فتح آسمان دنیا با ستاره‌های ایرانی

ساسان شادمان منفرد | روزنامه‌نگار

هجدهمین دوره المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک (IOAA) برای نخستین‌بار در شهر بمبئی هند و بین روزهای 11تا 21اوت (بیستم تا سی‌ام مردادماه) درحالی برگزار شد که تیم 5نفره ایران با درخششی خیره‌کننده، توانست بار دیگر عنوان قهرمانی را از آن خود کند. این دوره، رویدادی درخشان و نسبتا کم‌سابقه در تاریخ المپیادها بود که حدود 300دانش‌آموز از 64کشور جهان در آن شرکت داشتند. در پایان، تیم المپیاد نجوم و اخترفیزیک ایران در این دوره از رقابت‌ها با کسب هر 5مدال طلای ممکن، توانست برای سومین بار عنوان قهرمانی را به‌خود اختصاص دهد. 

نگاهی به تاریخچه برگزاری
المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک (International Olympiad on As‌tronomy and Astrophysics) مسابقه‌ای بین‌المللی در نجوم و اخترفیزیک است که بین دانش‌آموزان دبیرستانی برگزار می‌شود. نخستین دوره این المپیاد در شهر «چیانگ مای» تایلند و در ماه‌های نوامبر و دسامبر۲۰۰۷ با حضور 21کشور برگزار شد. پس از آن مسابقات سالانه درحال برگزاری است. در ایام کرونا، این مسابقات به‌صورت آنلاین انجام شد. ایران در سال2009میزبان این رویداد بوده است. در المپیاد2025در هند، مرکز آموزش علوم هومی بابا (HBCSE) زیرمجموعه مؤسسه تحقیقاتی TIFR میزبان بود.

ایران؛ تیم برتر جهان
تیم المپیاد نجوم و اخترفیزیک ایران متشکل از علی نادری، ارشیا میرشمسی کاخکی، حسین سلطانی، حسین معصومی و هیربد فودازی با عملکردی درخشان توانست ۵مدال طلا را به‌دست بیاورد و قهرمان هجدهمین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک شود. پس از ایران، تیم‌های هند و بریتانیا با 4مدال طلا و یک مدال نقره دوم شدند. سنگاپور هم با 4طلا و یک برنز در جایگاه چهارم ایستاد. در این دوره، 12کشور برای نخستین بار در المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک شرکت کرده بودند تا المپیاد هجدهم از نظر تعداد شرکت‌کننده رکورددار شود.

درخشش ایران
از دوره2020این رقابت‌ها، بخش تیم برنده هم به المپیاد نجوم و اخترفیزیک اضافه شد که در آن سال، کانادا‌  عنوان نخست را به‌خود اختصاص داد. جمهوری اسلامی ایران با قهرمانی در المپیادهای 2022، 2024و 2025  پرافتخارترین تیم تاریخ این رویداد به‌حساب می‌آید. 
ازجمله این قهرمانی‌ها، می‌توان به مسابقات2024که در شهر ریودوژانیروی برزیل برگزار شده بود هم اشاره کرد که تیم المپیاد نجوم ایران با 5مدال طلا عنوان قهرمانی را از آن خود کرده بود.

ساز و کار المپیاد نجوم
مسابقات همه‌ساله برگزار می‌شود و حدود ۱۰روز ادامه می‌یابد. هر کشور می‌تواند یک تیم حداکثر ۵نفری شامل دانش‌آموزان و 2 نفر بزرگسال به‌عنوان رهبر تیم به مسابقات بفرستد. بعضی کشورها مانند ایران، می‌توانند تیم دومی را تحت‌عنوان مهمان به مسابقات بفرستند. رهبران تیم (لیدرها) می‌توانند سؤالات را به زبان مادری دانش‌آموزان ترجمه کنند. تمام هزینه‌های این ۷نفر در این 10 روز، توسط برگزارکنندگان تأمین می‌شود و شرکت‌کنندگان تنها باید هزینه سفر خود را بپردازند. هر دوره از مسابقات شامل آزمون‌های زیر است: 

آزمون نظری یا تئوری که از 2 بخش سؤالات کوتاه و بلند تشکیل شده ‌است. هر دوره معمولا شامل ۱۵سوال کوتاه و ۲ یا ۳ سوال بلند است. این آزمون تقریبا نصف نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

آزمون تحلیل داده ‌ آزمونی روی کاغذ یا رایانه است که در آن شرکت‌کنندگان به تحلیل داده‌های واقعی می‌پردازند. این آزمون یک‌چهارم نمره کل را تشکیل می‌دهد.

آزمون رصد که می‌تواند شامل رصد زیر آسمان واقعی یا آزمون آسمان‌نما (پلنتاریوم) باشد. این آزمون هم یک‌چهارم نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

جوایز کلی
در مراسم پایانی المپیاد نجوم و اخترفیزیک2025در هند، مجموعا ۱۴۵مدال شامل ۵۰طلا، ۴۴نقره و ۵۱برنز اهدا شد.