شیدایی از آسمان می‌بارد

شهره بانو پرخو_روانشناس بالینی

این روزها تمام کسانی که در هوای آلوده تهران تردد دارند و مجبورند مدام در سطح شهر باشند حس خواب‌آلودگی، کلافگی، سردردهای ناگهانی، سرگیجه، بی‌حوصلگی، خستگی و... را تجربه می‌کنند. شاید فقط در آلودگی‌هاست که متوجه می‌شویم تنفس چه جایگاهی در سلامت و حیات ما دارد. بیشتر ما تصور می‌کنیم آلودگی هوا تنها سلامت جسم را تهدید می‌کند، اما به آسیب‌هایی که به روان وارد می‌شود بی‌توجه هستیم. شاید تنها به این دلیل که عوارض آن در کوتاه‌مدت هویدا نمی‌شود و به مرور تأثیر خود را بر زندگی ما نشان می‌دهد. با وجود این تأثیر آلاینده‌ها بر ایجاد انواع اختلالات روانی بسیار واضح و روشن است و آلودگی هوا به‌عنوان یک عامل آسیب‌زا شناخته می‌شود. تنفس و دم و بازدم‌ها اثر مستقیمی بر فرایندهای مغزی می‌گذارند و در واقع تمام رفتار‌های انسان را در بر می‌گیرد. یکی از دلایل اینکه بسیاری از افراد دچار افسردگی می‌شوند کشیدن نفس‌های نصفه و نیمه است. کمتر افرادی را می‌بینید که به‌طور کامل شش‌های خود را پر از هوا کنند و نفس‌های عمیق بکشند. کشیدن چنین نفس‌هایی در هوای آلوده بیشتر تشدید می‌شود و افراد به‌دلیل آلودگی، هوای کمتری را وارد شش‌هایشان می‌کنند. نرسیدن اکسیژن کافی به بدن موجب می‌شود تا مواد مغذی به مغز نرسد و عملکرد این کنترل گر رفتار و حالات را با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو سازد. مطالعه‌ای جدید نشان داده است که افزایش میزان افسردگی و اختلال دوقطبی می‌تواند با کیفیت پایین هوا در ارتباط باشد.

یافته‌های علمی
طبق تحقیقاتی که در کشور دانمارک صورت گرفته است آلودگی هوا در بروز بیماری‌های مزمن روانی همچون اختلال دوقطبی و افسردگی شیدایی نقش اساسی دارد. افراد مبتلا به این بیماری‌ها دچار تغییرات شدید خُلق می‌شوند. این بیماری انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو است. همچنین افرادی که در مناطق آلوده شهری ساکن هستند احتمال ابتلا به بیماری‌های روانی‌شان، ۲۹ درصد بیش از سایرین است. محققان همچنین دریافته‌ا‌ند اگر فردی از کودکی در محیطی که هوای آن آلوده است، رشد کند احتمال ابتلا او به افسردگی، اسکیزوفرنی و اختلالات شخصیتی بسیار بالا رفته و بیش از ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.
هوای آلوده سبب کاهش تمرکز و اختلال در عملکرد ذهنی انسان می‌شود. وضعیت آلوده تهران و ذرات معلق موجود در محیط، التهابات مغزی و نبود تعادل در میزان هورمون‌ها را موجب می‌شود و سطح استرس و اضطراب را در افراد افزایش می‌دهد. حتی روانشناسان نیز در کلینیک‌ها این روزها در بررسی اختلالات روانی افراد به‌ویژه کودکان، آلودگی را هم به‌عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار مدنظر قرار می‌دهند. چرا که آلودگی هوا بی‌شک موجب اختلال در یادگیری و از بین رفتن تمرکز کودکان می‌شود. 
علت هم این است که میزان غلظت اکسیژن در هوا دچار اختلال می‌شود و عناصر و ترکیب‌های دیگری همچون مونواکسیدکربن وارد بدن می‌شوند. عصبانیت، خشم ناگهانی، زودرنجی و برخورد پرخاشگرانه آن هم بدون پیش‌زمینه قبلی از مضرات تنفس در هوای آلوده تهران است که همه کم و بیش روزانه چنین احساساتی را تجربه می‌کنند. همین موضوع موجب شده تا این روزها مراجعه به کلینیک‌های روانشناسی افزایش یابد. تنفس در هوای آلوده موجب می‌شود تا به‌علت آسیب به روان، شاهد نزاع‌ها و درگیری‌ها و تنش‌های بیشتری در سطح شهر باشیم. چنین رفتارهای پرخاشگرانه‌ای منجر به کاهش سطح روابط می‌شود. چون بر اثر جزئی‌ترین فشارها در محیط اجتماعی واکنش نشان می‌دهند؛ این امر بی‌تردید سازگاری‌های اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ برقراری روابط اجتماعی و دوست‌یابی را نیز با دشواری روبه‌رو می‌کند.
افزایش ضربان قلب که یکی از عوامل استرس است نیز در این هوا پدید می‌آید. احساس خستگی، بی‌قراری و همچنین تپش قلب از دیگر آسیب‌های آلودگی هوا محسوب می‌شود. از دست دادن اشتها و تغییر در عادات غذایی فرد نیز از جمله مواردی است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از زندگی در هوای آلوده نشأت می‌گیرد. خستگی مفرط هم یکی دیگر از علائم آلودگی هوا در افراد است که ناشی از نرسیدن اکسیژن به بدن و اختلال در سیستم متابولیسم بدن است.

نسخه پیشگیری
با توجه به اینکه مدیریت شهری هنوز نتوانسته است تدابیر پایداری را برای کاهش آلودگی یا حذف آلودگی اتخاذ کند لذا افراد به تنهایی باید برای پاکسازی خود اقدام کنند. حمام کردن و شست‌وشوی بدن با مخلوطی از آب و نمک دریایی، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا و بخور، خوردن دمنوش‌ها و عرقیاتی مانند اسطوخودوس، شوید، بابونه و مرزه، خوردن سبزیجات تازه، پرهیز از خوردن غذاهای فریز شده و منجمد و فست فودها، خوردن مایعات بیشتر، کشیدن نفس‌های عمیق و آرام هنگام خواب و استراحت در منزل، استفاده از ماسک‌های فیلتردار هنگام تردد در سطح شهر، ماساژ کف پا و دست‌های خود و گوش دادن موسیقی‌های بی‌کلام در وقت استراحت ساده‌ترین راهکارها برای آرامش تن و روان است. باید آگاه بود که جسم و روح دو چیز جدایی ناپذیر و غیرقابل تفکیک است و توجه به تغذیه و تنفس عمیق و کامل تا حد زیادی از پرخاشگری‌ها، بی‌حوصلگی‌ها و استرس‌های ناشی از تنفس در هوای آلوده تهران را کاهش می‌دهد.