نفوذ میکروپلاستیک‌‌ها به زندگی روزمره

زهرا رفیعی _ خبر‌نگار

در دل یک شهر کویری یا دامنه‌های قله‌ای پر برف نشسته‌اید و فکر می‌کنید میکروپلاستیک‌های وسط اقیانوس آرام هیچ ارتباطی به زندگی‌تان ندارد. اما تحقیقات نشان می‌دهد که این ارتباط به‌مراتب شدید‌تر از برآورد‌های پیشین است. همگی سوپ پلاستیکی را که در دل اقیانوس‌ها و در بدن موجودات دریایی انباشته شده است می‌شناسیم. سازمان جهانی بهداشت ذرات پلاستیکی کمتر از 5میلی‌متر را میکروپلاستی ‌می‌داند ولی اخیرا پلاستیک‌های کمتر از 5میلی‌متر سر از آب آشامیدنی در هلند درآورده است که بدون چشم مسلح قابل دیدن است و بعید نیست که در آب‌های آشامیدنی خالص هم یافت شود. فارغ از آب آشامیدنی، برخی محصولات به صراحت حاوی میکروپلاستیک هستند. خمیر دندانی که شب‌ها به دندان می‌زنید، شامپو و لوازم آرایش، همگی حاوی میکروپلاستیک هستند. میکروپلاستیک‌ها همراه باران و از راه فاضلاب‌های تصفیه نشده بر سرتان فرومی‌ریزند. از سوی دیگر دانشمندانی که روی محیط بکر قطب شمال کار می‌کنند با برفی مواجه شده‌اند که با خود ذرات ریز پلاستیکی روی زمین می‌آورد؛ بیش از 10هزار ذره در هر لیتر. بسیاری از آنها آنقدر ریزند که قابل تشخیص نیستند ولی در میان آنها ذرات پلاستیکی، قطعات لاستیک، ورنی، رنگ و الیاف مصنوعی دیده می‌شود. اخیرا دانشمندان بنیاد ملی علوم (NSF) نیز متوجه شده‌اند که وجود میکروپلاستیک‌ها‌ در اقیانوس‌ها یک میلیون‌بار بیش از تصور قبلی محققان است. به گزارش روزنامه دیلی میل، داده‌های این مطالعه از وجود «میکروپلاستیک‌هایی» خبر می‌دهد که در معده پلانکتون‌های ژلاتینی یافت می‌شوند. محققان به‌دنبال این مطالعه اکنون ارزیابی می‌کنند که در هر فوت مکعب آب، مقدار ۸.۳میلیون قطعه از ذرات پلاستیکی وجود دارد که این میزان 7برابر بیشتر از چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. محققان در این مطالعه تعداد ۱۰۰سالپ را در سال‌های۲۰۰۹، ۲۰۱3، ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ مورد بررسی قرار دادند.

سالپ‌ها ارگانیسم‌های دریایی شفاف و ژلاتینی هستند. این مطالعه میکروپلاستیک‌هایی را در روده این موجودات ریز دریایی نشان داد. سالپ‌ها در زنجیره غذایی اقیانوس‌ها کم هستند و از بعضی از کوچکترین موجودات دریایی، از نانوفیتو تا میکروزوپلانکتون تغذیه می‌کنند. پلاستیک‌های موجود در معده سالپ‌ها می‌توانند از طریق زنجیره غذایی به موجوداتی که از آنها تغذیه می‌کنند مانند لاک‌پشت‌های دریایی ماهی صخره‌ای و شاه‌میگو  منتقل شوند و در نهایت این ریزمیکروپلاستیک‌ها می‌توانند به بدن انسان راه پیدا کنند. راهی که میکروپلاستیک‌ها در طبیعت طی می‌کنند بی‌تردید به بدن انسان نیز راه خواهند یافت. همیرا آگاه، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی ایران در گفت‌وگو با همشهری گفت: مطالعات صورت گرفته در کشورهای غربی مانند آمریکا (اقیانوس اطلس) و سواحل پرتغال و نیز آب‌های کشورهای شرقی مانند اندونزی گویای وجود زباله‌های انسانی در سیستم گوارش بیش از 50، ماهی مورد بررسی است که ریزپلاستیک‌ها بالغ بر 25درصد از زباله‌های فوق را تشکیل می‌دهند.
او در پاسخ به این سؤال که ریزپلاستیک‌ها از چه طریق وارد منابع آبی و حتی آب‌های زیرزمینی و آب آشامیدنی می‌شوند، گفت: دفن زباله و زباله زیر خاک، جریان رودخانه‌ها و سیلاب‌ها، خروجی واحدهای صنعتی‌، فاضلاب شهری تصفیه نشده، مناطق ساحلی (گردشگری)، ریختن زباله در اثر فعالیت‌های شهری و توریستی، صنعت ماهیگیری، صنایع کشتیرانی (حمل‌ونقل، توریسم و...)، استخراج منابع معدنی دریایی، ریزش غیرقانونی آشغال در دریا و سایر عوامل همگی دست در دست هم منبعی برای ورود آلاینده‌های فوق به منابع آبی و به تبع آن به زندگی و حیات انسانی هستند. این متخصص آلودگی‌های دریایی افزود: وجود ریزپلاستیک‌ها در منابع آبی و بلعیده شدن آنها توسط آبزیان خطرات متعددی برای این موجودات و در انتهای زنجیره غذایی برای انسان پدید می‌آورد. علاوه بر اختلال در سیستم گوارش آبزیان به‌دلیل پایداری آنها در مقابل آنزیم‌ها، دارای مضرات جدی هستند. برای حصول انعطاف‌پذیری در پلاستیک‌ها از ترکیباتی به‌عنوان «پلاستی‌سایزر» و «بازدارنده‌های شعله» استفاده می‌شود که خطر این ترکیبات برای جانداران بسیار جدی است. وی افزود: برای مثال «بیس‌فنول‌آ» که به‌عنوان پلاستی‌سایزر مصرف می‌شوند می‌توانند سیستم هورمونی انسان‌ها و حیوانات را مختل کنند. ریزپلاستیک‌ها قادرند مواد آلاینده را مانند اسفنج‌های کوچک به‌خود جذب کرده و همراه با خود به بدن میزبان انتقال دهند. مواد سمی جذب شده بر سطح ریزپلاستیک‌ها و به‌خصوص آلاینده‌های آلی پایدار مانند «دی‌اکسین‌ها» یکی دیگر از مسائل جدی است که می‌تواند حیات جانداران و در نهایت انسان را با مخاطرات جدی روبه‌رو کند. ترکیبات «بازدارنده شعله» مانند «دی‌فنیل‌اترهای پلی‌برمینه» شده مصرفی در پلاستیک‌ها که همراه با ریزپلاستیک‌ها وارد بدن جانداران می‌شود سرطان‌زا بوده و این دو ترکیب در لیست ترکیبات بسیار خطرناکی هستند که توسط سازمان‌های بین‌المللی به‌عنوان هشدار جهانی اعلام شده‌اند. وجود مونومرهای باقیمانده از صنعت (مرحله تولید پلاستیک‌ها) در پلاستیک‌ها مشکل جدی دیگری است که بسیار حائز اهمیت است. برای مثال منومر استایرن که برای تولید پلاستیک پلی‌استایرن مورد مصرف قرار می‌گیرد بسیار سمی و سرطان‌زاست.