نگاه مردد محیط‌زیست به گردشگری آبی
اسماعیل کهرم: دریاچه‌های پشت سد، محل حضور پرندگان است و امنیت آنها به خطر می‌افتد - عباس محمدی: نوسان بارش و تغییر ارتفاع آب پشت سدها، سرمایه‌گذاری و اشتغال را ناپایدار می‌کند
وزارتخانه‌های نیرو و میراث‌فرهنگی و گردشگری در چند‌ماه گذشته، تفاهمنامه‌ای امضا کرده‌اند که بر اساس آن قرار است با همکاری چند جانبه این دستگاه‌ها، از ظرفیت‌های آبی کشور به‌عنوان مقاصد گردشگری بهره‌برداری شود. برخی ازاین ظرفیت‌ها، سازه‌های انسان ساخت همچون سدهاست که می‌توان از دریاچه‌های ایجاد شده آنها به‌عنوان مکانی برای تفریحات آبی استفاده کرد. افزایش و جذب گردشگران داخلی و خارجی، ایجاد اشتغال پایدار و نزدیک شدن به هدف افزایش گردشگر در افق 1404 ازجمله مقاصد اجرای این طرح است. کارشناسان محیط‌زیست و حیات‌وحش اما در گفت‌وگو با همشهری انتقادهایی را متوجه این طرح دانسته و معتقدند، اگر ملاحظات زیست‌محیطی با نگاه دقیق متخصصان این حوزه در اجرای این طرح درنظر گرفته نشود، آسیب‌های جدی به اکوسیستم منطقه وارد خواهد شد. حتی برخی دیگر معتقدند، اجرای چنین طرح‌هایی نه‌تنها هدر رفت هزینه است بلکه تأثیرات منفی بر حفاظت از آب خواهد گذاشت.
دریاچه‌های پشت سدها در بسیاری از موارد دارای جاذبه‌هایی برای گردشگران است و می‌توان از این فرصت برای حضور گردشگران بهره‌مند شد. اما انتقاد اصلی به حضور انبوه گردشگران در همه نقاط طبیعی، با انتقادهایی همراه است که یکی از مهم‌ترین آنها حضور بدون ضابطه و بی‌توجهی به ملاحظات زیست‌محیطی است. اسماعیل کهرم، کارشناس برجسته محیط‌زیست و حیات وحش در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید ملاحظات زیست‌محیطی‌ای که در طرح گردشگری آبی مورد توجه قرار می‌گیرد با نگاه تخصصی کارشناسان محیط‌زیست فاصله دارد . او زیستگاه‌های آبی مصنوعی ایران را با توجه به‌وجود پهنه‌های آبی طبیعی و اندک موجود، غنیمت دانسته و می‌افزاید: « با افزایش حضور گردشگر و بهره‌مندی از ظرفیت‌های گردشگری در دریاچه‌های مصنوعی و سدها، پرندگان و آبزیان بیشترین آسیب را خواهند دید و حفاظت از آنها از مهم‌ترین مسائل است.» این پرنده شناس می‌گوید: بیشترین تعداد پرنده‌ها در دریاچه پشت سدها حضور دارند.آنقوت نوعی اردک حنایی رنگ و بزرگ، اردک سر سفید که از گونه‌های نادر به شمار می‌رود، اردک کاکلی، اردک سیاه کاکل و.. ازجمله پرندگانی هستند که در دریاچه‌های پشت سد و در دوره زمستان گذرانی به وفور حاضر می‌شوند. این استاد محیط‌زیست می‌گوید: «وقتی قایق، جت اسکی و دیگر تفریحات آبی در دریاچه‌های پشت سد قرار گیرد، دیگر این دریاچه‌ها جای مناسب و امنی برای حضور پرندگان نخواهد بود و آنها را فراری خواهد داد.»
حفظ اکوسیستم در گرو تلفیق درست گردشگری و حفاظت از محیط‌زیست
تغییر در وضعیت محیط‌زیست و اکوسیستم مناطق هدف گردشگری آبی در حالی کارشناسان محیط‌زیست و حیات وحش را نگران کرده که متولیان وزارتخانه‌های نیرو و گردشگری، بر جذب گردشگر داخلی و خارجی، استفاده از ظرفیت‌های گردشگری کشور و ارتقای آنها و همچنین ایجاد شغل پایدار به ازای حضور گردشگران تأکید می‌کنند. کهرم نیز با تأیید این اهمیت و تأکید بر اینکه نمی‌توان انسان را از استفاده از این جاذبه‌ها محروم کرد، تلفیق درست این 2 مهم در کنار یکدیگر را راهکار درستی دانسته و می‌افزاید: «می‌توان با درنظر گرفتن ملاحظات دقیق و درست زیست‌محیطی، بدون کمترین آسیب به اکو سیستم و حیات وحش، به مقاصد گردشگری و توسعه اشتغال نیز دست یافت.» او در تأیید سخنان خود به استفاده از ظرفیت‌های گردشگری آبی در هلند، انگلیس، سوئیس و.. اشاره کرده و از اسکاتلند به‌عنوان یکی از بهترین نمونه‌ها نام می‌برد. «اسکاتلند دارای بزرگ‌ترین سکوی نفتی جهان است، اما در عین حال همین منطقه، رکوددار حضور بیشترین پرندگان زمستان گذر است. این بدان معناست که پرندگان در این منطقه احساس امنیت و آرامش داشته و حیات‌شان آسیب نمی‌بیند.» راهکاری که این استاد محیط‌زیست پیشنهاد می‌دهد، قرار دادن گوی‌های شناور به‌منظور جداسازی منطقه حفاظت شده و منطقه گردشگری است. در این شرایط و حفاظت درست از مناطق آبی گردشگران در محدوده گردشگری حاضر خواهند شد و پرندگان در محدوده حفاظتی درنظر گرفته شده احساس امنیت خواهند داشت.
هدر رفت سرمایه و آلودگی آب، نتیجه اجرایی شدن گردشگری آبی
به جز حفاظت از حیات وحش و لزوم توجه به آن در اجرای طرح‌های گردشگری، حفظ سلامت آب و عدم آلودگی آن به‌دلیل حضور گردشگران هم مسئله‌ای‌است که عباس محمدی، فعال محیط‌زیست و رئیس دیده‌بان کوهستان به آن اشاره کرده و به همشهری می‌گوید: «همواره در توجیه احداث سدها، توسعه گردشگری نیز به‌عنوان یک توجیه قرار می‌گیرد. ما در کشورمان جاذبه‌های طبیعی گردشگری بسیاری داریم و استفاده از دریاچه پشت سدها که به‌دلیل نوسان بارش‌ها، میزان آب ذخیره شده در آنها حتی تا 50متر هم بالا و پایین می‌شود، نه ماندگار است و نه صرفه اقتصادی دارد.» او با انتقاد از چنین طرحی به آلوده شدن دریاچه آب سدها به‌ویژه سدهایی که برای آب شرب احداث می‌شوند اشاره کرده و می‌گوید: «در زمان احداث سد امیرکبیر، توسعه گردشگری نیز به‌عنوان یکی از اهداف احداث سد دنبال و در کنار سد، هم هتل بنا شد و هم قایق‌های تفریحی قرار گرفت، اما بعد از چند سال تخریب شد؛ چراکه وجود هتل در کنار سد و دریاچه آن‌که برای تامین آب شرب بود، آن را با آلودگی بسیاری مواجه کرده بود. طبق قانون نیز در حریم سدهای آب شرب تا 150متر نباید ساخت و‌سازی انجام شود. حضور گردشگر نیازمند احداث زیرساخت‌هایی است که موجب آلودگی آب خواهد شد.» او با بیان اینکه این اقدامات نوعی حیف و میل بودجه و هدر‌دادن سرمایه است، افزود: «احداث سدها خود به تنهایی هیدرولوژی رودها و تالاب‌های پایین دست را دگرگون کرده و اگر قرار باشد حضور گردشگر هم در این نقاط افزایش یابد، این تغییرات بیشتر خواهد شد. محمدی گفت: «تالاب‌ها و پهنه‌های آبی طبیعی را تخریب می‌کنیم؛ آن وقت روی این مکان‌ها قصد سرمایه‌گذاری و جذب گردشگر داریم. از تصفیه فاضلاب نیز سخن می‌گوییم، درحالی‌که این موارد تعارف بوده و هنوز مشکل چند ساله شهرهای شمالی از حضور پسماندها حل نشده است.»
کارشناسان محیط‌زیست و حیات‌وحش معتقدند: اگر ملاحظات زیست‌محیطی در گردشگری آبی رعایت نشود آسیب‌های جدی بر اکوسیستم وارد خواهد شد