سرانجام تکثیر یوز ایرانی چه می‌شود
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی بر ورود سریع سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تکثیر در شرایط نیمه‌اسارت یوز آسیایی تأکید کرد
یوز آسیایی ایران چندین سال است که در معرض خطر انقراض قرار دارد. همان تعداد اندکی هم که باقی مانده‌اند عمدتا قربانی تصادفات جاده‌ای شده‌اند. آمار مشخصی از جمعیت فعلی یوزهای ایران در دست نیست اما آنچه تنها می‌تواند امیدی برای جلوگیری از خطر انقراض یوز ایرانی باشد، تکثیر در اسارت این گونه است که اگر در شرایط درست و استاندارد صورت بگیرد، امید بسیاری برای به نتیجه رسیدن آن وجود دارد. آفریقای جنوبی ازجمله بارزترین کشورهایی است که تکثیر یوز در شرایط نیمه اسارت را آغاز کرد و بعد از گذشت چند سال به نتایج شگفت‌انگیزی در تعداد و نحوه زندگی یوزها رسید. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با اشاره به تجربه باارزش آفریقای جنوبی از تلاش مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست برای ورود به برنامه تکثیر یوز قدردانی کرد و البته این هشدار را داد که اگر بیش از این تعلل کرده و دست روی دست بگذاریم، یوز ایرانی برای همیشه منقرض می‌شود.
مرتضی پورمیرزایی، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی در تشریح وضعیت کنونی یوزآسیایی در ایران به مهر، گفت: با وجود تلاش‌های انجام گرفته تا امروز، وضعیت حضور یوزپلنگ در کرمان و اصفهان همچنان گنگ و ناشناخته است. به گفته او، تنها یک تصویر از یوزپلنگ در اصفهان مقابل دوربین‌های تله‌ای به ثبت رسیده است و به دلایل مختلف، پایش مناطق تحت حفاظت در کرمان تنها یک‌بار انجام شد که نمی‌توان به آن استناد کرد.
پورمیرزایی تأکید کرد: لاشه یافت‌شده از یوزپلنگی که در پاییز ۱۳۹۷ در کرمان به مرگ طبیعی تلف شد نیز مربوط به یوزپلنگی بود که پیش از آن، تنها در پناهگاه حیات‌وحش نایبندان در خراسان‌جنوبی به ثبت رسیده بود. او با بیان اینکه از ابتدای دهه ۹۰ تا سال ۱۳۹۵ تصاویر متعددی از یوزپلنگ در استان‌های سمنان، خراسان شمالی و خراسان رضوی به ثبت می‌رسید، افزود: تصاویر به‌دست آمده از دوربین‌های تله‌ای و عکاسی‌های صورت گرفته توسط محیط‌بانان و حفاظت‌گران، نشان از زادآوری یوزپلنگ داشت. اما در نیمه دوم دهه ۹۰، شرایط در زیستگاه شمالی نیز نگران‌کننده شد. پس از سال ۱۳۹۶، زادآوری در پناهگاه حیات‌وحش میاندشت به ثبت نرسید و آخرین‌بار تصاویری از یک یوزپلنگ در سال ۱۳۹۷ به ثبت رسید که متأسفانه در آبان‌ماه همان سال در تصادف جاده‌ای تلف شد.
به گفته پورمیرزایی، هم‌اکنون ذخیره‌گاه زیست‌کره توران آخرین زیستگاهی است که کماکان گزارش‌های تأیید شده‌ای از زادآوری یوزپلنگ آسیایی در آن وجود دارد.
تجربه آفریقای جنوبی بسیار موفق بوده است
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با تأکید بر اینکه تجربه ۱۸ سال حفاظت نشان می‌دهد با وجود تلاش‌های فراوان در راستای حفاظت از زیستگاه‌ها، جمعیت یوزپلنگ همچنان کاهش پیدا کرده است، افزود: در این شرایط، ایجاد جمعیت پشتیبان با بهره‌گیری از یوزپلنگ‌های در اسارت اهمیت ویژه دارد. یکی از مواردی که همواره در تکثیر حیات‌وحش در شرایط اسارت مورد سؤال قرار می‌گیرد، میزان تفاوت توانایی و رفتار گونه‌های متولد شده در این شرایط با شرایط طبیعی است. اما به گفته پورمیرزایی، یوزپلنگ‌هایی که در مراکز مختلف تکثیر در کشور آفریقای جنوبی و به‌منظور نمایش یا لمس توریست‌ها در اسارت متولد شده و عموماً به‌صورت دستی توسط انسان شیردهی شده‌اند، نه‌تنها قادر به شکار برای خود در حیات‌وحش هستند، که دارای فرزند شده و از فرزندان خود در مقابل شیر، پلنگ، سگ وحشی، کفتار و دیگر گوشتخواران نیز مراقبت می‌کنند.
او می‌افزاید: در برنامه مدیریت یوزپلنگ آفریقایی در کشور آفریقای جنوبی، جمعیت یوزپلنگ از ۲۴۱قلاده در ۴۱ منطقه حفاظت‌شده در سال ۲۰۱۱ به ۳۸۶ قلاده در ۶۰ منطقه حفاظت‌شده در انتهای ۲۰۱۹ رسیده است. همچنین ۴ یوزپلنگ که سابقه تولد و زندگی در اسارت را داشتند در طول ۵ سال توانستند در آن کشور ۲۹ توله به دنیا آوردند.
به گفته پورمیرزایی، به‌دلیل محدودیت پارک ملی ۲۴ هزار هکتاری آفریقای جنوبی در میزبانی از تعداد بالای یوزپلنگ، توله‌ها به‌طور مستمر به مناطق حفاظت شده دیگر منتقل شده‌اند تا در ارتباط با یوزپلنگ‌های مناطق دیگر جریان ژن این گونه حفظ شود و شرایط به‌گونه‌ای شده است که تمامی یوزپلنگ‌ها در کنار دیگر گوشتخواران، توانایی گذران زندگی و تولیدمثل یافته و به‌صورت کاملاً طبیعی و وحشی زندگی می‌کنند.
پورمیرزایی، با اشاره به تعداد فعلی یوزهای ایرانی، تلفات حتی یک مورد از این گونه را نیز هشداری جدی عنوان کرد و گفت: تعداد یوزپلنگ در ایران به قدری کاهش یافته که رخدادهایی مانند تصادف، کشته شدن یک ماده و یا زنده‌گیری یک توله از جمعیت آزاد تأثیر چشمگیری در کاهش جمعیت این گونه خواهد داشت. همچنین با توجه به تراکم پایین یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های ایران، این موضوع به‌راحتی گونه را به سمت انقراض در یک محدوده بزرگ از زیستگاه‌ها پیش خواهد برد.
وضعیت کنونی یوزهای ایران به‌مراتب بهتر از یوزهای آفریقا در زمان تکثیر است
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی وضعیت یوزپلنگ آسیایی ایران را بهتر از گونه‌های مشابه در آفریقای جنوبی دانست و با بیان اینکه یوزپلنگ‌های در اسارت پردیسان همگی ماه‌های ابتدایی زندگی خود را در کنار مادر گذرانده‌اند و توانایی ابتدایی شکار گونه‌های کوچک همچون خرگوش را دارند، بر توجه به اهمیت زمان برای تکثیر در شرایط اسارت تأکید کرد.
به گفته او، براساس بررسی‌های انجام شده شانس دلبر برای زادآوری هنوز به صفر نرسیده و عنوان شده که او باید در اسرع‌وقت زادآوری داشته باشد. این احتمال قوی نیز وجود دارد که شرایط برای یوزپلنگ موسوم به «ایران» که اکنون در مرکز تکثیر پارک پردیسان است، تکرار شود؛ چون شانس «ایران» با افزایش سن، برای زادآوری کمتر می‌شود. مرتضی پورمیرزایی تأکید کرد: یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت طرح تکثیر یوز در وضعیت نیمه‌اسارت، درنظر گرفتن فضای بزرگ در زیستگاه طبیعی است اما با توجه به اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست در ابتدای کار ایجاد شرایط تکثیر نیمه‌طبیعی یوزپلنگ آسیایی قرار دارد، وسعت 5هزار هکتار با ترکیب ۲ نر و ۱ ماده که بارها در کشور آفریقای جنوبی موفق بوده است به این سازمان پیشنهاد می‌شود. به گفته او، نکته کلیدی برای افزایش شانس زادآوری یوزپلنگ‌ها در این شرایط، ایجاد طبیعی‌ترین حالت ممکن و مشابه‌ترین فضا به محیط وحشی است که با توجه به مواردی که اشاره شد نه‌تنها شانس تولیدمثل را چندین برابر می‌کند بلکه توله‌های متولد شده به‌صورت طبیعی توسط مادر آموزش داده شده و شکار کردن را فرا می‌گیرند؛ اتفاقی که هیچ‌گاه در شرایط تکثیر در اسارت و فنس‌های کوچک رخ نخواهد داد. پورمیرزایی با اشاره به این موضوع که مشارکت سازمان حفاظت محیط‌زیست در ورود به مسئله تکثیر در اسارت تاکنون بی‌سابقه بوده است، گفت: این سازمان هم‌اکنون در یک قدمی آغاز به‌کار مرکز تکثیر در شرایط نیمه طبیعی قرار دارد و باید دید آیا این پروژه با همان کیفیت مورد وفق اکثریت، اجرا خواهد شد یا خیر؟
