واقعیت افسرده سلامت روان جامعه

تهامه مهدوی ـ خبرنگار

 آمارهای وزارت بهداشت حاکی از وجود اختلالات روحی در بین 23.6(بیست و سه و شش‌دهم درصد) مردم کشورمان است که از این تعداد 12.7درصد (دوازده و هفت‌دهم‌درصد) مبتلا به اختلالات افسردگی و 14.6(چهارده و شش‌دهم درصد) نیز دارای اختلالات اضطرابی هستند.
آن‌طور که علی اسدی، معاون دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، اعلام کرده؛ بیش از 98درصد از بیماری‌های روانپزشکی درصورتی که به موقع تشخیص داده شوند و مداخلات درمانی را دریافت کنند، قادر به ادامه زندگی هستند. شاید یک یا 2درصد بیماران در اثر مزمن شدن بیماری‌شان ناتوان شوند که این مقدار در بیماری‌های جسمی نیز وجود دارد. همین مسئله لزوم توجه بیشتر به بیماری‌ها و اختلالات روانی را مشخص می‌کند و در همین راستا هیأت دولت هفته گذشته لایحه‌ای را با عنوان «حمایت از حقوق افراد مبتلا به اختلالات روانی» به تصویب رساند.
لایحه‌ای که برای نخستین بار 16سال قبل از سوی وزارت بهداشت، با توجه به آمار و اطلاعات فراوانی و درصد شیوع اختلالات روانی در جامعه و همچنین هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی اینگونه بیماری‌ها مطرح شد، ولی بارها بی‌نتیجه رها شد تا اینکه بعد از روی کار آمدن دولت جدید (دور دوم ریاست جمهوری روحانی) دوباره به جریان افتادند و باتوجه به اینکه سازوکاری برای نحوه شناسایی این بیماران و رعایت حقوق آنان در مراحل مختلف بستری، درمان و ترخیص وجود ندارد تهیه لایحه در دستور کار قرار گرفت و سرانجام توسط هیأت‌وزیران به تصویب رسید. این لایحه با هدف ارتقای سلامت روان جامعه، رفع موانع تنش‌آفرین در زندگی فردی و اجتماعی، ترویج آموزش‌های اخلاقی و معنوی و همچنین ارتقای شاخص‌های سلامت روانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین احکام راهبردی سیاست‌های کلی سلامت و به‌منظور تدوین مقرراتی جامع در این زمینه و ساماندهی مقررات موجود تدوین شده است.
به گفته ایرج حریرچی، قائم‌مقام وزارت بهداشت، در این لایحه انواع اختلالات روانی تعریف شده‌اند و تکلیف بسیاری از مشکلات بیماران روحی و روانی روشن شده است؛ مثلاً در مورد مسائل مربوط به بستری اجباری، تکلیف کادر درمانی درخصوص این بیماران، زمان و چگونگی ترخیص از بستری اجباری، درمان ضروری جامع‌نگر و چگونگی حکم محجورین خاص، چگونگی برخورد با توهین‌کنندگان و تحقیرکنندگان به این بیماران و روش‌های فرهنگسازی‌ در این زمینه و… در این لایحه مشخص شده است. همچنین در این لایحه، تأسیس بیمارستان روانپزشکی قضایی مورد تأکید قرار گرفته و چگونگی تأمین اعتبارات آن نیز مشخص شده است.
گفت‌وگوی همشهری با امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک، مجید صفاری‌نیا، روانشناس و سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران را درباره مصوبه دولت بخوانید:


امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک با بیان اینکه کشور ما در زمینه درمان افراد مبتلا به اختلالات روانی از کشورهای توسعه‌یافته چند گام عقب‌تر است، گفت: البته در سال‌های اخیر تغییرات جدی در این زمینه روی داده و توجه جامعه حرفه‌ای، خانواده‌ها، بیماران و رسانه‌ها به این مسئله جلب شده و بدون وجود این مصوبه هم ما تا حدود زیادی در سال‌های اخیر شاهد توجه جدی‌تر به حقوق انسانی بیماران هستیم.
وی ادامه داد: زمانی که فردی مبتلا به نوعی از اختلالات روانپزشکی می‌شود، این اختلال به‌وجود آمده در وی روی قضاوت و تشخیص فرد از خوب و بد اثر می‌گذارد و علائمی را به‌وجود می‌آورد که ممکن است برای خود فرد و دیگران خطرناک باشد.
به گفته جلالی، در اثر بروز این علائم ممکن است حقوق این افراد در جامعه و خانواده نقض شود و یا به اجبار و بدون رضایت شخصی در بیمارستان روانی بستری شوند که در این صورت ترخیص این افراد از بیمارستان روانی در گرو رضایت افرادی است که براساس قانون بر آنها ولایت دارند.
وی ادامه داد:‌ در مصوبه دولت بر این مسئله تأکید شده که فرد می‌تواند این حق را داشته باشد که از خود دفاع کند. در تمام دنیا مسئله بستری شدن اجباری در بیمارستان‌های روانی شرایط محدودکننده‌ای دارد و بیمار می‌تواند در شرایط بستری اجباری از وکیل استفاده کند؛ حتی نماینده دادستانی نیز باید در محل حضور داشته باشد و پزشکان دلایل خود را به رأی بستری بیمار یا تداوم بستری وی اعلام کنند و اگر این دلایل قانع‌کننده بود بیمار می‌تواند بستری شود.
وی با بیان اینکه این موضوع بخش مهمی از قانون است، گفت: این مسئله می‌تواند تغییر و تحول مهمی را در روند احیا و احقاق حقوق افرادی که به شکل معمولی در معرض تبعیض، انگ و نادیده گرفتن حقوق خود قرار دارند، ‌ایجاد کند چراکه تا‌کنون این افراد صاحب حق شناخته نمی‌شدند.
جلالی ادامه داد: قانون حمایت از بیماران روانی در دنیا این وظیفه را دارد که از حقوق افراد هنگام بیکاری دفاع و از حقوق آنها مراقبت کند. البته این نکته را نباید از یاد ببریم که این مصوبه به‌معنای تحول در سیستم ارائه خدمات نیست و روی این خدمات تأثیر چندانی ندارد.
به گفته وی، این مصوبه می‌تواند خاصیت انگ‌زدایی هم داشته باشد ‌و با ذی‌حق کردن افرادی که به نوعی به اختلالات روانی دچار هستند حقوق از دست رفته را به آنها بازگرداند.
جلالی ادامه داد:‌ یکی از نقاط مغفول مانده در نظام سلامت روان در کشورمان فقدان بیمارستان قضایی است. افرادی که مرتکب جرم می‌شوند شاید نتوانند به جامعه بازگردند و اقامت آنها در بیمارستان روانپزشکی هم می‌تواند روی وضعیت سایر بیماران تأثیر بگذارد. معمولا افرادی که از زندان به بیمارستان‌های روانی منتقل می‌شوند با دستبند و پابند بوده و همراه بیمار نیز یک سرباز حضور دارد که این مسئله می‌تواند روی کیفیت خدمات هم تأثیر بگذارد اما بیمارستان‌های قضایی می‌توانند این کمبود را پر کرده و به‌صورت تخصصی روی بیمارانی که مرتکب جرم شده‌اند اقدامات درمانی را انجام دهند.

سلامت اجتماعی در کشورمان استاندارد پایینی دارد 
مجید صفاری‌نیا، روانشناس نیز با اشاره به اینکه طرح سازمان بهداشت جهانی از سلامت، 3مولفه سلامت زیستی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی است، گفت: این تعریف به سلامت در همه عرصه‌ها تأکید می‌کند اما در جامعه ما به سلامت از محور سلامت‌زیستی نگاه می‌شود.
وی ادامه داد: در بسیاری از بیماری‌های جسمی همچون بیماری‌های قلبی، سرماخوردگی و... که علایم زیستی دارند، علائم روانشناختی و اجتماعی هم سهم بسزایی دارند. مثلا در بیماری‌های قلبی، عوامل اجتماعی و روانی هم دخیل هستند؛ یا زمانی که سیستم دفاعی بدن ضعیف است می‌توان رد پای عوامل روانی و اجتماعی را در این مسئله مشاهده؛ کرد که باعث بروز بیماری در فرد شده است.
صفاری‌نیا با ابراز تأسف از اینکه جنبه‌های روانی و اجتماعی به‌عنوان محور سلامت در جامعه مغفول مانده‌اند، گفت:‌ بیماری‌های روانی و سلامت روان نگاه جداگانه‌ای را نیاز دارند که متأسفانه به آنها توجه جدی نشده است، متأسفانه در جامعه ما سلامت اجتماعی استانداردهای پایینی دارد و این پایین بودن استانداردهای سلامت اجتماعی می‌تواند روی گسترش و توسعه بیماری‌های جسمی نیز تاثیر‌گذار باشد.
صفاری‌نیا ادامه داد: بیمارانی که به نوعی به اختلالات روانی دچار هستند، نیازهای متفاوت‌تری نسبت به بیماران جسمی دارند؛ چراکه علائم بیماری در بیماری جسمی هویداست، اما بیماران روانی ظاهر سالمی دارند ولی از سیستم روانشناختی نامناسب و نامطلوبی برخوردارند و ممکن است تبعات بیماری وی در جامعه به‌صورت نامطلوبی ظهور پیدا کند.
وی تأکید کرد: نگاه ویژه‌ای که دولت در مصوبه اخیر خود به سلامت روان داشته بسیار مهم است اما باید در تعرفه‌های سلامت و بخش حمایتی نیز جایگاه روانشناسان و مشاوران برجسته شود تا مردم بهتر بتوانند از این خدمات بهره بگیرند.
صفاری‌نیا ادامه داد:‌ در کشور ما وضعیت فعلی نگاه زیستی به سلامت به‌گونه‌ای است که جایگاهی برای روانشناسان و مشاوران وجود ندارد و بیمار مبتلا به اختلال روانشناختی مستقیما با یک روانپزشک در ارتباط است و ساختار وزارت بهداشت در این موارد روانپزشک را به‌عنوان درمانگر حمایت می‌کند و جایگاهی برای مددکاران، روانشناسان و مشاوران در تیم‌های درمانی قائل نیست.

مصوبه سلامت روان را باید به فال‌نیک گرفت
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با اشاره به اینکه توجه به سلامت جامعه ازجمله سلامت روان مسئله مهمی است گفت: براساس آمارهای وزارت بهداشت 23تا 25درصد مردم کشورمان دچار نوعی از اختلالات روانی هستند که همین مسئله لزوم توجه بیشتر به این موضوع را نشان می‌دهد.
سیدحسن موسوی چلک با اشاره به اینکه مولفه‌های سلامت بر هم تأثیر گذاشته و از هم تأثیر می‌گیرند، گفت: اگر سلامت روان در جامعه بالا باشد شاهد رفتارهای خشونت‌آمیز نخواهیم بود. متأسفانه حاکمیت در تصویب این لایحه خیلی دیر عمل کرد ما باید 40سال قبل به فکر این مسئله می‌بودیم نه امروز که یک چهارم جمعیت کشورمان به یک نوع از اختلالات روانی دچار شده‌اند.
وی با اشاره به وضعیت اختلالات روانی در کلانشهر پایتخت نیز گفت: در تهران 30.4 درصد شهروندان یک نوع اختلال روانی دارند؛ همین آمارها نشان‌دهنده اهمیت رسیدگی به این موضوع است.
به گفته موسوی چلک، حرکت دولت به این سمت که ارائه خدمات در حوزه سلامت به غیراز سلامت جسم نیز هست باید به فال نیک گرفته شود چراکه این نوع اقدامات منجر به توجه بیشتر به موضوع سلامت روان می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: یکی از مولفه‌هایی که می‌تواند به برنامه‌های مربوط به پیشگیری از بروز اختلالات و درمان روان کمک کند، پوشش بیمه‌ای این بیماری‌هاست که شورای‌عالی بیمه باید به این مسئله ورود پیدا کند اما متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد این مسئله بودیم که بیمه‌ها در قبال بیمه کردن این خدمات مقاومت می‌کردند. با وجود این پوشش بیمه‌ای خدمات حوزه مشاوره، مددکاری، روانشناسی و روانکاوی تمایل مردم برای استفاده به موقع، بیشتر و بهتر از این متخصصان را افزایش داده و این مسئله می‌تواند سرمایه‌گذاری بزرگی برای آینده کشورمان باشد.


مکث
درمان اختلال‌های روانی در نظام سلامت مغفول مانده‌ است

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: اختلال‌های روانی و نیازمندی این حوزه به تخت بیمارستانی در نظام سلامت مغفول مانده‌است.
به‌گزارش ایسنا، سعید نمکی اظهار داشت: شیوع بیماری‌ روان‌های گرفتار و افسردگی؛ زنگ خطری برای متخصصان عرصه سلامت و امور اجتماعی است.وی افزود: امروز اعلام کمبود و نیاز به تخت برای بیماران اختلالات روانی، قلبی و عروقی و نیز سکته‌های قلبی و مغزی بسیار سخت و دشوار است. نمکی با بیان اینکه کمبودها نشانگر کم‌کاری در برخی موارد است، اضافه کرد: اگر در زمینه پیشگیری و بهداشت، اقدامات گسترده و فراوانی انجام می‌گرفت امروز نیازمند تخت‌های فر‌اوان در کشور نبودیم. این مسئول خاطرنشان کرد: یکی از عرصه‌هایی که در حوزه بهداشت به‌شدت با مشکل مواجه هستیم مربوط به حوزه بهداشت روان جامعه است. 
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان اینکه باید شهری با نشاط و شاد را ایجاد و به روح نوازی رنگ‌ها توجه کنیم، یادآور شد: در 3 دهه گذشته پروژه شهر سالم، اجرایی شد تا بتوان در ترویج روحیه شاد جامعه گام برداشت.وی با اشاره به اینکه روح در جامعه نباید در آبشار فروپاشی بیفتد، گفت: بستری شدن بیمار در تخت بیمارستان روانپزشکی، سبب آغاز پروسه پیچیده‌ای برای وزارت بهداشت و خانواده او خواهد شد.
نمکی افزود: امروز دست اندرکاران کشور باید به فکر سلامت روان جامعه باشند، زیرا توجه به این حوزه و انجام اقدامات لازم فقط از سوی وزارت بهداشت محقق نمی‌شود.مقام عالی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حضور همه جانبه جامعه را در توسعه روحیه شاداب به جامعه مؤثر و مهم خواند و عنوان کرد: صداوسیما، رسانه‌ها و روحانیت باید برای گسترش و ترویج روحیه نشاط و شادابی به جامعه اهتمام ورزند.وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی افزود: نباید اجازه داد تا دل‌مردگی، افسردگی و روحیه غمگین در جامعه بروز و ظهور پیدا کند؛ زیرا هر اقدام و موضوعی که زمینه ساز افسردگی جامعه شود خیانت ملی به کشور است. نمکی با بیان اینکه تفکیک روانپزشک از بقیه رشته‌ها، خطای استراتژیک علم طب بود، افزود: سلامت روانی و فردی به‌عنوان نخستین رکن نظام سلامت یک فرد در جامعه به شمار می‌رود. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: بنیاد و دلیل اکثر مشکلات جسمی مربوط به حوزه روحی و روانی بوده و این موضوع بیانگر اهمیت سلامت روح و روان و تأثیر آن بر سلامت جسم است. این مسئول تأکید کرد: کاهش آسیب‌های روانی، کاهش طلاق، اعتیاد، خشونت، کاهش پرونده‌های قضایی و کیفری و درنهایت کاهش هزینه‌های سنگین اقتصادی و اجتماعی را به‌همراه دارد.