همپای بهترین مراکز ناباروری دنیا

 خدیجه نوروزی_روزنامه نگار

    بحث ناباروری یا درمان زوج‌های نابارور حدود چهاردهه قبل یعنی از سال1978 که نخستین فرزند حاصل از لقاح خارج از رحمی در انگلیس به دنیا آمد، مطرح شد. ارائه چنین درمانی بسیاری از زوج‌های نابارور در دنیا ازجمله ایرانی‌ها را ترغیب می‌کرد تا برای درمان به این کشورها سفر کنند. رفت‌وآمدها به خارج از کشور در دهه 60 طوری بود که دومین گروه بعد از بیماران قلبی گروه ناباروران بودند که بیشترین هزینه ارزی را به‌خود اختصاص می‌دادند. چنین سفرهایی مسائل و مشکلات فرهنگی و دغدغه‌های خاص خود را به همراه داشت و هزینه‌های گزافی را هم به این بیماران تحمیل می‌کرد. به علاوه آن زمان میزان موفقیت در چند کشوری که صاحب این دانش بودند، خیلی بالا نبود. البته دولت و نظام حمایت‌هایی را در این زمینه‌ها از چنین زوج‌هایی انجام می‌دادند. با تاسیس پژوهشکده رویان به‌عنوان یک مرکز جراحی محدود با هدف ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری توسط دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۷۰، کم‌کم از حجم مسافرت‌های خارجی برای درمان کاسته شد. این مرکز تحقیقات علوم سلولی و مرکز تحقیقات پزشکی تولیدمثل با توسعه روزافزون خود از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان ارتقا یافت.

مراکز ناباروری در ایران
عبدالحسین شاهوردی -رئیس پژوهشگاه رویان- در گفت‌وگو با همشهری در مورد توسعه مراکز درمان ناباروری در کشور می‌گوید: «تعداد مراکز ناباروری از نظر کمی در کشور زیاد شده است و امروزه بیش از 70مرکز ناباروری شکل گرفته که به شکل خصوصی و دولتی در بیشتر استان‌ها در حال فعالیت هستند و توانسته‌اند در بحث آموزش و درمان موفقیت‌های خوبی کسب کنند. پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی نیز به‌عنوان موفق‌ترین مجموعه در این زمینه طی سال‌های اخیر توانسته، هم در بحث آموزش و پژوهش و هم در بحث انتشار نتایج تحقیقات در قالب مجلات و مقالات، هم‌پای دنیا قدم بردارد. این پژوهشگاه به‌علت سرمایه و تجربه علمی‌ای که به‌دست آورده نقش عمده‌ای در زمینه آموزش و انتقال آن به جامعه علمی داشته که باعث شده این دانش در داخل کشور توسعه پیدا کند و قالب رسمی‌تری به‌خود بگیرد».
هم‌اکنون این پژوهشگاه شامل 3پژوهشکده، 2 مرکز درمانی و چندین شرکت دانش‌بنیان است که در حوزه‌های گوناگونی تمرکز کرده‌اند. پژوهشکده پزشکی تولیدمثل و پژوهشکده سلول‌های بنیادی در تهران و پژوهشکده زیست‌فناوری رویان در اصفهان واقع شده است.

تربیت دانشجویان پی‌اچ‌دی 
در سه‌دهه‌ای که کشور در زمینه ناباروری وارد میدان شده در موضوع جنین‌شناسی فارغ‌التحصیلان بیولوژی تولید مثل و در بخش ناباروری زنان فلوشیپ ناباروری را داریم. در گذشته متخصص زنان یا متخصص علوم پایه پزشکی در قسمت جنین‌شناسی یا زنان کار می‌کردند، اما امروزه فارغ‌التحصیلان فلوشیپ ناباروری مردان را داریم؛ یعنی در بحث آموزش عمیق‌تر ورود پیدا کرده‌ایم و این دانش را عمیق‌تر مطالعه کرده‌ایم تا به نسل بعدی منتقل کنیم. این ساختار در وزارت بهداشت طراحی شده و خدمات هم ارائه می‌دهد. شاهوردی اضافه می‌کند: «‌پژوهشگاه رویان در زمینه فلوشیپ ناباروری و بیولوژی تولیدمثل دانشجویان پی‌اچ‌دی را تربیت کرده و فارغ‌التحصیل می‌کند. در واقع این رشته بعد از سه‌دهه به شکل تخصصی آموزش داده می‌شود.»

برنامه‌هایی برای توسعه 
امسال بیستمین دوره کنگره بین‌المللی ناباروری در بیولوژی تولیدمثل و جشنواره بین‌المللی رویان در زمینه ناباروری برگزار شد. مراکز یزد هم در این زمینه فعالیت‌هایی داشتند و در توسعه این دانش در کل کشور سهیم بودند. همچنین 5مجله علمی در قالب آموزش یا انتقال تجربه، نتایج تحقیقات در زمینه ناباروری را به چاپ می‌رسانند که سهم به‌سزایی در تولید دانش این رشته در کشور و توسعه آن دارد. کتاب‌های بسیار خوبی هم توسط مراکز مختلف ازجمله پژوهشگاه رویان به 2زبان انگلیسی و فارسی به چاپ رسیده و در اختیار محققان و دانشجویان این رشته‌ها قرار گرفته است.
توسعه در بخش درمان نیز انجام گرفته است. رئیس پژوهشگاه رویان می‌گوید: «‌در ابتدای کار پژوهشکده متشکل از یک تیم سه‌نفره شامل یک متخصص جنین‌شناس، یک متخصص زنان و یک مختصص اورولوژی بود که زوجی نابارور را مدیریت می‌کرد و درمان را به سرانجام می‌رساند. اما امروزه در مراکز مختلف مختصصان مختلفی مانند متخصصان ژنتیک برای سلامت بیشتر جنین، متخصصان غدد، تغذیه، اپیدمیولوژیست به تیم اولیه اضافه شده‌اند تا درمان‌ها به‌مراتب دقیق‌تر و مؤثر دنبال شود».
در بخش پژوهش هم در کشور چنین پژوهشکده‌ای در زمینه پزشکی تولیدمثل و ناباروری با مجوز وزارت بهداشت فعالیت خودشان را آغاز و برنامه‌های متعددی در این زمین طراحی کرده و به اجرا رسانده‌اند.
او می‌افزاید: «در پژوهشگاه رویان، 15محور پژوهشی در گروه‌های مختلف پژوهشکده علوم تولیدمثل مانند جنین‌شناسی، ناباروری زنان، باروری مردان، ژنتیک، تصویربرداری، اخلاق و حقوق پزشکی و موضوعات تحقیقات پایه و جمعیتی داریم».

طرح‌های تحقیقاتی، پایان نامه‌ها و مقالات
بیش از 472 پایان‌نامه در زمینه ناباروری به سرانجام رسیده و دانشجویانش فارغ‌التحصیل شدند. نزدیک 100پایان‌نامه هم در دست اجرا دارد. همچنین پژوهشگاه رویان بیش از 351طرح تحقیقاتی به اتمام رسانده و 118پروژه تحقیقاتی نیز در دست اجرا دارد که تمام این تحقیقات و نتایج آن می‌تواند در قالب مقالات در کنگره‌ها و مجامع علمی ارائه شود.
شاهوردی اعلام می‌کند: «در بخش تولیدمثل حدود هزار مقاله در این سه‌دهه فعالیت، توسط محققان به چاپ رسیده است. با چاپ این مقالات در مجامع علمی دنیا سهم ما در تولید دانش در این رشته بالا می‌رود که معرف توانمندی کشور است تا یک نام خوب از مراکز علمی ما در سطح دنیا باقی بماند.»

ایران؛ پذیرای 500زوج نابارور
جایگاه ایران در زمینه ناباروری در سطح دنیا بسیار بالاست تا جایی که طبق گفته رئیس پژوهشگاه رویان امروزه نه‌تنها بیماران برای درمان به خارج از کشور نمی‌روند بلکه این پژوهشگاه سالانه میزبان 500زوج نابارور خارجی از کشورهای همسایه و مسلمانان کشورهای دیگر است. او اظهار می‌کند: «میزان موفقیت ما کمتر از مراکز درمانی در کشورهایی چون کانادا نیست. کسب چنین جایگاهی حاصل پژوهش‌هایی بوده که در قالب مجلات و کتاب‌ها در سطح بین‌المللی بازخورد داده شده و البته حضور محققان در مجامع علمی. بهترین مراکز دنیا در گزارش‌های سالانه اعلام می‌کنند بین 30تا 35درصد موفقیت دارند. مجموعه رویان نیز 35درصد موفقیت دارد که در ماه‌های متفاوت و بسته به نوع بیماری و سختی آن فرق می‌کند. اما این ادعا را می‌توانیم بکنیم که نتایج درمانی در کشور ما همپای بهترین مراکز ناباروری کشورهایی است که در این زمینه صاحب نام و دانش هستند». دکتر شاهوردی حدود 40درصد مشکلات ناباروری در ایران را از خانم‌ها، 40درصد از آقایان، 10درصد عوامل ناشناخته و 10درصد هم عوامل مشترک بین زوجین اعلام می‌کند.

پروتکل‌های جدید ناباروری
زمانی در بحث ناباروری فقط به درمان زوج نابارور فکر می‌شد، اما امروز خیلی از افراد به‌علت بیماری‌های صعب العلاجی مانند سرطان نابارور می‌شوند و سلول‌های جنسی‌شان از بین می‌رود. خوشبختانه با توسعه علم، مراکز ناباروری به کمک این زوجین می‌آید و قبل از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی سلول‌های جنسی‌شان را در محیط آزمایشگاه حفظ می‌کند. در نتیجه بعد از درمان‌ها امید به زندگی در این خانواده‌ها بالا می‌رود و برای بچه‌دار شدن مراجعه می‌کنند. هم‌اکنون این خدمات جدیدی است که در مراکزی مانند رویان  ارائه می‌شود. رئیس پژوهشگاه رویان می‌گوید: «ما امروز تولیدات مؤثرتر و پروتکل‌های جدیدی داریم که می‌تواند میزان موفقیت درمان را بالا ببرد که در حال اتفاق افتادن است. محیط کشت‌های مؤثرتر، دستگاه و تجهیزات مجهزتر شرایط بهینه‌تری را به‌وجود آورده است. پروتکل‌های درمانی‌ای که به شکل‌های گوناگونی وجود دارد خدمات جدیدی ارائه می‌دهد. ما زمانی به یک زوج می‌گفتیم سلول جنسی ندارند اما امروزه با کمک پروتکل‌های درمانی جدید از بافت بیضه نمونه را می‌گیرند و یک اسپرم را انتخاب می‌کنند و بدین‌ترتیب آن زوج صاحب فرزند می‌شوند. این کارها امیدهای جدید را به گروه نابارور می‌دهد. همچنین در بحث سلول‌های بنیادی، سیستم تولیدمثل در حال شناسایی است که بتوانیم از سلول‌های بنیادی سلول تخمک و اسپرم را بگیریم تا خانواده‌ها بتوانند صاحب فرزند شوند. یا تکنیک‌هایی که از طریق مهندسی شبیه‌سازی‌ می‌کنند که براساس آن بتوان در محیط آزمایشگاه با هزینه‌های کمتر، جداسازی یک اسپرم یا یک لقاح خوب را انجام داد». 

موفقیت ایران
جایگاه ایران در زمینه ناباروری در سطح دنیا بسیار بالاست تا جایی که طبق گفته رئیس پژوهشگاه رویان امروزه نه‌تنها بیماران برای درمان به خارج از کشور نمی‌روند بلکه این پژوهشگاه سالانه میزبان 500زوج نابارور خارجی از کشورهای همسایه و مسلمانان کشورهای دیگر است