بازی تلخ خاک و آب در سمنان

الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار

طبق اعلام دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار، 34میلیون و 600هزارهکتار مناطق غبارخیز با شدت‌های متفاوت در 25استان کشور وجود دارد. برای تعیین اولویت استان‌های درگیر گردوغبار، نرم افزارهای آماری دقیق و بررسی‌های پیچیده‌ای لازم است که چند فاکتور وسعت، شدت، پراکنش، میزان تأثیرپذیری و افراد تأثیرپذیر در مناطق زیستی و.. را مورد اندازه‌گیری دقیق قرار دهد، اما براساس شرایط و وضعیت موجود و با توجه به وسعت و شدت گردوغبارها و در مجموع با توجه به وضعیت‌شان می‌توان یک تقسیم‌بندی ارائه داد. در میان استان‌های کشور، تعدادی از آنها در گروه اول استان‌های دارای گردوغبار قرار دارند. استان‌های کرمان، سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان جنوبی و خوزستان از این جمله‌اند که همواره با شدت و وسعت قابل توجه گردوغبار مواجهند. دسته دیگری از استان‌ها در رتبه دوم قرار دارند.استان‌هایی که به اهمیت گروه اول نیستند اما در فهرست استان‌های کم اهمیت هم قرار ندارند. سمنان، اصفهان و یزد ازجمله این گروه هستند و در موقعیتی میانه واقع شده‌اند.

نقش برداشت بی‌رویه آب در گردوغبار سمنان 
توسعه معادن، اراضی بیابانی، مراتع ضعیف، بستن مسیر سیلاب در بالادست، توسعه کشاورزی، فشار و بهره‌برداری بیش از اندازه از پوشش گیاهی، بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب زیرزمینی و.. ازجمله عوامل ایجاد گردوغبار است. 
آن‌گونه که علی‌محمد طهماسبی، ‌دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار می‌گوید؛ در استان خوزستان که در فهرست استان‌های اول غبار خیز است، خشک شدن تالاب‌ها به‌دلیل بستن مسیر سیلاب و احداث سد در بالادست به‌عنوان عامل اول در تولید کانون گردوغبار شناسایی شده است. در برخی استان‌ها نیز توسعه معادن نقش اول را بازی می‌کنند اما در استان سمنان که به تازگی طرح انتقال آب خزر به آن نیز جنجال برانگیز شده بود، مراتع ضعیف و اراضی بیابانی، بیشترین نقش را در ایجاد گردوغبار بازی می‌کنند. طهماسبی در گفت‌وگو با همشهری می‌افزاید:‌ «عوامل انسانی، فشارها و بهره‌برداری از پوشش گیاهی، توسعه کشاورزی و به‌هم ریختگی مناطق نیز بر شدت گردوغبار این استان افزوده است. کاهش آب زیرزمینی نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر در افزایش گردوغبار است. وقتی سطح آب زیرزمینی کاهش می‌‌یابد، رطوبت خاک کم شده و مستعد کانون گردوغبار می‌شود.»‌ به گفته او، از مجموع 34میلیون و 600هزار هکتار مناطق غبارخیز کشور، 4میلیون و 500هزار هکتار را در خود جای داده که 2میلیون و 250هزار هکتار آن با شدت کم، یک میلیون و 850هزار هکتار آن دارای گردوغبار متوسط و 450هزار هکتار آن دارای گردوغبار زیاد و خیلی زیاد است.طهماسبی تأکید می‌کند استان سمنان در فهرست میانه‌ها قرار دارد.

کشاورزی سمنان، 85درصد منابع آب را می‌بلعد 
آنچه در این میان نگرانی را در این استان افزایش می‌دهد همان مسئله توسعه کشاورزی و بهره‌برداری از منابع آب است که طهماسبی نیز به آن اشاره کرده است. چندی قبل علی میرچی، استاد دانشگاه ایالتی اوکلاهاما در مطالعه‌ای نشان داد که استان سمنان در تولید محصولات زراعی 60 درصد و در تولید محصولات باغی حدود صد درصد اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی دارد که اگر این موضوع را کنترل کند دیگر نیازی به انتقال آب از دریاچه خزر نخواهد داشت.مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایپنیتز هانوفر آلمان نیز در گفت‌وگو با خبرآنلاین با اشاره به بررسی تصاویر ماهواره‌ای از استان سمنان اعلام کرد: «93درصد استان بیابانی است و حدود 2درصد از کل مساحت استان نیز به کشاورزی اختصاص دارد اما بیش از 85درصد منابع آبی استان به روش‌های مختلف، صرف همین مناطق 2 درصدی کشاورزی می‌شود.» برداشت بی‌رویه آب از منابع آبی زیرزمینی سمنان، دشت‌های این استان را نیز با مسئله فرونشست مواجه کرده است.طبق اطلاعاتی که سازمان نقشه برداری در اختیار همشهری قرار داده است شاهرود با حداکثر 15.4سانتی‌متر، میامی با حداکثر 13.1سانتی‌متر، سمنان با حداکثر 10.4سانتی‌متر، دامغان با حداکثر 9.1سانتی‌متر و گرمسار با حداکثر 8.6سانتی متر فرونشست سالانه مواجه هستند. به گفته کارشناسان، اگر میزان بهره‌برداری از آبخوان‌ها در استان‌های دارای فرونشست، با همین روند ادامه یابد این مسئله را به یک بحران تبدیل خواهد کرد. همچنین دشت‌های کشاورزی دارای فرونشست به مرور از فعالیت خالی شده و خشک شدن سطح زمین به‌دنبال تخریب آبخوان، گردوغبار را افزایش خواهد داد. 

 سند استانی مقابله با گردوغبار ابلاغ می‌شود

ستاد مقابله با گردوغبار کشور چندی قبل از تمرکز خارج کردن کارگروه ملی مدیریت گردوغبار کشور و تفویض اختیار آن به استان‌ها خبر داد تا اقدامات صورت گرفته به‌صورت تخصصی انجام شود تا نتایج کار با کیفیت بهتری، خود را به نمایش بگذارد. روز گذشته نیز علی محمد طهماسبی بیرگانی، ‌دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار سازمان حفاظت محیط‌زیست از ابلاغ سند منشأیابی گردوغبار کشور به استان‌ها خبر داد و گفت: ‌این سند که از سال96 ، تدوین آن آغاز شده در آینده نزدیک به استان‌ها ابلاغ خواهد شد. این سند که معیارها و مولفه‌های آن تدوین شده قرار است به‌عنوان سند بالادستی در اختیار استان‌ها قرار گیرد و مقابله با گردوغبار به‌صورت هدفمند در این استان‌ها پیگیری شود. آن‌گونه که طهماسبی خبر داده، براساس این سند وظایف 17دستگاه عضو ستاد مقابله با گردوغبار در تمامی استان‌های درگیر، نیز مشخص شده و قرار است اقدامات لازم را به اجرا درآورند. به گفته طهماسبی، سال گذشته 3هزار و 500میلیارد ریال برای مقابله با گردوغبار درنظر گرفته شده که 75درصد آن تخصیص یافته است. در سال‌جاری نیز صدمیلیون یورو از صندوق توسعه ملی درنظرگرفته شده که تاکنون 25درصد آن تخصیص یافته و تلاش می‌شود باقی مانده اعتبارات درنظرگرفته‌شده نیز تخصیص یابد.