الواح هخامنشی؛ بانک اطلاعاتی ایران از مصرتا هندوستان

محمد باریکانی_خبرنگار

الواح هخامنشی پس از 8دهه دوری از ایران به کشور رسید و در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد. اما ارزش این الواح در چیست‌ که ایران 2 دهه پیگیری حقوقی برای بازگرداندن آنها را انجام داد و دادگاه عالی آمریکا نیز حکم به استردادشان به ایران را صادر کرد؟
پروفسور متیو استولپر، کارشناس الواح هخامنشی در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو که 40سال از عمرش را صرف خواندن این الواح و رمزگشایی از مهرهای هخامنشی بر این الواح کرده است، در حاشیه رونمایی از الواح هخامنشی در موزه ملی ایران، می‌گوید: الواح هخامنشی یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی جهان در مورد شرایط اقتصادی و اجتماعی اوج امپراتوری هخامنشی ایران در دوره داریوش اول (داریوش بزرگ) است.
به‌گزارش همشهری، متیو استولپر ارزش زبانی این الواح را نیز یکی دیگر از ارزش‌های نهفته در الواح هخامنشی اعلام کرد. او می‌‌گوید: الواح هخامنشی یک منبع اطلاعاتی جدید در مورد زبان ایرانیان در دوران هخامنشی است. زبان‌های عیلامی، فارسی باستان و آرامی و بسیاری دیگر از زبان‌های رایج در دوره هخامنشی در نقاط مختلف ایران در این الواح خودنمایی کرده‌اند. به‌گفته استولپر، چون امپراتوری هخامنشی از مصر تا هندوستان گسترده شده بود، زبان‌های مختلفی را نیز در خود جای داده بود که کارشناسان توانسته‌اند زبان‌های مختلف رایج ایران در دوره هخامنشی را در الواح هخامنشی بیابند.
کارشناس الواح هخامنشی در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو اهمیت الواح هخامنشی را در مشخص‌کردن هرم اجتماعی دوره هخامنشی دانست و گفت: الواح هخامنشی جامعه کامل هخامنشی را از فقرا تا کارگران و کشاورزان، از تاجران تا اعضای دربار هخامنشی و حتی نام زنان و الهه‌های ایران باستان را به ما نشان می‌دهند.
استولپر اهمیت الواح هخامنشی را برای مطالعات اجتماعی ایران باستان در جهان مهم می‌خواند. به گفته او، وضعیت نهادها، مؤسسه‌ها، دولت‌ها و اداراتی که در دوران امپراتوری هخامنشی در ایران فعالیت داشتند نیز در الواح هخامنشی قابل رهگیری است و این الواح مشخص می‌کند که در دوران هخامنشی، اقتصاد و تولید چگونه بود. جالب‌تر آنکه این اطلاعات از هندوستان تا مصر را شامل شده است. 
 تاکنون 6500 لوح هخامنشی به زبان عیلامی خوانده شده و خوانش 850 لوح هخامنشی نیز که به زبان آرامی بود به پایان رسیده است. همچنین 250متن نیز که درباره الواح هخامنشی به زبان آرامی نوشته شده بود، خوانش شد و بیش از 4هزار اثر مهر بر الواح هخامنشی رمزگشایی شده است.
مؤسسه شرق‌شناسی و دانشگاه شیکاگو تاکنون از هزاران لوح هخامنشی و مهرهای قرار گرفته بر این الواح، متن و تصویر تهیه کرده و تمامی آنها را نیز به‌صورت آنلاین در اختیار پژوهشگران قرار داده است.
متیو استولپر، کارشناس الواح هخامنشی در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در مورد بخشی از اطلاعات موجود در الواح هخامنشی می‌گوید: تصور کنید شما یک شهروند هخامنشی هستید که در دوران داریوش بزرگ در یک کاروانسرا در مسیر تخت جمشید مشغول به‌کار هستید. در آن کاروانسرا مسافرانی از هند، بابل، مصر و سواحل آناتولی رفت‌وآمد می‌کنند و هرکدام به زبان‌های مختلف صحبت می‌کنند و فرهنگ متفاوتی دارند. آنها مثلا از شما غذا می‌خواهند. چطور باید با این مسافران برخورد کنید؟ چگونه باید متوجه شوید که چه می‌گویند؟ چگونه باید صحت و سقم اسناد در اختیار آنها را متوجه شوید؟ آنها اصلا از کجا می‌آیند و برای چه کاری به کدام نقطه از ایران می‌روند؟ اینها همه مواردی است که تنها در بخشی از الواح هخامنشی روایت شده و به آنها پرداخته شده است. تصورش را بکنید، تمامی این موارد توسط شهروندان دوران داریوش اول مستند و مکتوب شده است. بنابراین اطلاعات پایین‌ترین تا بالاترین هرم جامعه در الواح هخامنشی موجود بوده و کاملا مشخص است که افراد چه ارتباطی با یکدیگر داشته‌اند و چگونه دسته‌بندی می‌شدند. حتی نسبت افراد با یکدیگر نیز در الواح هخامنشی نوشته شده است.


استولپر پس از 40سال که به خوانش الواح هخامنشی مشغول بود، حالا آرزو دارد که تحقیقات بر الواح هخامنشی در ایران هرگز متوقف نشود، چون معتقد است، هر روز اطلاعات جدیدی از الواح هخامنشی استخراج می‌شود. 
الواح مسترد‌شده از آمریکا به ایران، شامل بخشی از الواح باروی تخت‌جمشید است که سال1933 پای دیوار یکی از باروهای تخت‌جمشید کشف شدند. تعداد این الواح به گفته متیو استولپر، کارشناس الواح هخامنشی در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو ده‌ها هزار قطعه است. الواح دیگری نیز از ساختمان خزانه تخت‌جمشید به‌دست آمد که شامل 3700لوح بودند و نقش حدود 100 مهر هخامنشی نیز بر آنها حک شده بود. این الواح به الواح خزانه تخت‌جمشید شهرت یافته‌اند که البته ارتباطی به الواح هخامنشی بازگشته به ایران ندارد.
الواح هخامنشی 81سال در آمریکا و در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نگهداری و مرمت و خوانش شده است و گزارش‌ها و نتایج مطالعات بر این الواح در سایت مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به‌طور کامل وجود دارد. کریستوفر وودز، رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به همشهری گفته است که این مؤسسه تاکنون میلیاردها دلار صرف حفاظت، نگهداری و مطالعه بر الواح هخامنشی کرده است. رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو رقم دقیقی که هزینه نگهداری از الواح هخامنشی شده ‌را علنی نمی‌کند و تنها به اظهار این جمله کفایت کرده است که میلیاردها دلار تاکنون صرف نگهداری الواح شده ‌تا آنها به سلامت به ایران برسند.