مرد گفت‌وگوی ایران
محمدجواد ظریف نزد افکار عمومی جهان عرب پدیده‌ای فراتر از یک وزیر خارجه است
سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار
بدون هیچ مبالغه‌ای، محمدجواد ظریف را می‌توان مهم‌ترین وزیر خارجه ایران نزد کشورهای عربی بعد از انقلاب اسلامی به شمار آورد؛ دیپلماتی که با سخنان کوتاه، مقالات و شاید از همه مهم‌تر، حضور مؤثرش در شبکه‌های اجتماعی (فیس‌بوک و توییتر) بارها قوی‌ترین رسانه‌های عرب‌زبان را مشغول خود کرده است. اگرچه چنین تمرکزی بر او با توجه به موقعیت ایران در منطقه خاورمیانه طبیعی است اما باید اذعان کرد که محمدجواد ظریف برای افکار عمومی و رسانه‌های عربی پدیده‌ای فراتر از نماینده حقوقی یا دیپلماتیک ایران بوده و شخصیت ویژه خود را نزد آنها دارد.
ظریف به خوبی توانست نماد تمام تغییراتی شود که از سال2013 در سیاست خارجی ایران و به‌تبع آن در سطح منطقه و جهان رخ داد؛ تغییراتی که البته از دید بخشی از محورهای قدرت و رسانه در جهان عرب مثبت و از دید بخشی دیگر منفی بود. به این ترتیب مواضع مستقل رسانه‌ها، تحلیلگران یا حتی گاهی سیاستمداران عربی نسبت به شخص ظریف به بخشی از واقعیت سیاسی در منطقه خاورمیانه تبدیل شد. برای مثال رسانه‌های قدرتمندی همچون الجزیره همواره با پیش‌فرضی مثبت به او نگاه می‌کردند؛ به‌گونه‌ای که در اوج تقابل قطر و ایران در بحران سوریه، مدیر وقت این شبکه از مهارت‌های غیرقابل انکار ظریف در پیشبرد گفت‌وگوها و رایزنی‌های دیپلماتیک سخن می‌گفت. از سوی دیگر اما وزیر خارجه ایران همواره از سوی منابع رسانه‌ای و سیاسی نزدیک به عربستان یا امارات به دروغگویی و تزویر متهم شده است؛ ازجمله عبدالخالق عبدالله، مشاور سابق ولیعهد ابوظبی که از «فریب خوردن سران منطقه و جهان به واسطه خنده‌های ظریف» سخن می‌گفت.
جایگاه ظریف در میان دوستان ایران نیز به واسطه دیدگاه مثبت رهبران مقاومت نسبت به او بسیار ویژه بوده است؛ بازتاب این واقعیت را می‌توان به روشنی در محبوبیت وزیر خارجه ایران نزد شهروندان و رسانه‌های لبنانی مشاهده کرد. این موقعیت ویژه، باب تحلیل‌های مختلف را درباره شخصیت ظریف و نقش او در موقعیت جهانی ایران در میان رسانه‌های عربی باز کرد. ازجمله مشهورترین این تحلیل‌ها، می‌توان به مقاله سایت عربی‌پست درباره شخص جواد ظریف با عنوان «ظریف؛ قدرت نرم ایران در مقابله با دشمنانش» اشاره کرد. این سایت یکی از مهم‌ترین رسانه‌های مکتوب قطر به شمار می‌رود.
قدرت نرم ایران
در این مقاله با استناد به مواضع مختلف ظریف طی سال‌های گذشته و تأثیر این مواضع بر موقعیت و تصویر ایران نزد جهان، از او به‌عنوان نماد قدرت نرم ایران نام برده شده است. جالب آنکه نخستین موضع مورد توجه عربی پست، تبریک سال نوی یهودیان در صفحه فیس‌بوک ظریف است. به باور این رسانه قطری، پاسخ مشهور ظریف به کامنت یکی از کاربران، مبنی بر اینکه «کسی که هولوکاست را انکار می‌کرد، رفته است» نقطه آغازی بر شکل‌گیری شخصیت بین‌المللی و منطقه‌ای ظریف با استفاده از ابزار شبکه‌های اجتماعی بوده است؛ ابزاری که در سال‌های بعد و مخصوصا در جریان مذاکرات هسته‌ای به‌طور جدی از سوی ظریف برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و رسانه‌ها مورد استفاده قرار گرفت. بخشی دیگر از مواضع ماندگار ظریف از دید عربی پست، سخنرانی مشهور او در حمایت از برنامه موشکی ایران است؛ «جایی که پشتیبانی قدرت نرم ایران از قدرت سخت این کشور به وضوح دیده می‌شود». تهدید به تحریم گوشی تلفن همراه سامسونگ در پاسخ به خودداری کره‌جنوبی از اعطای جوایز ورزشکاران ایرانی از دیگر نقاط بارزی است که به باور سایت عربی پست، در شکل‌دهی به شخصیت محمدجواد ظریف نزد رسانه‌ها و افکار عمومی نقش مؤثری داشته است.
چرا ظریف را تحریم کردند؟
از جمله دیگر گزارش‌های عربی درباره شخصیت و موقعیت ظریف در معادلات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی می‌توان به گزارش روزنامه القدس‌العربی تحت عنوان «ظریف؛ چهره ظریف ایران» پرداخت. این گزارش بعد از استعفای ظریف از منصب وزارت خارجه منتشر شده و در بخش‌هایی از آن به بررسی ابعاد این استعفا نیز پرداخته شده است. به نوشته این روزنامه، انتشار خبر استعفا، شوکی بزرگ برای پایتخت‌های عربی و اروپایی بود؛ چراکه از دید آنها، ظریف مرد گفت‌وگو و مفاهمه است و بدون او، در تعامل با ایران با مشکل روبه‌رو خواهند شد. القدس العربی ظریف را مهم‌ترین چهره دیپلماسی ایران به شمار می‌آورد که نقش مهمی در عبور از بحران‌های منطقه‌ای تا پیش از سال2013 داشته است. اگرچه بخش قابل‌توجهی از این بحران‌ها، حالا با روی کار آمدن نیروهای تندرو در آمریکا مجددا به سطح منطقه و حتی جهان بازگشته است.
پیش از این، عبدالباری عطوان، دلیل فشارهای مستقیم دولت آمریکا علیه ظریف را سردرگمی ترامپ در مواجهه با ایران عنوان کرده بود. به باور او، رد پیشنهاد ترامپ از سوی ظریف برای حضور در میهمانی کاخ سفید در اتخاذ این تصمیم بی‌تأثیر نبوده است. عطوان در جمله‌ای معنادار پیش‌بینی کرده بود، تحریم‌های ترامپ نمی‌تواند خنده را از چهره ظریف بردارید.
