دامداری‌های سنتی از صنایع تبدیلی جا ماندند

اشکان جهان‌آرای-  ساری- خبرنگار

واحدهای بزرگ صنایع لبنی مازندران سالانه حدود 900 هزار تن شیر مصرف می‌کنند و به این ماده غذایی مهم با تولید محصولات مختلف، ارزش افزوده بالایی می‌دهند. اما سهم مازندران به عنوان استانی که شرایط بسیار مناسبی برای تولید شیر مورد نیاز این کارخانه‌ها دارد، بسیار اندک است. در حالی که همواره بر ایجاد صنایع تبدیلی مرتبط با تولیدات دامی و کشاورزی مازندران تاکید می‌شود و بسیاری از تولیدات این استان در بخش‌های مختلف به دلیل نبودن یا ضعیف بودن صنایع تبدیلی، به صورت خام عرضه می‌شود یا حتی هدر می‌رود، بخش عمده‌ای از ماده اولیه صنایع لبنی مازندران از استان‌های دیگر تامین می‌شود. این وضعیت به دلیل اضافه شدن کرایه حمل شیر از استان‌های دیگر، روی قیمت تمام شده فرآورده‌های لبنی در واحدهای صنعتی تولید لبنیات نیز تاثیر می‌گذارد.

واردات 80 درصدی
آمارها نشان می‌دهند که در حال حاضر حدود 20 درصد شیر مورد نیاز صنایع لبنی استان از دامداری‌های این استان تأمین می‌شود و 80 درصد دیگر با صرف هزینه‌های زیاد از استان‌های دیگر به مازندران می‌رسد. به عبارتی دیگر از 900 هزار تن شیر مورد نیاز صنایع لبنی استان، نزدیک به 200 هزار تن در مازندران تولید و تأمین می‌شود و حدود 700 هزار تن دیگر از استان‌های دیگر خریداری می‌شود. این وضعیت در استانی که شرایط بسیار مناسبی برای دامداری و تولید شیر دارد، تأمل‌برانگیز است. اما نکته اینجاست که میزان تولید شیر در مازندران بسیار بیشتر از رقمی است که اکنون حدود 20 درصد نیاز صنایع لبنی این استان را تأمین می‌کند.
آمارهای سازمان جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که دامداری‌های این استان هر سال حدود 750 هزار تن شیر خام تولید می‌کنند. به عبارتی دیگر حدود 83 درصد شیر مورد نیاز صنایع لبنی مازندران در این استان تولید می‌شود، اما کمتر از 25 درصد این میزان شیر تولید شده در کارخانه‌های لبنیات مازندران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اقلیتِ با کیفیت
حدود 20 درصد از نزدیک به 11 هزار واحد دامداری مازندران صنعتی هستند و باقی دامداری‌ها همچنان با ساختاری سنتی فعالیت می‌کنند. این موضوع نخستین و اصلی‌ترین دلیل وارد نشدن بخش زیادی از شیر تولیدی مازندران به کارخانه‌های بزرگ لبنیات این استان است که 89 درصد تولیدات‌شان به خارج از استان صادر می‌شود.
معاون اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی اداره کل دامپزشکی مازندران نیز این موضوع را تایید می‌کند و معتقد است تولید سنتی یا صنعتی شیر بر کیفیت آن تاثیر مستقیم دارد و دلیل خریداری نشدن بخش زیادی از شیر تولید شده در مازندران، سنتی بودن عمده دامداری‌های مازندران است.
 «شهرام گراییلی» به همشهری می گوید: استان‌های دیگر دامداری سنتی کمتری دارند و غالب دامداری‌های‌شان صنعتی است. بنابراین در مقایسه با مازندران حجم شیر صنعتی بیشتری تولید می‌کنند. در مازندران هم دامداری‌های صنعتی داریم که کیفیت شیرشان بسیار خوب است، اما تعداد این قبیل واحدها در استان‌های دیگر بیشتر است. وی با بیان این‌که حدود 80 درصد دامداری‌های مازندران سنتی هستند می افزاید: در دامداری‌های سنتی به دلیل تعداد کم دام‌ها و ساختار سنتی امکان این که دامدارها دستورالعمل‌ها را به طور کامل رعایت کنند وجود ندارد و طبیعتا کیفیت شیر تولید شده در این واحدها پایین‌تر است. به ویژه در بحث زنجیره سرد که دامداری‌های صنعتی از این امکان برخوردار هستند. این مسئول خاطرنشان می کند: برای تأمین شیر مورد نیاز کارخانه‌های لبنیاتی استان، تا جایی که شیر تولید شده استان از دامداری‌های صنعتی است مشکلی نداریم. اما شیرهای سنتی کیفیت پایین‌تری دارند و این کیفیت پایین برای کارخانه‌ها به دلیل نیاز به انجام 2 بار پاستوریزاسیون، هزینه بیشتری را تحمیل می‌کند.

کاهش تولید شیر در مازندران
گراییلی برخی آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در مورد افزایش تولید شیر در این استان را مورد تایید ندانسته و می گوید: مسئولیت نظارت بر جمع‌آوری شیرهای تولید شده با این اداره کل است و به استناد آمارهای اداره کل دامپزشکی از سکوهای جمع‌آوری شیر استان، شاهد کاهش تولید شیر در استان هستیم. در مازندران 73 سکوی جمع‌آوری شیر داریم که طی سال‌های اخیر بیش از 50 درصد این سکوها به دلیل کاهش تولید شیر غیرفعال شدند. وی می افزاید: در برخی از سکوها میزان شیری که در روز جمع‌آوری می‌شود از حدود 20 تن در سال‌های گذشته به 2 تن نیز رسیده است. تا 4 سال پیش در شهرستان بابل 23 سکوی جمع‌آوری شیر داشتیم، اما اکنون این تعداد به 6 سکو رسیده است. در آمل تعداد سکوها از 17 سکو به 5 سکو کاهش یافت و دلیل این وضعیت هم کاهش تولید شیر است. معاون اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی اداره کل دامپزشکی مازندران آمار بیش از 700 هزار تنی تولید شیر در مازندران را نیز تایید نکرده و با بیان این که حجم شیر تولید شده در مازندران سالانه حدود 600 هزار تن است، می گوید: شاید در برخی واحدها میزان تولید شیر افزایش یافته باشد، اما در مجموع میزان تولید به ازای هر رأس دام کم شد و حجم تولید شیر استان بالا نرفت. اگر تولید افزایش می‌یافت در سکوها به چشم می‌آمد.

هدررفت سرمایه‌ها
اما نتیجه وضعیت کنونی تولید شیر در مازندران علاوه بر کم شدن میزان شیر تولیدی در این استان نسبت به سال‌های گذشته، هدررفت میلیاردها تومان سرمایه و البته از بین رفتن چند هزار فرصت شغلی در بخش دامپروری است که اظهارات بازرس انجمن صنایع لبنی ایران در گفت‌وگو با همشهری آن را بیشتر آشکار می‌کند.
«اسماعیل خاتمی‌مقدم» می‌گوید: در حال حاضر صنایع لبنی مازندران روزانه بیش از 2500 تن شیر جذب می‌کنند که از این مقدار در خوشبینانه‌ترین حالت کمتر از 500 تن سهم تولید صنایع دام مازندران است. به عبارتی دیگر هر روز بیش از 2 هزار تن شیر وارد استان می‌شود. با احتساب تعرفه میانگین کرایه 70 تومان برای هر کیلوگرم شیر، به رقم سالانه 50 میلیارد تومان کرایه حمل شیر از استان‌های دیگر به مازندران می‌رسیم که معادل مبلغ خرید 18 هزار تن شیر خام است.
بازرس انجمن صنایع لبنی ایران درباره راهکارهای حل این وضعیت برای پیشگیری از هدررفت سرمایه و بهره‌وری بیشتر از صنایع لبنی در مازندران معتقد است زنجیره‌ای متشکل از دامداران سنتی، صنایع لبنی و دستگاه‌های دولتی متولی تولید شیر ایجاد شود تا با افزایش تعداد واحدهای دامپروری صنعتی، شیر با کیفیت بیشتری در استان تولید شود و کارخانه‌ها نیز با خرید شیر تولید شده در استان، علاوه بر تضمین خرید شیر، هزینه تولید کمتری داشته باشند.