پایان یوز ایرانی

الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار

امروز 13آذر مصادف با 4دسامبر، روز جهانی یوزپلنگ است، اما یوزپلنگ آسیایی که به یوز ایرانی نیز شهرت یافته و زیستگاه آن تنها در ایران محصور شده است، مدت‌هاست در معرض خطر انقراض قرار دارد. سال90 زمانی‌که مطالعه جمعیت یوزهای آسیایی کلید خورد، کارشناسان متوجه کاهش قابل توجه جمعیت این گونه از حیات‌وحش شدند و دریافتند که سال به سال به دلایل مختلف جمعیت یوز آسیایی در ایران بیشتر کاهش یافته است. متخصصان حیات‌وحش با مشاهده لاشه یوزپلنگ‌ها دلیل از بین رفتن این گونه را دریافتند. حمله سگ‌های گله، از بین رفتن زیستگاه و نبود طعمه، عبور از جاده و برخورد با خودروها و همچنین نبود یوزهای ماده در زیستگاه یوزهای نر در برخی از زیستگاه‌ها  اصلی‌ترین دلایلی است که تاکنون به‌عنوان عوامل تأثیرگذار کاهش جمعیت یوزها در سال‌های اخیر از سوی متخصصان اعلام شده است.

اصلی‌ترین زیستگاه یوز آسیایی در جنوب ایران و در استان‌های یزد، کرمان و خراسان جنوبی است. زیستگاه‌های شمالی یوز آسیایی نیز خراسان شمالی و سمنان اعلام شده است. آمار فعلی جمعیت یوزپلنگ ایرانی بسیار نگران‌کننده است و عطیه تک‌تهرانی، ‌مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی به همشهری گفته است که «براساس آخرین پایش که 3 سال قبل انجام شد، برآورد جمعیتی یوزها، کمتر از 40قلاده بود. بعد از آن، پایش دیگری صورت نگرفت و ما همچنان بعد از 3 سال به‌صورت خوش‌بینانه امیدواریم هنوز جمعیت یوز آسیایی در ایران درهمان حد باقی مانده باشد.»
گزارش‌های محیط‌بانی در این 3سال نیز هیچ اثری از حضور یوز در زیستگاه‌های جنوبی اعلام نکرده است، اما در زیستگاه‌های شمالی زادآوری این گونه از حیات‌وحش ثبت شده است.
تک‌تهرانی می‌گوید:‌ «برخلاف چند سال قبل که پایش سراسری در کشور انجام می‌شد با مشاهده زادآوری در زیستگاه شمالی تمام تمرکز خود را بر این منطقه و پناهگاه حیات‌وحش میاندشت در خراسان شمالی گذاشتیم تا زادآوری جمعیت یوز تقویت شده و این جمعیت را از دست ندهیم.» 
آخرین زادآوری یوزپلنگ آسیایی در ایران در سال96 ثبت شد و یکی از توله‌ها به نام «ایران» هم‌اکنون در پارک پردیسان تهران نگهداری می‌شود. اما خبری از توله دیگر و یوز مادر در دست نیست. ایران، توله‌یوز آسیایی را که در پارک پردیسان نگهداری می‌شود به‌دست قاچاقچیان حیات‌وحش افتاده بود که پس از ضبط به پردیسان منتقل شد.
به گفته تک‌تهرانی، مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی، سال گذشته نیز یک یوز نر در جاده کشته شد. به گفته عطیه تک‌تهرانی، برخی از یوزها از خراسان شمالی و میاندشت به پارک توران در رفت‌وآمد هستند و در این مسیر از جاده عبور کرده و کشته می‌شوند. انجمن یوزپلنگ ایرانی اما حالا امیدوار است که یوز مادر و توله‌ آن که در منطقه میاندشت مشاهده شدند به پارک توران رفته باشند؛ جایی که تعداد یوزهای آسیایی در آن منطقه بیش از دیگر زیستگاه‌هاست. این انجمن اعلام کرده است که اکنون نیز با 3سال وقفه در سرشماری یوز ایرانی، برای برآورد دقیق و بررسی جمعیت یوزپلنگ آسیایی ایران به دوربین‌های تله‌ای دقیق نیاز است.

احداث سایت تکثیر یوز تا پایان سال 
سال گذشته سازمان حفاظت محیط‌زیست برنامه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی ایران را آغاز کرد. پروژه‌ای که چند سال قبل در آفریقای جنوبی نیز به اجرا درآمد و تعداد جمعیت یوزپلنگ‌های آفریقایی را افزایش داد. تکثیر در اسارت یوز ایرانی اما موافقان و مخالفانی نیز دارد. 
آنگونه که مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی به همشهری می‌گوید، این پروژه نوعی تکثیر در شرایط نیمه‌اسارت است و به حفظ ذخیره ژن یوزپلنگ آسیایی کمک خواهد کرد. تک‌تهرانی می‌گوید: «اگر این اقدام انجام نشود و روند از بین رفتن یوزها به همین صورت ادامه یابد، ‌همان تعداد اندکی هم که اکنون وجود دارند از بین خواهند رفت.»‌ به‌گفته او، به‌احتمال بسیار زیاد سایت تکثیر یوزپلنگ ایرانی تا پیش از بهار سال99 در یکی از زیستگاه‌های یوز راه‌اندازی 
خواهد شد.
پروژه حمایت از یوزپلنگ آسیایی که برآورد می‌شود آخرین جمعیت آن در ایران زیست می‌کند، با کمک برنامه محیط‌زیست سازمان ملل در حال اجراست و آنطور که تک‌تهرانی می‌گوید، آنها نیز در جریان روند اقدامات و نتایج نه‌چندان امیدوار‌کننده از جمعیت یوزآسیایی ایران هستند. او تأکید می‌کند: «با روندی که جمعیت یوزآسیایی در ایران دارد، احتمال قطع شدن حمایت‌های جهانی از حفاظت از یوزآسیایی ایران دور از ذهن نیست.»
به‌گفته او، اگر سازمان ملل به این نتیجه برسد که دولت ایران حمایت لازم در حفاظت از یوزپلنگ آسیایی را انجام داده است و حفاظت از این گونه در خطر انقراض برایش اهمیت دارد، اقداماتی نظیر تکثیر در اسارت را اجرایی و حمایت خود از این گونه مهم در حیات‌وحش ایران را ادامه می‌دهد.

سال گذشته سازمان حفاظت محیط‌زیست برنامه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی ایران را آغاز کرد. پروژه‌ای که چند سال قبل در آفریقای جنوبی نیز به اجرا درآمد و تعداد جمعیت یوزپلنگ‌های آفریقایی را افزایش داد