معلمان، خود را در آیینه نمرات دانش‌آموزان‌شان ببینند

جعفر بای _ جامعه شناس

یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری نظام‌های موفق در آموزش‌وپرورش، سیستم ارزشیابی آنهاست. برگزاری امتحان‌هایی که آموزش‌وپرورش به انجام آن مکلف است، تنها یکی از راهکارهای ارزشیابی نظام آموزشی است. اما همه راه‌ها به این سمت ختم نمی‌شود. امروزه شاهد هستیم که در برخی کشورها موضوعی به نام امتحان در مقطع ابتدایی وجود ندارد، چراکه استرس و اضطراب را خوشایند این دوره سنی نمی‌دانند. خوشبختانه نظام آموزشی کشور نیز چند سالی است که این مدل آموزش را در دستورکار خود قرار داده است و از برگزاری امتحان در این مقطع تحصیلی خودداری می‌کند. در برخی کشورها سیستم نظام تستی سؤالات و در برخی نظام‌ها نیز نظام امتحانات مبتنی بر سؤالات تشریحی در حال اعمال است. سؤال اساسی امروز این است که آیا امتحان گرفتن فقط برای تعیین نمره دانش‌آموزان است یا معلم هم می‌تواند در این داستان نمره بگیرد؟ پاسخ به این سؤال در نظام ارزشیابی آموزش‌وپرورش مهم است. معتقدم، یکی از آفت‌های مهم نظام آموزشی ما آفت امتحان‌زدگی و نمره‌سالاری است. گاهی نمره‌محوری ملاک و معیار قبولی در مقطع خاصی برای دانش‌آموز است. نمره ملاک و مرجع قضاوت دانش‌آموز از سوی خانواده، جامعه و معلمان است. نظام ما آفت امتحان‌زدگی دارد؛ یعنی دچارکثرت برگزاری امتحان است. والدین هم فکر می‌کنند که هر چه امتحان بیشتر باشد شاخص موفقیت هم بالاترمی رود. ورودی مدرسه با آزمون و استرس از نقطه قبل از آغاز، شروع می‌شود و به محض اینکه دانش‌آموز به کلاس می‌رود، آزمون‌های قبلی دانش‌آموزان را تست می‌کنند که این کار از نظر علمی کاملا درست است، چراکه مطالب تازه باید استوار بر پایه آموخته‌های قبلی باشد و به این دلیل معلم باید بداند که دانش‌آموز او از قبل چه چیزهایی را بلد است و چه چیزهایی را بلد نیست تا خلأ یادگیری را با مرور دروس گذشته رفع کند. این نظام ارزشیابی نباید تنها برای دانش‌آموز ملاک عمل باشد. یکی از قواعد برگزاری آزمون این است که باید 25درصد سؤالات، مشکل و 25درصد آسان و مابقی متوسط باشد، اما در بسیاری از موارد معلمان امتحان را با انتقام اشتباه گرفته‌اند و با طرح سؤالات خیلی سخت قدرت علمی خود را به رخ دانش‌آموزان می‌کشند و تصور می‌کنند با این کار می‌توانند محرکی برای یادگیری دانش‌آموزان باشند. معلمان باید این استانداردها را برای طرح سؤال درنظر بگیرند و به این موضوع توجه کنند که چنددرصد دانش‌آموزان به سؤالات سخت و چنددرصد به سؤالات آسان و متوسط پاسخ داده‌اند. به‌نظر می‌رسد گروهی ازمعلمان آموزش می‌دهند که آزمون بگیرند و از سوی دیگر، گروهی از معلمان آزمون می‌گیرند تا دوباره به آموزش و مرور تدریس گذشته خود برگردند؛ در واقع نقاط ضعف مباحث یادگیری‌شده را در مبحث برگزار شده پیدا و با اصلاح آن، آموزش خود را تکمیل می‌کنند. تأکید می‌کنم که آزمون تنها ملاک موفقیت دانش‌آموز نیست، بلکه نمره عملکرد معلم هم محسوب می‌شود و معلم خود را در آیینه نمرات دانش‌آموزانش می‌بیند.