نوشدارو پس از مرگ شمشادها

الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار

پس از مشاهده نخستین نشانه‌های بیماری و آفت در شمشادهای هیرکانی در سال89 و گستردگی رسمی آن در سال90، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری وارد عمل شد تا با آفت «بلایت» مبارزه کند. در میانه این مبارزه، آفت وارداتی دیگری با نام «شب‌پره» هم به جان شمشادهای مجروح و بیمار افتاد.

شمشادهای شمال در ردیف ذخایر جنگلی ایران قرار داشتند و به‌دلیل اهمیت بسیاری که داشتند قطع‌شان هم ممنوع بود تا آنکه دچار آفت خشکیدگی گسترده شدند. خشکیدگی 40میلیون اصله در وسعت 40هزارهکتار، ‌از نتایج اتفاقی بود که به گفته کارشناسان می‌شد در همان ابتدا به‌درستی و با سرعت عمل و البته تخصیص اعتبار بموقع مانع از وقوع فاجعه شد.

سازمان جنگل‌ها از همان سال90 اقداماتی برای رهایی شمشادها و بهبود وضعیت آنها انجام داد. اما حالا و به‌تازگی با گذشت بیش از 8سال از ظهور آفتی که به جان این گونه ارزشمند افتاده، مجری طرح نجات شمشادها را منصوب کرده است تا شاید بتوان در فرصت باقیمانده، شمشادهای موجود را از مرگ همیشگی نجات داد.
شمشاد گونه بومی و کمیاب جنگل‌های شمال ایران است. گیاهی همیشه سبز است و چون برگ‌های آن خزان‌پذیر نیست اگر برگ‌هایش را بر اثر آفت از دست بدهد، دیگر امکان رویش دوباره‌اش و سبزشدنش وجود نخواهد داشت. به‌عبارت دیگر شمشادهای جنگل‌های شمال ایران که بر اثر طغیان آفت و بیماری خشک شدند، ‌دیگر به زندگی بازنخواهند گشت.  هادی کیادلیری، ‌دانش‌آموخته دکترای جنگل و رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران با «دیر» توصیف کردن انتصاب مجری نجات شمشادها به همشهری، می‌گوید: «سهم عمده شمشاد را از دست داده‌ایم. جمعیت بسیار بالای ژنتیک را از دست داده‌ایم و ممکن است ژن‌های غالب باقیمانده، توان مقابله با آفت‌ها را نداشته باشند.» 
آنگونه که یزدانفر آهنگران، مجری تازه منتصب‌شده نجات شمشادها به همشهری می‌گوید: تقریبا هیچ عرصه‌ای از شمشادها در جنگل‌های شمال وجود ندارد که دچار آفت و بیماری نشده باشد.
او اما درخصوص نتیجه‌بخش بودن اقداماتی که تاکنون طی این سال‌ها انجام‌شده، می‌گوید: «هم‌اکنون در مجموع حدود 500هکتار از عرصه‌های شمشاد که به‌صورت پایلوت مورد مقابله با بیماری قرار گرفتند، شاداب هستند. این عرصه‌ها در هر نقطه گیلان، مازندران و گلستان در وسعت مختلف وجود دارد، البته میزان درگیری شمشادهای گلستان با بیماری، ‌در مقایسه با دیگر نقاط کمتر است.»

طرح‌ خوب دیرهنگام 
به گفته کیادلیری، اقداماتی همچون تهیه بانک ژن، قلمه‌زدن و انتقال نهال به مکان ایزوله، ایجاد بذر بانک و... ازجمله راهکارهایی بود که در همان ابتدای مشاهده آفت و بیماری شمشادها از سوی کارشناسان اعلام و بر سرعت در اجرای آنها تأکید شده بود تا شمشادها کمترین آسیب را ببینند اما سهل‌انگاری و پاسکاری در داخل سازمان جنگل‌ها، منجر به از دست رفتن بخش قابل توجهی از این گونه ارزشمند شد. این استاد دانشگاه می‌گوید: هم‌اکنون بخش اعظم ژن‌های شمشادها در جنگل‌های شمال از دست رفته است.
 یکی از دلایل هم عدم‌بهره‌برداری از شمشادهاست و سازمان جنگل‌ها باید زودتر برای نجات آنها اقدام می‌کرد. متأسفانه دیدگاه اقتصادی و تجاری، مانع از دیدگاه اکولوژیک به شمشادها شد.
یزدانفر آهنگران، مدیر پروژه نجات شمشادها نیز در توضیح اقداماتی که برای ادامه نجات شمشادها قرار است دنبال شود، به جمع‌آوری بذر برای تهیه بانک ژن، تولید نهال با کمک روش‌های مختلف و حفاظت از آنها در شرایط ویژه اشاره کرده و گفته که این اقدامات اگرچه صحیح است، اما بسیار دیر تصمیم به اجرای آنها گرفته شده است. چون اکنون عرصه بدون آفت و بیماری در شمشادهای جنگل هیرکانی وجود ندارد.
هادی کیادلیری، رئیس جامعه علمی جنگلبانی ایران نیز تأکید دارد: «اتفاقی که در این میان باید مورد توجه قرار گیرد، درس گرفتن از این ماجراست. از حالا باید به فکر گونه‌هایی بود که در مراحل ابتدایی بیماری قرار دارند تا بتوان آنها را از نابودی نجات داد. 
به گفته او گونه‌های ارزشمند دیگری نیز در جنگل‌های کشور وجود دارد که هم‌اکنون به دلایل مختلف دچار بیماری شده‌اند. سرخدار، یکی از این گونه‌هاست که داروی ضد‌سرطان از آن گرفته می‌شود اما هم‌اکنون 100درصد آن دچار زردی شده است.»