مستند مثل الواح

مسعود میر ـ روزنامه‌نگار

داستان 80ساله کاوش‌های باستان‌شناس آلمانی در ایران و کشف هزاران لوح هخامنشی، شبیه قصه‌های عجیب و باورنکردنی است اما مکشوفات هرتسفلد نه در قصه که در واقعیت رخ نشان داده بود و همان سال‌ها با توافق دولت وقت ایران برای مطالعه و تحقیق به‌صورت امانی در اختیار دانشگاه شیکاگو قرار گرفت. قصه اما از آنجا جالب شد که این الواح در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو ماند و اختلافات دیپلماتیک ایران و آمریکا شد علت اصلی به خانه برنگشتن این آثار تاریخی.در سال‌های گذشته و همزمان با اعلام حکم یک دادگاه به نفع ایران، موضوع بازگردانده‌شدن این الواح جدی شد و همین حالا هم که این متن پیش چشم شماست یک محموله دیگر شامل 1783کتیبه و لوح دیگر از شیکاگو به تهران رسیده‌است.این اتفاق مهم در حوزه میراث و تمدن سرزمین ما بهانه‌ای شد تا با ارد عطارپور، مستندساز برجسته کشور که ساخت مستند پرسپولیس-شیکاگو را در کارنامه دارد و این روزها هم به مناسبت بازگشت الواح از تلویزیون پخش می‌شود، گفت‌وگویی داشته باشیم.عطارپور سال گذشته با این مستند در دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت شرکت کرد و توانست جایزه بهترین مستند کوتاه جشنواره را از آن خود کند.







پخش مستند پرسپولیس-شیکاگو جام وطن‌پرستی را در جام‌جم پُر کرد.
این مستند 40دقیقه‌ای که این روزها از تلویزیون پخش می‌شود داستان مفصلی دارد. قرارداد ساخت این مستند در سال89 بسته شد اما بالاخره فیلم در سال97 به سرانجام رسید. در این سال‌ها یک وقفه طولانی در ساخت این مستند، توقف پروژه، تغییر مدیریت در سیما‌فیلم و بالاخره تلاش مجدد من و گروهم برای ساخت این مستند بعد از مدت‌ها بلاتکلیفی را تجربه کردم.

تلویزیون مالک پرسپولیس-شیکاگوست؟
بله، فیلم متعلق به سیما‌فیلم است. البته من تلاش‌های بسیاری کردم تا در دوران توقف پروژه به دستور مدیریت سابق سیما‌فیلم امتیاز اثر را بگیرم اما موفق نشدم.

فراز و نشیب ساخت این مستند کم از پرونده الواح ندارد.
راستش را بخواهید در آغاز پروژه ساخت این مستند قرار بود من و عوامل در دادگاه مربوط به الواح شرکت کنیم و تمام مقدمات هم فراهم شد اما سال90 مدیران تلویزیون ناگهان با این موضوع مخالفت کردند و ماجرا منتفی شد. به‌جز عدم‌شرکت در دادگاه، موضوع ساخت این مستند هم بایکوت شد تا اینکه بالاخره در سال96 پروژه ساخت این مستند دوباره از سر گرفته شد.

این‌همه سال معطلی برای چه بود؟
من همیشه تلاش کرده‌ام کاری که به‌نظرم درست است را انجام دهم ولی سال‌هاست فیلم‌های من معطل می‌شوند و اینگونه فرصت‌های مفید زندگی‌ام از دست می‌رود. در مورد پرسپولیس-شیکاگو انگار مورد خیلی خاص‌تر بود، چون بدون هیچ دلیلی جلوی ساخت فیلم را گرفتند و تا آقای کرمی به مدیریت سیمافیلم منصوب نشدند نتوانستیم فیلم را بسازیم و بعد از موافقت ایشان تازه مشکلات ساخت شروع شد.

حساسیت روی سوژه ایران و آمریکا و البته احساسات ناسیونالیستی علت سنگ‌اندازی‌ها نبود؟
متأسفانه این حساسیت روی کارهای دیگر من هم بوده‌است. فیلم من درباره خلیج‌فارس با انبوهی از مشکلات درگیر بود. طرح‌های دیگرم درباره ملی شدن صنعت نفت یا موضوعات دیگر درباره تاریخ معاصر و یا حتی مجموعه «گنج‌های پنهان» همیشه گرفتار حاشیه و سنگ‌اندازی در تولید شده‌است.

معتقدید نظرات سیاسی و اعمال سلیقه‌های شخصی، راه را بر ساخت چنین آثاری می‌بندد؟
در ایران یک پروژه مستند ممکن است به هر دلیلی متوقف شود. از نکته‌ای که شما ذکر کردید بگیرید تا نبود بودجه یا جدی گرفته‌نشدن مستند. گاهی همزمانی بالاگرفتن حواشی بعضی ماجراها سبب شده تا پروژه‌ای به‌طور مطلق از دستور کار خارج شود.

این روزها یک محموله جدید از الواح از شیکاگو به تهران پس فرستاده شده است. سازنده پرسپولیس-شیکاگو چه احساسی دارد؟
خدا را شاکرم که الواح به وطن برمی‌گردند. خدا را شاکرم که فیلمم را ساختم اما امیدوارم این الواح به‌گونه‌ای حفظ و نگهداری شوند که همه اعم از باستان‌شناس و فعال میراث فرهنگی تا مستندساز و بازدیدکننده عادی از این آثار از نحوه نگهداری‌شان خشنود باشند. یادمان باشد که این الواح رازهای ناگشوده بسیاری درباره تمدن ما را گشود و تاریخ ما با همین الواح، غنی‌تر شده‌است. آمریکایی‌ها از این الواح که متعلق به‌خودشان هم نبود به‌خوبی نگهداری کردند و بسیار برای مطالعه آنها وقت گذاشتند، ما نباید از این مسیر خارج شویم.

درباره پروژه گنج‌های‌پنهان بیشتر توضیح می‌دهید؟
من در دوره‌ای روی ساخت مستندهایی با عنوان گنج‌های پنهان متمرکز بودم. در هر کدام از این مستندها یک باستان‌شناس برجسته حضور داشت و فیلم درباره یکی از گنج‌های پنهان کشور بود اما بعد از مدتی این پروژه متوقف شد و علتش هم مجموعه عواملی بود که پیش‌تر به آنها اشاره کردم.
مستند گنجینه جیحون که این روزها در انگلستان نگهداری می‌شود، گنجینه کلماکره که در غاری حوالی پلدختر مدفون بوده و مستند مرمت تخت‌جمشید ازجمله بخش‌های متنوع این مجموعه بودند که به سرانجام نرسیدند. باز جای شکرش باقی است که الواح هخامنشی و مستند پرسپولیس-شیکاگو عاقبت به خیر شدند.