از فوتبال تا سلطنت

تصاویری تاریخی که برای لحظاتی نگاه رسانه‌ها را از بحران‌های نظامی عراق و سوریه دور کرد؛ تصاویری که گویای انتقال قدرت در یکی از با ثبات‌ترین کشورهای خاورمیانه بعد از سلطنت 50ساله قابوس بن‌سعید بود. به این ترتیب، هیثم بن‌طارق آل‌سعید به فاصله تنها 4ساعت بعد از وفات قابوس به‌عنوان دوازدهین سلطان عمان انتخاب شد و در مقابل مجلس شورای این کشور سوگند یاد کرد. این در حالی است که براساس قانون اساسی عمان، این کشور تا 3روز برای تعیین جانشین سلطان فرصت داشت. اگرچه عمان حل این معما را هم تا حد زیادی به شخص قابوس مدیون است؛ چرا که هیثم بن‌طارق براساس وصیت او به‌عنوان سلطان جدید انتخاب شد.

آشنایی با سلطان جدید
برای بسیاری از رسانه‌ها بعد فوتبالی شخصیت هیثم بن‌طارق جذابیت بالایی دارد. سلطان 65ساله از جوانی شیفته فوتبال بوده و نخستین رئیس فدراسیون فوتبال عمان به شمار می‌رود. اگرچه مسیر سیاسی و اقتصادی زندگی‌اش مجال ادامه این راه را از او گرفت. این فارغ‌التحصیل دانشگاه آکسفورد بعد از دوره کوتاه مدیریت فوتبالی‌اش وارد وزارت خارجه شد و سال‌های زیادی را (نزدیک به 16سال) در کسوت دیپلمات گذراند؛ از نمایندگی امور سیاسی تا دبیرکلی وزارت خارجه عمان. سال 2002 اما نقطه ورود هیثم بن‌طارق به حوزه میراث فرهنگی است؛ حوزه‌ای که تا حد زیادی هویت او را نزد رسانه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی شکل داده و تا پیش از سلطنت نیز در آن مشغول بوده است.
جالب است بدانید بخش مهمی از روابط سلطان جدید با ایران نیز در جریان همکاری‌های او با سازمان میراث فرهنگی ایران شکل گرفته است. طی تمام این سال‌ها رشد قابل توجه هیثم بن‌طارق در ساختار سیاسی سلطنت برای ناظران مسائل عمان امری غیرقابل انکار بوده است؛ واقعیتی که او را به یکی از گزینه‌های اصلی جانشینی سلطان تبدیل کرده بود. برای مثال او در سال‌های اخیر بارها به نیابت از سلطان قابوس ریاست جلسات هیأت دولت را بر عهده می‌گرفت؛ امری که در مناسبات سیاسی عمان معنا و مفهوم مشخصی دارد. هیثم بن‌طارق علاوه بر اینها از سوی سلطان به‌عنوان رئیس کمیته چشم‌انداز 2040 نیز انتخاب شده بود؛ کمیته‌ای که در طراحی سیاست‌های کلان عمان برای دهه‌های آینده نقش اساسی دارد.

پیشینه خانوادگی
در عمان همچون دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، نمی‌توان مناسبات قدرت را به دور از روابط خانوادگی- قبیلگی درنظر گرفت  و تحلیل کرد. در مورد هیثم بن‌طارق نیز عامل خانواده نقش مهمی در انتخاب او به‌عنوان سلطان جدید عمان بازی کرده است. هیثم، پسر طارق بن‌تیمور عموی سلطان قابوس است؛ مردی که نقش مهمی در نهضت مدرنیزاسیون عمان جدید داشته است. او پیش از کودتای قابوس، نخست‌وزیر سعید بن‌تیمور، برادر خود بود اما در نتیجه تشدید اختلافات با او بر سر نوسازی کشور و نگاه به اروپا ناچار به ترک کشور شد. با کودتای قابوس در 1970 اما باری دیگر به کشورش بازگشته و اتحادی سرنوشت‌ساز را این بار با برادرزاده‌اش به‌منظور توسعه و آبادانی عمان شکل داد؛ اتحادی که نتیجه آن تحول عمان از کشوری عقب‌مانده به یکی از با ثبات‌ترین کشورهای عربی خلیج‌فارس بود.
علاوه بر شخص ‌طارق، خانواده او نیز ازجمله مهم‌ترین متحدین قابوس در تمام این سال‌ها بوده‌اند، به‌گونه‌ای که سلطان برای مدت زمان محدودی با دختر او ازدواج کرد که البته عمر این ازدواج سیاسی خیلی زود پایان یافت. همچنین علاوه بر هیثم، اسعد و شهاب، دیگر فرزندان طارق نیز ازجمله مهم‌ترین حامیان موقعیت قابوس در ساختار سیاسی سلطنت به شمار می‌رفتند. شاید بر همین اساس بود که ناظران تحولات عمان همواره شانس بالایی برای یکی از این 3 برادر به‌عنوان جانشینان سلطان قائل بودند. حالا با گذشت 50سال از آن ائتلاف تاریخی، قابوس قدرت را در اختیار فرزند متحدش، هیثم بن‌طارق قرار داده است؛ واقعیتی که نشان می‌دهد حرکت عمان در دوره سلطان جدید از مدار 5دهه گذشته خارج نخواهد شد.

مسیر پیش‌روی عمان
اکنون با عبور از گذشته سلطان جدید، همه نگاه‌ها به آینده عمان است؛ کشوری که مسیری پرفرازونشیب را در 50سال گذشته تجربه کرده است. چه مسیری پیش روی عمان و سلطان جدیدش قرار دارد؟ چالش‌ها و فرصت‌های او کدامند. اگرچه بخش قابل توجهی از پاسخ به این سؤال‌ها را می‌توان در پیشنیه‌ای که هیثم بن‌طارق را به قدرت رسانده یافت، با این حال رد پای ویژگی‌های شخصیتی و حرفه‌ای او نیز در این حوزه مؤثر و نقش‌آفرین خواهد بود. ازجمله این ویژگی‌ها، پیشینه قوی هیثم بن‌طارق در تجارت است، تا جایی که می‌توان او را یکی از سرمایه‌داران بزرگ عمان و خلیج‌فارس به شمار آورد. بسیاری با تکیه بر این ویژگی معتقدند روند جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی عمان در عصر سلطان جدید تقویت خواهد شد؛ مخصوصا در شرایطی که کاهش قیمت نفت، اقتصاد تک‌منبعی این کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر، نگاهی به سابقه مدیریتی هیثم بن‌طارق گویای باور او به جوان‌گرایی و عبور از نسل اول مدیران سلطنت است؛ امری که در عین ایجاد فرصت می‌تواند چالش‌های متعددی نیز پیش پای وی قرار دهد.
تمام اینها در حالی است که عمان طی سال‌های گذشته فاصله زیادی با دیگر کشورهای عربی خلیج‌فارس، مخصوصا عربستان سعودی و امارات پیدا کرده؛ امری که گاه به وقوع تنش میان طرفین نیز منجر شده است. می‌توان انتظار داشت در صورت ادامه این روند در عصر هیثم بن‌طارق، تنش‌های عمان با همسایگان عربش بیشتر شود. اگرچه نباید فراموش کرد هیثم بن‌طارق در عین مهارت‌های تجاری‌اش، سابقه دیرینه‌ای در کسوت دیپلمات نیز دارد. از سوی دیگر با توجه به روابط قوی خاندان طارق با ایران، بعید است تفاوت چندانی در روابط مثبت کنونی میان تهران و مسقط در عصر او رخ دهد. در این زمینه باید یاد‌آوری کرد، هیثم بن‌طارق ازجمله میهمانان مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری حسن روحانی در تهران بوده است.