آبخیزداری، 80 درصد سیلاب‌ها را مهار کرد

الهام مصدقی راد- خبر‌نگار

پس از سیلاب بهاری در سال‌جـــاری، سازمان جنگل‌هــا، ‌مراتـــع و آبخیزداری کشور اعلام کرد، در نقاطی که فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوانداری به اجرا درآمده بود، ‌خسارات سیلاب کمتر بود. کارشناسان و متخصصان حوزه آب نیز معتقدند، آنچه نقش مؤثری در کنترل سیلاب دارد فعالیت‌های مرتبط با آبخیزداری است.
سیستان و بلوچستان از هفته گذشته درگیر سیلاب بود و حدود 400روستای این استان در محاصره سیلاب قرار دارند. سیستان و بلوچستان ازجمله استان‌هایی است که ‌در اولویت پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفت و تاکنون نیز برخی از اقدامات مرتبط با این فعالیت‌ها در این استان به پایان رسیده است.
مسئولان سازمان جنگل‌ها همانطور که در سیلاب بهار 98 اعلام کردند، این‌بار نیز تأکید دارندکه اگر اقدامات مرتبط با آبخیزداری و آبخوانداری در استان سیستان و بلوچستان اجرا نشده بود، خسارات سیلاب در این استان بیش از آن چیزی بود که اکنون مشاهده شده است.
به‌گفته متخصصان اقلیم‌شناسی، گرمایش جهانی همراه با پدیده‌های فرین یا حدی است. پدیده‌هایی همچون باران و برف و سرما که از حالت عادی فراتر رفته و شدت بیشتری می‌گیرند. به گفته آنها باران‌های حدی، عمدتا به‌صورت رگباری هستند.
منصور قطبی سرابی، متخصص حوزه آب، پیش‌تر به همشهری گفته بود، مناطق کویری، محل وقوع باران‌های رگباری هستند و خاک این مناطق نیز از میزان نفوذ بالایی برخوردار نیستند. این عوامل نیز سیل‌خیز شدن یک منطقه را افزایش می‌دهند. هرچند که عوامل انسانی همچون تجاوز به حریم رودخانه‌ها و ساخت‌وسازهای غیرقانونی در این نقاط، توسعه شهرها و افزایش آسفالت در برخی معابر هم به میزان خسارت‌ها می‌افزاید و سیل را از یک پدیده طبیعی به یک بحران جدی تبدیل می‌کند.

اجرای 10هزار هکتار پروژه کنترل سیلاب در سیستان و بلوچستان
سال‌جاری، 1800میلیارد تومان اعتبار از صندوق توسعه ملی برای اجرای پروژه‌های آبخوانداری و آبخیزداری در سراسر کشور اختصاص یافت. این اعتبار در بیش از 90درصد شهرستان‌های کشور، در قالب پروژه‌های متعدد این حوزه تعریف شد و به اجرا درآمد. تاکنون نیز 90درصد پروژه‌ها به پایان رسیده است. ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به همشهری می‌گوید: «استان سیستان‌وبلوچستان به‌دلیل دارا بودن 3 شاخص وسعت، خشکسالی و سیل‌خیزی در زمره استان‌های دارای اولویت در اجرای فعالیت‌های آبخیزداری و کنترل سیلاب قرار داشته و تاکنون نیز سهم خوبی از اعتبارات ملی دارد.»
به گفته او، در سال‌جاری 83میلیارد تومان در استان سیستان و بلوچستان در قالب پروژه‌های متعدد کنترل سیلاب و آبخیزداری هزینه شد که در 25حوضه آبخیز استان اجرایی شد و بخش قابل توجهی از آنها به اتمام رسید.
از مهم‌ترین پروژه‌هایی که در استان‌های سیل‌خیز کشور اجرا می‌شود، پروژه‌های مرتبط با کنترل سیلاب است. در این طرح، باایجاد مسیرهای انحرافی و سیل‌بند بر سطح زمین، آب ناشی از بارندگی‌های شدید و طغیان رودخانه‌ها به زمین‌های دارای بافت درشت دانه که با اندکی شیب همراه هستند انتقال داده می‌شود. این زمین‌ها خاصیت نفوذپذیری دارند و آب به داخل آنها نفوذ می‌کند. با این اقدام 2 اتفاق خواهد افتاد، هم از شدت سیلاب کاسته می‌شود و هم آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه می‌شوند. در سال‌جاری 11میلیون هکتار در آبخیزداری برای اجرای پروژه‌های کنترل سیلاب برنامه‌ریزی شد. ابوالقاسم حسین پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها در این‌باره می‌گوید: «از سال گذشته تاکنون 4پروژه پخش سیلاب در وسعت 10هزار هکتار در استان سیستان و بلوچستان اجرا شد که در سیلاب فعلی آبگیری شده است.»

کاهش خسارت  ناشی از سیلاب
براساس بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگل‌ها، پروژه‌های پخش سیلاب تأثیرات بسیار مثبتی بر کاهش خسارت سیل داشته‌اند. این مسئله نه‌تنها در سیلاب بهار98 که در سیلاب کنونی سیستان و بلوچستان نیز دیده شده است. مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها از بررسی 10ساله تأثیر این پروژه بر میزان وقوع سیل در استان‌های مختلف خبر می‌دهد. به‌گفته حسین‌پور، مطالعات 10 ساله نشان داده ضریب سیلاب از 10به 2 کاهش یافته است.
این پروژه‌ها توانسته‌اند سیلاب‌ها را تا 80درصد مهار کنند و اگر اعتبارات درنظر گرفته شده برای اجرای این پروژه‌ها افزایش یابد و به گفته روح‌الله فتاحی، رئیس هیأت مدیره انجمن هیدرولوژی ایران، سالانه 20تا 25درصد درآمد سدها به فعالیت‌های آبخیزداری اختصاص یابد، میزان تأثیرگذاری پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در کنترل سیلاب افزایش خواهد یافت.

بررسی 10ساله تأثیر اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری بر سیلاب و تخریب‌های ناشی از آن
  براساس بررسی‌های 10ساله و مقایسه‌ای در حوضه‌های آبخیز، در 33درصد مواقع از وقوع سیلاب به‌طور کامل پیشگیری شده است. 67درصد پروژه‌ها نیز تأثیر قابل توجهی بر کاهش خسارات سیل داشتند.
  براساس بررسی‌های 10ساله، پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری، دبی اوج سیلاب را تا 7برابر کاهش و حجم سیلاب را تا 50درصد کاهش داده‌اند. همچنین زمان تمرکز سیلاب را که عامل مهم در میزان تخریب است نیز تا 18دقیقه کاهش داده است.
 مطالعات 10ساله مشخص کرده‌اند، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری، سیلاب‌ها را تا 80درصد مهار کرده و ضریب سیلاب را از 10به 2کاهش داد.
   از سال گذشته تاکنون 4پروژه پخش سیلاب در سیستان‌وبلوچستان و در وسعت 10هزار هکتار به اجرا درآمد که تأثیر قابل توجهی بر کاهش خسارات ناشی از سیلاب داشت.