گفت‌وگوی تعاملی برای تغییر عادت هله‌هوله خوری در نوجوانان

نسرین جعفری _ مشاور خانواده

موضوع تغذیه و عادت‌های غذایی در سنین نوجوانی که سن رشد بچه‌ها محسوب می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است. بدن در این سن به‌دلیل ترشح هورمون‌ها و غدد مختلف، نیازمند استفاده و بهره‌مندی از تنوع بالای غذایی است و از این رو، باید در سنین نوجوانی با استفاده از مشاوره‌های متخصصان تغذیه به‌گونه‌ای عمل شود که ذائقه نوجوانان و بچه‌ها صرفا بر پایه و مبنای یک مدل از غذا یا مدل‌های محدودی از آنها جلب نشود و کودک با استفاده از تنوع غذایی بتواند نیازهای بدن خود را تامین کند. باید باور کنیم که خوردن، یکی از راه‌های کسب لذت است و این میل با خوردن در ما، ارضا و خوردن سبب بهبود حال روانی افراد می‌شود. 

در سنین نوجوانی، ترشح غدد و هورمون‌ها از یک‌سو و نیز افزایش نیاز بدن به خوردن سبب می‌شود میل به خوردن در بچه‌ها تحریک شود. در خیلی از موارد مشاهده می‌شود که میل به خوردن نه از جهت تامین نیازهای انرژی در بدن نوجوان بلکه، ممکن است این میل به خوردن یا شاید پرخوری ناشی از عوامل دیگری از جمله اضطراب باشد. این موضوع را چرخه معیوب در ذهن می‌نامند. به این معنی که به جای اینکه ذهن کمک کند که جلوی بروز مشکلی گرفته شود، به‌دلیل فکر کردن به موضوع، دقیقا مشکلی که نباید رخ دهد اتفاق می‌افتد و این سبب بروز اضطراب در نوجوان می‌شود.

بسیاری از خوردن‌های بچه‌ها ممکن است اضطرابی باشد. یعنی اینکه اگر به نوجوان گفته شود که فلان غذا را مصرف نکن یا فلان غذا را بخور، از این موضوع تخطی می‌کند و ترجیح می‌دهد ساندویچ بخورد. نوجوان با این رفتار خود درحال نشان دادن نافرمانی و مخالفتش در برابر مسئله‌ای است که پدر و مادر به او گفته‌اند. این نشان‌دهنده الگوی ارتباطی بین فرزند و والدین است. برای اینکه بتوان جلوی این نافرمانی و میل به خوردن غذاهای فست‌فودی را در فرزند گرفت باید در ابتدا مسئله‌ای که سبب شده است نوجوان دست به نافرمانی در تغذیه خود بزند را شناسایی کرد.

 باید فهمید اوقات فراغتش چطور می‌گذرد، با چه دوستانی رفت‌وآمد می‌کند، رفتارهای فردی او در جامعه چطور است. در چنین مواقعی شاهد هستیم که این دسته از بچه‌ها از بچگی دچار اضافه وزن هستند. وقتی در سنین پایین نگران وضعیت جسمانی فرزند خود هستیم، این نگرانی را خواه ناخواه به بچه‌ها منتقل می‌کنیم. بچه‌ها نگرانی را درک می‌کنند و ترس‌های ما را در خود درونی می‌کنند. حتی در غیاب والدین، حرف‌های پدر و مادر را در ذهن خود مرور می‌کنند و می‌ترسند که ممکن است دچار مشکل اضافه وزن شده و مسائلی برای آنها پیش بیاید. 

برای جلوگیری از انتقال نگرانی به کودک و در نتیجه افزایش پرخوری در آنها، والدین باید از خود شروع کنند. یعنی اینکه والدین از این ناامیدی که فرزندشان دچار پرخوری است و اضافه وزن دارد باید بیرون بیایند. بسیاری از تصویری‌هایی که ما از سلامتی، زیبایی و سلامت اجتماعی داریم ناشی ازتصویرهای غلطی است که رسانه‌ها، فرهنگ و اجتماع در این زمینه القا می‌کنند. به‌عنوان نمونه، در بسیاری از الگوسازی‌ها شاهد ملاک قرار گرفتن هنرمندان به‌عنوان کسانی که اضافه وزن ندارند و خوش‌پوش هستند، هستیم. از سوی دیگر، در کارتون‌ها نیز موضوع سلامت اندام و تقارن آنها مورد توجه است و بچه‌ها خواه ناخواه وضعیت جسمانی این دسته از افراد را برای خود ملاک عمل می‌دانند. بچه‌های نوجوان، برای رسیدن به چنین اندام موزون و ورزیده‌ای تلاش می‌کنند رژیم‌های غذایی سختگیرانه‌ای انتخاب کنند که در نهایت به‌دلیل ناتوانی در رسیدن به آن، دچار اضطراب شده و دست به خوردن مواد غذایی می‌زنند که جز ایجاد اضافه وزن، عایدی دیگری برای آنها ندارد. نباید به‌دنبال الگو دادن به بچه‌ها بود و باید به‌گونه‌ای رفتار کرد که بچه‌ها خودشان الگوی مناسبی داشته باشند البته در کنار آن باید راهنمایی‌های لازم را داشته باشیم. این را باید قبول کنیم که خوردن لذتبخش است و گاهی این خوردن‌ها سبب دور شدن از تنش‌های دیگر می‌شود. در سنین بالاتر، خوردن‌های مفید مدنظر است اما، بچه‌ها به این فکر نمی‌کنند که مزایا یا معایب مواد خوراکی‌ای که مصرف می‌کنند، چیست. بچه‌ها دوست دارند چیزی را که می‌خورند لذتبخش باشد و حال خوبی در لحظه به آنها بدهد.

 برای اینکه بچه‌ها بفهمند چه چیزی را مصرف کنند و از خوردن چه مواد غذایی‌ای حتی الامکان دوری کنند، باید چند راهکار ساده را دنبال کرد. باید برای تغییر الگوی مصرف مواد غذایی در بچه‌ها، کاری کرد که باورهای تازه‌ای در آنها ایجاد شود. نخستین کار این است که باید با بچه‌ها در زمان مناسب حرف زد. انتخاب این زمان، دارای اهمیت زیادی است چرا که اگر در زمان مناسب که همه‌‌چیز رو به راه است و بچه دارای پذیرش بالایی برای شنیدن نظرات و حرف‌های شماست باشد، آن زمان پذیرش نظرات شما از سوی فرزند بالا می‌رود. چنین رویه‌ای را تکنیک فرودگاه‌سازی‌ می‌نامند و می‌توانیم با این روش کودک را از فضای خودش خارج کرده و در فضایی که از قبل آماده کرده‌ایم وارد و فرار او را از نظرات‌تان کم ‌کنیم. قرار نیست که به بچه انتقاد یا سرزنش‌اش کنیم. کمتر کسی در دنیاست که با سرزنش شدن یا انتقاد کردن رویه خود را اصلاح کند. با انتقاد کردن بچه‌ها دچار سرخوردگی شده و حتی واکنش از خود نشان می‌دهند. بنابراین گفت‌وگوی تعاملی با بچه‌ها راهکاری است که برای تغییرباور در تغذیه بچه‌ها مؤثر است.