در عراق چه می‌گذرد؟
سیدرضا قزوینی غرابی _ روزنامه‌نگار و تحلیلگر ارشد مسائل عراق
مردم عراق یک دهه و نیم است که از مشکلات اقتصادی و معیشتی رنج می‌برند. این مشکلات پیش از شکلگیری نظام سیاسی جدید در عراق در سال2003 یعنی دوران رژیم صدام حسین نیز بوده است اما تفاوت اینجاست که مردم با سرنگونی یک نظام شمولی و برآمدن یک نظام دمکراتیک، انتظار تحولات بنیادین در همه ابعاد زندگی خود به‌خصوص در حوزه‌های اقتصادی را داشتند اما به‌تدریج روشن شد که نظام سیاسی جدید به دلایل متعدد و روشن نتوانسته است این انتظار آنان را برآورده کند، لذا در طول سال‌های اخیر به‌ویژه از 2015 تاکنون، شاهد شکلگیری اعتراضات جدی به فساد حاکم بر کشور و اوضاع ناگوار خدماتی و اقتصادی هستیم.
شعارها و وعده‌های انتخاباتی یا پساتظاهراتی مقامات سیاسی نیز تاکنون نتوانسته اوضاع را برای مردم تغییر دهد که همین موضوع نیز بر خشم مردم می‌افزاید، بنابراین در بعد سیاسی شاهد کاهش مشارکت آنان در انتخابات و بی‌اعتمادی و بی‌تفاوتی آنها به اوضاع سیاسی و در بعد اجتماعی، شاهد ظهور حرکت‌های اعتراضی خشن اینچنینی می‌شویم.
تحولات سیاسی در عراق را نمی‌توان با آنچه در منطقه می‌گذرد، بی‌ارتباط دانست. این یک واقعیت است و اختصاص به عراق یا منطقه‌ای که مردمان غرب آسیا در آن زندگی می‌کنند، ندارد. از بخت مردم عراق، آنها در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که تغییر و تحولات در آن همیشه خطرناک و خشن بوده است و بازیگرانی از داخل منطقه و خارج آن همواره می‌کوشند تا اراده و خواست و منافع خود را در آن تحقق ببخشند. عراق پسا‌صدامی به‌دلیل اهمیت منحصر‌به‌فردی که این کشور دارد، همواره صحنه رقابت و اعمال نفوذ کشورهای همجوار و قدرت‌های فرامنطقه‌ای بوده است. ایران، ترکیه، عربستان سعودی، قطر، ایالات متحده و رژیم اسرائیل که مجمع‌الاضدادی از محورهای سیاسی و ایدئولوژیک هستند، حضوری غیرقابل‌انکار در عراق دارند؛ حضوری که می‌کوشد تا با تضعیف محور یا طرف مقابل، منافع موجود در بغداد را از آن خود کند.
رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی موجود در زمین عراق بیش از آنکه سیاسی باشد، تبدیل به یک رقابت ایدئولوژیک شده است و به جای آنکه رقابت طرف‌ها یا کشورها باشد، تبدیل به رقابت محورها شده است و عراق در این میدان رقابت تلاش دارد تا برای ضربه‌نخوردن از بازی بزرگان، بی‌طرفی خود را حفظ کند. حفظ این بی‌طرفی بسیار مشکل است. هر‌چند در دوره العبادی وی تلاش کرد تا چنین رویه‌ای را اتخاذ کند، اما تشدید تنش‌های منطقه‌ای و پیچیدگی آنها باعث می‌شود تا عراق خواسته یا ناخواسته وارد بازی شود. فارغ از همجواری و ارتباطات تاریخی و پیوندهای فرهنگی موجود میان ایران و عراق، تأثیرات عمیق تهران در عراق قابل انکار نیست؛ همچنان‌که نفوذ و دخالت‌های غیرقابل تصور واشنگتن در عراق نیز امری بدیهی است. هر یک از کشورها نیز همپیمانان یا اقماری در داخل یا خارج عراق دارند که آنها نیز منافع مستقیم یا غیرمستقیم در عراق دارند.
آمریکایی‌ها به عراق پسا‌صدام که آن را آزاد کردند و باعث به قدرت رسیدن اغلب سیاستمداران فعلی شدند، به‌عنوان بخشی از منافع راهبردی درازمدت خود می‌نگرند بنابراین برای واشنگتنی که در دوران ترامپ فشارهای خود را بر ایران تشدید کرد، سخت است تا بپذیرد این کشور از دایره تمایلات کاخ سفید عدول کرده است. حال چه این عدول، تمایل به سمت ایران و تقویت حضور آن باشد، چه تلاشی برای وارد‌کردن رقبای جهانی واشنگتن به عراق مانند چین باشد. بنابراین استفاده از ابزار ایجاد ناآرامی به روش‌های مختلف ازجمله عملیات تروریستی یا ایجاد اغتشاش و ناآرامی بر بستر مطالبات بحق مردم می‌تواند بخشی از ابزارهای در اختیار واشنگتن یا قدرت‌های منطقه‌ای برای فشار بر بغداد باشد؛ همچنان‌که در اعتراضات اخیر، سیگنال‌های اینچنینی دیده می‌شود.
گسترش فساد و ناتوانی دولت‌های متعدد در ایجاد راه‌حلی برای آن، علاوه بر گسترش بیکاری و فقر که به کاهش مشارکت سیاسی مردم در انتخابات سال گذشته انجامید و بی‌اعتمادی روز‌افزون آنها، علاوه بر تکرار دوره‌ای از اعتراضات و شدت یافتن خشونت در این تظاهرات، بر ضرورت ایجاد یک راه‌حل داخلی و بنیادین تأکید دارد. مشکلات عمیق مردم و فساد حاکم، صرفا به‌دلیل بی‌برنامگی یک دولت یا ضعف برنامه احتمالی موجود نیست. این اشکال را باید در ساختار نظام سیاسی حاکم بر کشور و برخی قوانین مدون ازجمله قانون اساسی جست‌وجو کرد. ساختار سیاسی حاکم که نظام طایفه‌ای و محاصصه‌ای (سهمیه‌بندی مناصب) را نهادینه کرد، منجر به بروز فساد و عدم‌پاسخگویی و شفافیت در سراسر اجزای شکل‌دهنده دولت و حکومت شده است. هرگونه راه‌حل موقت و کوتاه‌مدت مانند آنچه را که نخست‌وزیر عراق در پیام تلویزیونی پنجشنبه‌شب خود خطاب به معترضان وعده داد، راه‌حل‌هایی مقطعی و غیرریشه‌ای است که بار دیگر و با قطعیت، منجر به ظهور مجدد دیر یا زود اعتراضات اینچنینی و حتی خشن‌تر خواهد شد و البته مخالفان داخلی و خارجی دولت‌های حاکم بر بغداد نیز با سوءاستفاده از همین ضعف، در آینده یا برای ظهور مجدد اعتراضات برنامه‌ریزی خواهند کرد و یا بر اعتراضات کاملا سالم و مردمی سوار خواهند شد.
در همینه زمینه :
گزارش عملکرد
فیلم نگار
