میراث طبیعی
کوهستان‌ها در ایران همچنان تهدید می‌شوند
بخش قابل توجهی از تخریب‌های کوهستان در ایران به‌دلیل فعالیت‌های معدنی و هجوم گسترده به این مناطق است
الهام مصدقی‌راد _ خبرنگار
امسال، شانزدهمین سالی است که کوهستان‌های جهان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. سال2003 بود که سازمان ملل با انتخاب روز 11دسامبر مصادف با 20آذر به‌عنوان روز جهانی کوهستان، تلاش کرد کشورهای دنیا اهمیت ویژه‌ای برای کوهستان قائل شوند و طبیعت کوهستانی را که در معرض تهدید جدی و ویرانگر است، حفظ کنند. حفظ یخ و برف کوه‌ها با توجه به گرمایش جهانی زمین، حفظ منابع‌طبیعی موجود در کوهستان و توجه به محصولات سرسبز دامنه کوه‌ها مواردی است که سازمان ملل در روز جهانی کوهستان بر آنها تأکید کرد.
امسال نیز شعار «کوه برای جوانان مهم است» از سوی سازمان ملل انتخاب شد تا تاکید کند جوانان، نمایندگان فعال در زمینه ایجاد تغییر و رهبران آینده هستند و می‌توانند اقدامات مؤثری برای حفاظت از کوهستان‌ها انجام دهند. کوهستان‌های ایران نیز به‌جز تهدیدات طبیعی مانند گرمایش جهانی، با فشار مضاعف ناشی از رفتارهای انسانی روبه‌رو هستند، این فشارها تا جایی است که برخی کارشناسان معتقدند شاید تا چند سال آینده از بعضی نقاط کوهستانی کشور اثری باقی نماند.
کوهنوردان حرفه‌ای و دوستداران طبیعت، فعالیت معادن متعدد را نخستین عامل تخریب کوهستان در ایران می‌دانند و از نابودی طبیعت ارزشمند کوهستان در برابر پول، اظهار تأسف می‌کنند. انجام فعالیت‌های معدنی که در بسیاری موارد به‌ویژه در چند دهه اخیر با توسعه روبه‌رو بوده، اثرات زیانباری بر کوهستان‌های کشور گذاشت. جاده‌هایی که برای انجام فعالیت‌های معدنی، کوهستان‌ها را تخریب و درختان را قطع کردند، انفجارهای پی‌درپی و متعدد که حیات‌وحش منطقه کوهستانی را ناگزیر از مهاجرت تحمیل‌شده کرد و گردوغبار ناشی از فعالیت‌های معدنی که تنفس درختان را با سختی همراه و آنها را به مرگ نزدیک کرد. همچنین آلودگی منابع آب موجود در کوهستان‌ها به‌دلیل همین فعالیت‌ها ازجمله پیامدهای منفی معدنکاوی‌های صورت گرفته در نقاط کوهستانی کشور است.
چند ماه قبل سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که دست لابی‌های قدرت و ثروت را در عرصه صدور مجوزهای فعالیت‌های معدنی کوتاه خواهد کرد. اما لابی‌های قدرت، همچنان و به‌ویژه در ماه‌های پایانی سال و نزدیک شدن به انتخابات مجلس، برای گرفتن مجوزهای مختلف صنعتی که در تقابل با محیط‌زیست قرار دارند، تلاش می‌کنند.
حمیده زرآبادی، نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس چندی قبل در گفت‌وگو با همشهری به وجود لابی‌های قدرت، مهر تأیید زد و گفت: «اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست عملکرد خوب و قابل‌قبولی در ارائه گزارش‌ها و اطلاعات تخصصی زیست‌محیطی به مجلس داشته باشد، صاحبان صنایع، کمتر مشغول دورزدن قوانین محیط‌زیستی و انجام فعالیت‌های صنعتی مخرب محیط‌زیست خواهند بود.»
هجوم گام‌های مخرب به کوهستان
به‌جز فعالیت‌های معدنکاوی، حضور بدون ضابطه دوستداران طبیعت و کوهستان در این نقاط هم نقش پررنگی در تخریب کوهستان بازی کرده است. کوهنوردانی که با اصول اولیه حضور در کوهستان آشنا نبوده و صرف علاقه‌مندی بر این حضور، اثرات مخربی بر طبیعت برجای می‌گذارند. اسماعیل کهرم، چهره برجسته محیط‌زیست به همشهری می‌گوید: حجم انبوه زباله رها شده در کوهستان ازجمله مهم‌ترین تهدیداتی است که کوه دماوند را در معرض تهدید قرار داده است.
او می‌گوید: «اگر روند پیش‌آمده در دماوند متوقف نشود این قله 200سال دیگر نابود خواهد شد. چون حضور چندهزارنفری گاه و بیگاه کوهنوردان برای صعود به دماوند اثرات تخریبی بسیاری برجای گذاشته است.»
عباس محمدی، فعال محیط‌زیست و دیده‌بان کوهستان درخصوص حضور مسئولانه در کوهستان با اشاره به واردآمدن آسیب‌های جدی به نقاط کوهستانی به همشهری می‌گوید: «کوهنورد باید همانند یک محیط‌بان مسئول عمل کند و از تخلف و آسیب‌رسانی‌های احتمالی دیگران به طبیعت جلوگیری کند و توصیه‌های ارائه‌شده در حفاظت از طبیعت کوهستان را همچون عدم‌استفاده از گیاهان برای روشن کردن آتش، عدم‌کندن گیاهان و تخریب دامنه‌ها برای برپاکردن چادر، نزدیک‌نشدن به آشیانه جانوران، رهانساختن زباله در کوهستان و... را جدی بگیرد و این دستورالعمل‌ها را اجرا کند.»
چرا کوه‌ها مهم‌اند؟
براساس برآوردهای انجام‌شده 60 تا 80درصد آب شیرین جهان در کوه‌ها تولید می‌شود. در گرمایش جهانی که سبب نابودی صدها یخچال کوهستانی شده است، مهم‌ترین کار برای حفاظت از آبزایی کوهستان، مراقبت از پوشش گیاهی نقاط کوهستانی است.
کوه‌ها به‌دلیل تامین خوراک اهمیت دارند. کوهستان‌ها همچنین بستر تنوع‌زیستی هستند و از این‌رو مخازن بی‌مانند ژنتیک در طبیعت محسوب می‌شوند. زمین‌های کوهستانی متاثر از آب‌وهوای کوهستان، کشتگاه بسیاری از محصولات مهم هستند. در ایران بیشتر میوه‌ها مانند سیب، هلو، زردآلو، انگور و... در همین زمین‌ها به‌دست می‌آیند. همچنین بخش مهمی از محصولات لبنی و گوشتی از دام‌هایی فراهم می‌شود که از مراتع کوهستانی تغذیه کرده‌اند.
