خواندن آنتونیونی

مسعود پویا_روزنامه نگار

آنتونیونی در بازار اکران عمومی ایران فیلمساز مهجوری بود. «کسوف» به واسطه شهرت و محبوبیت آلن‌دلون اکران محدودی را تجربه کرد و کنار گیشه سینما، جمله‌ای با این مضمون که این فیلم هنری است نصب شده بود تا تماشاگر عادی به هوای آلن‌دلون بلیت نخرد و «آگراندیسمان» هم با نام عجیب «هوس در صبح تابستان» روی پرده آمد و با واکنش خشمگین تماشاگران مواجه شد. 
در بازار نشر اما داستان آنتونیونی، داستان همان مخاطب محدود اما پیگیر و علاقه‌مندی بود که حضورش چاپ فیلمنامه‌ها و کتاب‌هایی درباره استاد را توجیه می‌کرد. 
نام آنتونیونی در دهه‌های 40 و 50 به مثابه اسم رمزی برای ورود به عالم روشنفکری بود و هر نشریه و گاهنامه سینمایی برای تشخص و اعتبار، نقد و یادداشت یا گفت‌و‌گویی با آنتونیونی چاپ می‌کرد. سال 47 فیلمنامه «حادثه» به ترجمه هوشنگ طاهری منتشر شد. 9 سال بعد این فیلمنامه، این بار با نام «ماجرا» به چاپ دوم رسید. ابتدای دهه 50 کتاب «آنتونیونی» نوشته یان کامرن و رابین‌وود با ترجمه فریدون معزی‌مقدم توسط اداره تحقیقات و روابط سینمایی وزارت فرهنگ و هنر منتشر شد.  بعد از پیروزی انقلاب، تب آنتونیونی کمی فروکش کرد. فیلم‌های آنتونیونی مثل آثار برگمان نبود که بشود با تفسیری معنوی آنها را به مثابه محصولی برخاسته از دیدگاه یک روشنفکر دینی در محافل رسمی عرضه کرد. نتیجه اینکه تا نیمه دوم دهه 70، خبری از آنتونیونی در بازار نشر نبود. سال 76 فیلمنامه «شب» به ترجمه هوشنگ گلمکانی منتشر شد و این شروعی تازه برای انتشار فیلمنامه‌های آنتونیونی بود. شب در قالب سری کتاب‌های «100 سال سینما 100 فیلمنامه» نشر نی به بازار آمد و در همین سری «مسافر» (حرفه: خبرنگار) با ترجمه بهرام دهقانی و علیرضا عامری و کسوف با ترجمه محمدرضا جولایی هم منتشر شدند. آگراندیسمان دیگر اثر آنتونیونی بود که مورد توجه ناشران ایرانی قرار گرفت و مثلا نشر قصیده آن را با ترجمه علی ادیب‌راد به بازار فرستاد. یدالله آقاعباسی هم کنار نمایشنامه‌هایی که برای انتشارات سپیده سحر ترجمه می‌کرد 2فیلمنامه «فریاد» و کسوف را به فارسی برگرداند. در دهه 70 روبرت صافاریان «بیماری اروس» را نوشت که بررسی موشکافانه فیلم ماجراست و اولین کتاب اورژینالی است که منتقدی ایرانی درباره آنتونیونی نوشته است. 
سال 86 «سینمای جدایی» به تالیف امید روشن‌ضمیر توسط نشر نیلا منتشر شد که در آن فیلم‌های آنتونیونی مورد بررسی قرار گرفته بود. 
بیماری اروس و سینمای جدایی تنها کتاب‌های تالیفی درباره آنتونیونی هستند. 
در دهه 90 که موج انتشار فیلمنامه فروکش کرد و جای خود را به چاپ مصاحبه با فیلمسازان داد، کتاب گفت‌و‌گو با آنتونیونی به دست کاردون تالیف و با ترجمه آرمان صالحی منتشر شد. نشر شورآفرین در زمستان 94 گفت‌و‌گو با آنتونیونی را به بازار نشر فرستاد. 
در دورانی که آنتونیونی دیگر مد روز نیست و زمینه مطالعات سینمایی از آثار روشنفکرانه به محصولات سینمای عامه‌پسند تغییر مسیر داده، شاید کتاب‌های کمتری درباره این کارگردان سینمای روشنفکرانه دهه 60 نوشته و ترجمه می‌شود. هرچند بازار نشر ایران در حوزه کتاب‌های سینمایی، خیلی قابل‌پیش‌بینی نیست. شاهد مثال انتشار 3 کتاب درباره جان کاساوتیس، فیلمساز مستقل آمریکایی در کمتر از 3 ماه بود. جالب اینکه تا 2 سال پیش هیچ کتابی درباره کاساوتیس به فارسی ترجمه نشده بود و مشخص نیست چرا و چگونه چند ناشر تصمیم گرفتند غبار از چهره کارگردان «چهره‌ها» و «سایه‌ها» بزدایند!