان و سایر دیدنی‌ها اشاره کرد. یکی از نکات قابل توجه موزه عبرت تهران این است که راهنمایان این موزه همان‌هایی هستند که روزی از شکنجه‌شدگان این زندان بودند و شما هم‌اکنون می‌توانید داستان آن روزگاران را از زبان خودشان بشنوید.

   نشانی: میدان امام خمینی، ابتدای خیابان فردوسی، کوچه طبس، خیابان یارجانی
   ساعت بازدید از موزه عبرت تهران: 9 الی 16

باغ موزه قصر 
ندامتگاه زندانیان سیاسی 

زندان قصر که از زندان‌های معروف واقع در قلب تهران بود چند سال است که به موزه تبدیل شده است. باغ‌ موزه قصر که سابقا زندان قصر نامیده می‌شد، نخستین زندان متمرکز تهران بود. حالا با عنوان باغ موزه قصر تبدیل به یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور شده است. درباره پیشینه این باغ موزه باید گفت که اینجا ابتدا قصری بود که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار در سال1177 بنا شد و 130سال بعد از آن، در زمان پهلوی اول، نخستین زندان ایران روی پایه‌های قصر قاجار که در اثر سیل مهیبی از بین رفته بود، پاگرفت و در سال1308 زندان قصر نام گرفت. اکنون پس از گذشت‌ چندین سال، همچنان با ابهت و باشکوه در خیابان پلیس جلوه می‌کند. باغ موزه زندان قصر تهران امروزه در محوطه‌ای بزرگ واقع شده که با درختان بلند و باغچه‌های سرسبز، افراد زیادی را برای استراحت در سایه به‌خود جذب می‌کند. ناگفته نماند بنای بزرگ داخل باغ حاصل خلاقیت و تخصص معماری روسی به نام نیکولا مارکوف است. این مکان تامل برانگیز، با ساختمان و بخش‌های مختلف یادآور روزهایی است که مجرمان و افراد سیاسی در بند بودند و اکنون تنها نام و نشانی از آنها به یادگار مانده است. تعدادی از بندها در دوران پهلوی دوم تغییر یافتند و مجهز به تخت شدند ولی در سال‌های اخیر، بازسازی‌هایی اساسی در کاخ موزه زندان قصر رخ داد که امروزه قابل مشاهده است. در گشت و گذارتان در این مکان تاریخی، راهنمای موزه شما را به قسمت‌های مختلف می‌برد و از داستان‌های نهفته در دل زندان برایتان می‌گوید. ابزار به جامانده از زندانیان، روزنامه‌های قدیمی، مجلات قدیمی نشریه اطلاعات، وسیله‌های ضبط صدای قدیمی، ماکت نخستین هواپیمای وارد شده به ایران، کلکسیونی از پرچم ایران در گذر زمان و غیره ازجمله اشیایی است که به وضوح در باغ موزه قصر (زندان قصر) دیده می‌شوند و شما را همچون ماشین زمان به روزگاران دور می‌برند. حیاط هواخوری نیز از دیگر قسمت‌های زندان شناخته می‌شود، که زندانیان را برای تجدید قوا به آنجا می‌بردند تا نفسی تازه کنند. راهروهای پیچ در‌پیچ موزه قصر باعث شده تا فرار را برای زندانی سخت کند و نتواند راه را به آسانی پیدا کند. در دو طرف راهروها سلول‌های انفرادی نیز به چشم می‌خورد که تنها فرش و یک گاز بسیار کوچک برای گرم کردن غذا دارند و زندانی را به‌صورت تکی در آنجا نگهداری می‌کردند. یکی از بخش‌های مهم زندان بخش زندانیان سیاسی است که جدا از ساختمان اصلی ساخته شده و با راهروهای تاریک و سلول‌های بسیار کوچک، افراد زیادی را در خود جای می‌داد. هم‌اکنون نیز تابلوهایی از تصاویر زندانیان در آنجا به چشم می‌خورد که یاد و خاطره آنها را گرامی‌‌می‌دارید. مسجد کاخ موزه زندان قصر نیز بعدها به این مجموعه اضافه شد و در زمان انقلاب اسلامی دادگاه‌هایی در آن برگزار شد.

   نشانی: انتهای خیابان شهیدمطهری، بعد از تقاطع دکتر شریعتی، میدان پلیس
   زمان بازدید: همه روزه بدون تعطیلی از ساعت 10 الی 20

جایگاه جلوس امام خمینی (ره)
قدمگاه امام(ره) در بهشت زهرا(س)

راس ساعت 9 و 37دقیقه و 30ثانیه روز دوازدهم بهمن سال1357، امام از پله‌های هواپیما فرود آمد؛ لحظه‌ای که در خاطر تاریخ نقش بست و بر لوح زمان به یادگار ماند. با ورود حضرت امام(ره) به سالن فرودگاه، فریاد الله‌اکبر، سالن فرودگاه را به لرزه درآورد. استقبال‌کنندگان با خواندن سرود «خمینی ‌ای امام»، اشک‌های مشتاقان را بر گونه‌هایشان جاری کردند. پس از 15سال دوری، امام در لحظه ورودش به وطن، مستقیم به بهشت‌زهرا(س) رفت تا سخنرانی تاریخی خود را در کنار شهدا آغاز کند. حالا از روزی که آن پیرفرزانه، با آن آرامش آسمانی، از پله‌های پرواز عشق، پای بر خاکی گذاشت که از آن پس، خاک عاشقان شد، سال‌ها گذشته است؛ از روزی که مردم از سراسر شهر تا بهشت زهرا(س) پیاده به دیدار امامشان رفتند. حالا پس از 41سال جایگاه جلوس امام خمینی(ره) در بهشت‌زهرا(س) در جوار مزار شهدا به نمادی از پایداری انقلاب اسلامی تبدیل شده است. به مناسبت‌های مختلف پیر و جوان، زن و مرد همه و همه در این جایگاه تاریخی جمع می‌شوند و از خاطراتشان از انقلاب و روزهای نبرد و حس و حالی‌که این روزها به انقلاب و رهبرشان دارند می‌گویند.

   نشانی: بهشت زهرا(س)، بین قطعات 17، 20 و 21 و در همجوار با فرهنگسرای رضوان
   ساعت بازدید: همه روزه در ساعت باز بودن بهشت‌زهرا(س)