فیلمساز باید از اثرش مراقبت کند

نگار حسینخانی ـ روزنامه‌نگار

 چند سالی است که فیلمسازان با بحران قاچاق آثارشان در زمان اکران و نمایش مواجهند. دیگر خبری از آن نسخه‌های بی‌کیفیت روی پرده نیست. هر آنچه توزیع شده با کیفیت خوب قابل‌دسترسی است. همین امر باعث شده فیلم‌هایی که فروش خوبی دارند در میانه راه دچار افت شده یا با شکست روبه‌رو ‌شوند. اما چطور فیلم‌ها به‌دست جامعه فیلم‌بین می‌رسد؟ چه‌کسی در این میان مقصر است؟ وظیفه وزارت ارشاد و معاونت سینمایی در این‌باره چیست؟ لازم دیدیم در پاسخ به این سؤال‌ها با محمدمهدی طباطبایی‌نژاد، دبیرکل صیانت و مبارزه با تکثیر و عرضه غیرمجاز آثار سینمایی صحبت کنیم. او روش‌های مراقبت را به فیلمسازان تأکید کرده، مجازات‌ها را برای خاطیان برشمرده و از فرهنگسازی در این‌باره به ما گفته است.

 گمانه‌زنی‌هایی درباره اینکه فیلم‌های سینمایی از داخل نهادها و سازمان‌هایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا‌و‌سیما به بیرون درز پیدا کرده است، وجود دارد. در این‌باره نظر شما چیست؟
جز سیدجمال ساداتیان که چنین ادعایی را مطرح کرده بود، کسی چنین اعتقادی ندارد. البته با پافشاری روی این ادعا، ما در قوه‌قضاییه شکایتی را تنظیم کرده‌ایم که در حال بررسی است.
 چطور اینقدر مصمم هستید که امکان چنین خطایی وجود ندارد؟
فیلم‌هایی که در این مدت منتشر شدند، معمولا آثاری بودند که در اختیار ارشاد قرار نداشتند. در فیلم‌های منتشر شده، نسخه‌هایی به بیرون درز پیدا کرده‌اند که نسخه تهیه‌کننده، لابراتوار یا پخش‌کننده است. نسخه‌های ارشاد کپشن، آرم و نشانه‌ دارد و درصورتی که چنین نیز باشد به صرف اینکه در اختیار وزارت ارشاد قرار گرفته است نمی‌توان چنین ادعایی را مطرح کرد. سال‌هاست وزارت ارشاد هر روز فیلم‌های بسیاری دریافت  و مجوز صادر می‌کند و مشکلی هم به‌وجود نیامده است. کسانی که در این اداره کار می‌کنند بسیار حرفه‌ای‌اند و نسبت به حساسیت موضوع آگاهی دارند. فیلم‌های منتشر شده ربطی به نهادهای دولتی و ارشاد ندارد.
 اگر چنین گزاره‌ای را درست بدانیم، وظیفه وزارت ارشاد در این‌باره چیست؟
ما حافظ و صیانت‌کننده آثار فیلمساز هستیم و مراقبیم که خسارت و خدشه‌ای به او وارد نشود. خود را مسئول این جریان می‌دانیم.
 برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاق‌هایی چه باید کرد و آیا می‌توان قاچاق در این حوزه را به حداقل رساند؟
در گام نخست فیلمساز است که باید از اثرش مراقبت کند. مالک فیلم باید مراقب باشد که چنین اتفاقی رخ ندهد؛ مثلا اگر فیلمش در اختیار لابراتوار است تذکرهای لازم را بدهد و اگر فیلم را به جایی می‌دهد حتما آن را نشانه‌گذاری کند. تا جایی که ممکن است فیلم به شکل dcp ارائه شود، یا اگر نسخه بازبینی در اختیار تلویزیون قرار می‌گیرد در آنجا حضور داشته باشد و نسخه را پس بگیرد.
 شما چه زمانی به‌عنوان حامیان فیلمساز وارد عمل می‌شوید؟
اگر بنا به سهل‌انگاری و هر دلیل دیگری فیلم منتشر شد، چه در فضای دیجیتال چه فیزیکال ما وارد عمل می‌شویم. در ابتدا با همکاری پلیس فتا و مرکز فناوری دیجیتال وزارت ارشاد، مجموعه لینک‌های موجود را اعلام می‌کنیم. اداره کل عرضه و نمایش، لینک‌های قاچاق را جمع‌آوری می‌کند و به مرکز فناوری دیجیتال و پلیس فتا ارسال می‌شود، آنها نیز همه سایت‌ها را فیلتر کرده یا لینک‌ها را از روی فضای مجازی حذف می‌کنند؛ البته تا جایی که ممکن باشد.
 «جایی که ممکن است» یعنی تا کجا؟
رایانش ابری (Cloud Computing) جایی است که بعضی از این لینک‌ها را نگهداری می‌کند. به راحتی نمی‌توان با این امر مقابله کرد و اتفاق اصلی این است که رایانش ابری این لینک‌ها را از دسترس ما برای حذف و فیلتر خارج می‌کند. ما تلاش می‌کنیم در همان بدو اتفاق تا جایی که ممکن باشد جلوی چنین وضعیتی را بگیریم. اما گستردگی فضای مجازی و دانلود این فیلم‌ها و تکثیر آن و بارگذاری دوباره در فضای تلگرام و... کار را دشوار می‌کند. گاهی سرعت نقل و انتقال در فضای مجازی را باید با سرعت نور مقایسه کرد. آنچه ما از طریق مرکز فناوری دیجیتال و پلیس فتا انجام می‌دهیم، این است که همه لینک‌ها را جمع‌آوری می‌کنیم؛ مثلا درباره فیلم «خانه پدری» چنین اتفاقی افتاد. نسخه اصل این فیلم همزمان با اکران، در فضای مجازی منتشر شد. حدود 3هفته تمام از طریق لینک‌ها اجازه ندادیم فیلم قاچاق شود و جلوی آن را گرفتیم. اما در نهایت نتوانستیم و فیلم درز پیدا کرده و قاچاق شد.
 با کسانی که فیلم را در کلوپ‌ها یا بساط‌های خیابانی عرضه می‌کنند چگونه برخورد می‌شود؟
در بخش دیگر برخورد فیزیکال است که افراد و ویدئوکلوپ‌ها در شهرستان این فیلم‌ها را کپی کرده و روی دی‌وی‌دی یا روی فلش‌ منتقل می‌کنند و با قیمت نازلی به مشتری می‌فروشند. ما از طریق ستاد صیانت به ادارات کل در همه استان‌ها اعلام کردیم که برخورد کرده و با هر مغازه‌ای که چنین کاری انجام دهد برخورد قضایی کنند تا پلمب شود. در موارد متعددی این مراکز پلمب و جریمه شده‌اند و آثار زیادی جمع‌آوری شده. بیش از چند میلیون نسخه قاچاق که جمع‌آوری شدند در دبیرخانه شورای صیانت وجود دارد. هاردهای بسیاری با کمک پلیس امنیت جمع شد. اما سرعت و پیچیدگی فضای مجازی باعث می‌شود ما نتوانیم اقدام چندانی انجام دهیم. «شبی که‌ماه کامل شد» و «قصر شیرین» دچار مشکلاتی شدند که فناوری فضای مجازی و دیجیتال تمام‌وقت در حال حذف و فیلترینگ لینک دانلود این فیلم‌ها بودند.
 آیا وقت آن نرسیده از مردم برای مبارزه با چنین فضایی کمک بخواهیم. تا امروز جریان خاصی برای این همدلی و روشن‌کردن ذهن مخاطبان درباره قاچاق آثار سینمایی صورت نگرفته است.
فرهنگسازی باید انجام شود. تکثیر آثار سینمایی امر غیراخلاقی است و به نوعی دزدی محسوب می‌شود. در اصل ضایع کردن حقوق افرادی است که در حال تولید فیلم و این آثار هستند. درست است که کار فرهنگی زمان‌بر و دشوار است، اما باید دوباره کمپین‌هایی چون گذشته شکل بگیرد. در شهرستان‌ها نسخه اصلی فیلم 8هزار تومان عرضه می‌شود، درحالی‌که افراد با مراجعه به کلوپ‌ها با هزار تومان آن را تهیه می‌کنند. اینکه افراد را متقاعد کنیم آن 7هزار تومان را اضافه بپردازند و نسخه اصلی را تهیه کنند نیاز به فرهنگسازی دارد. متأسفانه چنین خطاهایی گاهی از فروشگاه‌های اصلی و ویدئوکلوپ‌هایی که مجوز از ارشاد هم دریافت کرده‌اند سر می‌زند. این افراد باید بدانند که چنین کاری دزدی است. آنها وظیفه دارند فیلم رسمی و ارائه‌شده در بازار را بفروشند.
 چقدر چنین تقلبی برای پخش‌کننده غیرمجاز فیلم‌ها سودآور است؟
فرد با هزینه حداقلی یا شاید بهتر است بگوییم بدون هیچ هزینه‌ای فیلمی را دانلود می‌کند و بارها آن را می‌فروشد. همه آنچه درآمد دارد، سود است. او نه انباری می‌گیرد، نه جایش محدود و اشغال می‌شود و نه... . متأسفانه دشوار است از افراد بخواهیم دست از طمع بردارند و تن به اخلاق و قانون دهند. علاوه بر این باید این افراد بدانند چنانچه خطا ‌کنند قانون با آنها برخورد خواهد کرد.
 چند سال پیش هنرمندان در قالب کمپینی چنین انتشارهایی را تضییع حقوق خود و نوعی دزدی دانستند. آنها از مردم خواستند که با این رویه مبارزه کنند. محبوبیت آنها نیز باعث شد اتفاق‌های خوبی رخ دهد. چرا دیگر چنین کارهایی انجام نمی‌شود؟
این کار باید مجددا انجام شود تا هم در پیش‌پرده فیلم‌ها و هم پیش از نمایش در شبکه خانگی این توصیه‌ها را ببینند و بشنوند. هم‌اکنون نیز سعی می‌کنیم چنین تصاویری تولید کنیم. اما از خاطر نبریم که آن زمان قاچاق فیلم به شکل فیزیکی بود و حال کمی تغییر کرده و مجازی انجام می‌شود. این سرعت گرفتن دسترسی، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است و باعث شده در ثانیه‌ای چند‌صد‌هزار کاربر بتوانند فیلم را ببینند و دانلود کنند.
 برخوردهای قضایی با خاطیان چگونه است؟ آیا با ضرری که فیلمساز در این جریان متقبل می‌شود، قابل قیاس خواهد بود؟
برخوردهای مختلفی با این افراد می‌شود؛ مثلا با ویدئوکلوپی که کار غیرقانونی انجام می‌دهد یک نوع برخورد خواهد شد، و با مرکز توزیع و تکثیر نوع دیگر. مثلا ممکن است مغازه‌دار خاطی چند‌ماه مغازه‌اش پلمب شده یا برای چنین خطایی جریمه شود اما درباره مراکز پخش احکام سنگین‌تری صادر می‌شود اما گاهی در فضای مجازی چنین اتفاقی می‌افتد و دسترسی به خاطی ممکن نیست؛ چون مشخص نیست چه‌کسی چنین کاری کرده است. اما درباره فیلم‌هایی مانند قصر شیرین و شبی که‌ماه کامل شد گمان بر این است که منشا خارجی داشته؛ چون نسخه منتشر شده زیرنویس انگلیسی دارد و این امکان وجود دارد که از پخش بین‌الملل‌ فیلم درز کرده باشد.
 بعضی از فیلم‌هایی که به شکل غیرقانونی منتشر می‌شود، مارک «ویژه بازبینی» دارد. آیا در چنین مواردی نمی‌توان جدی‌تر وارد عمل شده و برخورد سخت‌تری با انتشار‌دهنده کرد؟
وقتی روی فیلم «ویژه بازبینی» آورده شده به این معنا نیست که فیلم از همین طریق بیرون آمده است. ممکن است در کامپیوتر 10کپی از یک فایل وجود داشته باشد. البته در زمان قضاوت پرونده معمولا اول از این افراد که «ویژه بازبینی» برای آنها منتشر شده سؤال پرسیده می‌شود. این افراد باید درباره شیوه مراقبت از فیلم پاسخگو باشند اما در کل جرم‌شان چندان قابل‌اثبات نیست.







جرمی که قابل اثبات نیست
وقتی روی فیلم «ویژه بازبینی» آورده شده به این معنا نیست که فیلم از همین طریق بیرون آمده است. ممکن است در کامپیوتر 10کپی از یک فایل وجود داشته باشد. البته در زمان قضاوت پرونده معمولا اول از این افراد که «ویژه بازبینی» برای آنها منتشر شده سؤال می‌شود. این افراد باید درباره شیوه مراقبت از فیلم پاسخگو باشند اما در کل جرم‌شان چندان قابل‌اثبات نیست