سخنگوی ایران؛ دشمن آمریکا

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

«دلیل قرارگرفتن من در فهرست تحریم‌های آمریکا این است که من سخنگوی اصلی ایران در جهان هستم.» 6‌ماه قبل زمانی که محمدجواد ظریف نیز به فهرست تحریم‌های آمریکا علیه ایران اضافه شد، او اینگونه به اقدام دولت دونالد ترامپ واکنش نشان داد. طی این مدت، آمریکایی‌ها برای خاموش‌کردن صدای سخنگوی ایران تلاش‌های بسیاری کرده‌اند.
بحث درباره تحریم وزیر خارجه ایران از اوایل تابستان امسال، زمانی که آمریکا رهبری را در لیست تحریم‌ها قرار داد مطرح شد. آن زمان محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک‌تایمز نوشت که چنین اقدامی تنها با هدف محدود کردن قدرت رایزنی دستگاه دیپلماسی ایران انجام می‌شود. دونالد ترامپ با صدور فرمانی، رهبری و دفتر ایشان را مورد تحریم قرار داد و تحریم افراد مرتبط با رهبری را نیز مجاز اعلام کرد. اندکی بعد، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا موسوم به «اوفک» براساس همین فرمان نام ظریف را در فهرست تحریم‌ها قرار داد. ظریف در واکنش در پستی توییتری نوشت: «متشکرم که مرا تهدیدی برای دستور کار خود می‌دانید.»
تحریم ظریف پس از سفر او به نیویورک انجام شد؛ سفری که مجله نیویورکر با انتشار گزارشی فاش کرد طی آن وزیرخارجه ایران دعوت به کاخ سفید را نپذیرفته است. این تصمیم ظریف به نقطه آغاز تقابل دولت آمریکا با شخص او تبدیل شد. وزیر خارجه در نشستی خبری در تهران، ضمن تأیید این خبر توضیح داد: «در سفر به نیویورک به من اعلام شد دعوت کاخ سفید را برای مذاکره بپذیرم در غیراین صورت ظرف دو هفته تحریم می‌شوم.» درست دو هفته پس از این سفر بود که آمریکا ظریف را در فهرست تحریم‌ها قرار داد. اگرچه پس از آن، وزیر خارجه موفق شد طی سفری دیگر به نیویورک، مواضع ایران را از تریبون سازمان ملل مطرح کند اما دولت آمریکا برای تردد او محدودیت بی‌سابقه‌ای قائل شد و ظریف تنها اجازه پیدا کرد میان دفتر نمایندگی ایران و مقر سازمان ملل تردد داشته باشد. این اقدام آمریکایی‌ها نشان می‌داد آنها برای خاموش کردن صدای ایران در جهان، مصمم هستند.
با وجود تحریم ظریف از سوی آمریکا، او سعی کرد همچون گذشته با حضور در نشست‌های بین‌المللی و همچنین در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی ازجمله تلویزیون‌ها و روزنامه‌های آمریکایی، از مواضع ایران بگوید و تبعات انسانی ناشی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا را تبیین کند. برنامه آمریکا برای مهار ظریف، 2هفته قبل به وضوح عیان شد. وزارت خارجه آمریکا با عدم‌صدور ویزا برای ظریف و همراهانش، مانع حضور وزیر خارجه در نشست‌ شورای امنیت با موضوع امنیت جهانی شد. همان روز مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، در یک نشست خبری، ظریف را «تبلیغات‌چی دسته اول» ایران نامید و از تصمیم دولت آمریکا برای جلوگیری از سفر او به خاک این کشور دفاع کرد.
پمپئو اگرچه با این توصیف، قصد اهانت به ظریف را داشت، اما ناخواسته به توانایی‌های وزیر خارجه ایران در مواجهه با سیاست‌های آمریکا اشاره کرد. ظریف که تحصیلکرده آمریکاست، توانسته شبکه‌ای از ارتباطات با تحلیلگران سیاسی، اندیشکده‌ها و رسانه‌های آمریکایی ایجاد کند. او در مقایسه با پمپئو که ارتباطاتش را به اندیشکده‌ها و شبکه‌های تلویزیونی همفکر با جمهوریخواهان محدود کرده، از موقعیت ممتازی برخوردار است. علاوه بر این، ظریف دیپلمات باسابقه‌ای است که غیر از دولت دونالد ترامپ، با دولت‌های جورج بوش و باراک اوباما نیز تعامل داشته است. در دوره اوباما مذاکرات هسته‌ای به شاخص‌ترین تجربه ظریف در میدان دیپلماسی و در مسیر تعامل با آمریکایی‌ها تبدیل شد تا جایی که او و جان کری، وزیر خارجه وقت آمریکا، یکدیگر را با نام کوچک صدا می‌کردند.
به‌نظر می‌رسد ماجرای عدم‌حضور ظریف در نشست امسال مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس، تازه‌ترین گامی است که آمریکا برای مهار او برداشته است. طبق اعلام وزارت خارجه، تغییر برنامه سخنرانی محمدجواد ظریف در نشست امسال مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس، دلیل انصراف او از حضور در این نشست مهم بین‌المللی بوده است. مسئولان مجمع جهانی اقتصاد سخنرانی ظریف در نشست اصلی این نشست را بدون ارائه هیچ توضیحی لغو کردند و از او خواستند در نشست‌های فرعی حضور پیدا کند؛ خواسته‌ای که با مخالفت وزیر خارجه روبه‌رو شد. اکنون گمانه‌زنی‌ها در مورد اعمال فشار آمریکا برای جلوگیری از حضور ظریف در نشست اصلی یعنی جایی که دونالد ترامپ نیز دیروز سخنرانی کرد، قوت گرفته است.
طی 3سالی که از حضور دونالد ترامپ و تیم تندروی او در کاخ سفید می‌گذرد، وزیر خارجه ایران نشان داده در بحران‌های تحمیل شده به ایران، توانایی بسیج افکار عمومی علیه دولت آمریکا، داخل مرزهای این کشور و خارج از آن را دارد. او هر زمان که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده است، با مهم‌ترین شبکه‌های خبری آمریکایی گفت‌وگو و در شاخص‌ترین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی این کشور سخنرانی کرده است.
حضور شاخص ظریف در مجامع بین‌المللی از چشم رسانه‌های دنیا نیز پنهان نمانده‌ است. وب‌سایت فارین پالسی در گزارشی در مورد نفوذ ظریف در میان چهره‌های شاخص سیاسی در آمریکا به نقل از یکی از دیپلمات‌‌های خارجی نوشته است: «در حاشیه نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک قصد ملاقات با وزیر خارجه ایران را داشتم. زمانی که به محل استقرار او رسیدم، دیدم که دیگران ازجمله دنیس راس، مشاور روسای جمهور آمریکا در دوره‌های مختلف و رابرت مالی رئیس گروه بین‌المللی بحران و از اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای برای دیدار با او در صف ایستاده‌اند.»