میراث فرهنگی
سرسرباز هخامنشی در مخزن موزه ملی ایران
محمد باریکانی دبیر گروه زیست‌بوم
سر سرباز هخامنشی که در سفر رئیس‌جمهور سابق ایران به نیویورک برای بازگشت به ایران تحویل حسن روحانی شد، حالا حاشیه‌ساز شده و کار به جایی رسیده است که نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری مجلس احتمال سرقت این اثر تاریخی متعلق به پلکان شرقی تخت‌جمشید را مطرح کرده است.
محمدعلی محسنی بندپی، نماینده مجلس به خبرگزاری خانه ملت گفته است که آثار محوطه‌های باستانی و تاریخی از جندی‌شاپور گرفته تا بیستون، شهر سوخته و تمدن جیرفت، همگی طی دهه‌های طولانی به غارت رفته است. به‌گفته نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری مجلس، برخی از این آثار در آن‌سوی مرزها در موزه کشورهای خارجی و تعدادی نیز به واسطه قاچاقچیان و دلالان داخلی در مرزها در انتظار خروج از کشور است و مسئولان نظاره‌گر این وضعیت هستند. محمدعلی محسنی‌بندپی گفت: سر سرباز هخامنشی که پس از سال‌ها به ایران برگردانده شد و قرار بود پس از نمایش در استان‌های مختلف در تخت‌جمشید نصب شود، هنوز بعد از 2سال به این سایت برنگشته و ماجرای سرقت آثار باستانی طی سال‌های اخیر به‌کرات تکرار شده است.
چند روز قبل نیز حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث‌جهانی تخت‌جمشید به خبرگزاری مهر گفته بود: براساس برنامه‌ریزی‌ها قرار بود نقش برجسته سر سرباز هخامنشی در نقاط مختلف کشور به نمایش گذاشته شود و این اتفاق در برخی استان‌ها افتاد اما بعد از گسترش و شیوع این ویروس، تمام برنامه‌ها با مشکل مواجه شد و هم‌اکنون نمی‌دانم نقش برجسته سر سرباز هخامنشی کجاست؟
داستان یک سفر
نقش برجسته سر سرباز هخامنشی 64سال قبل از پلکان شماره19 شرقی تخت جمشید جدا شد و 16سال بعد در سال1974 مصادف با 1352شمسی سر از حراجی ساتبی در نیویورک درآورد و یک خانم مجموعه‌دار به نام برنت این اثر باستانی ربوده شده از مجموعه میراث جهانی تخت‌جمشید را خریداری کرد. او سر سرباز هخامنشی را 31سال نزد خود نگاه داشت و سرانجام در سال1383 شمسی و 2005میلادی تصمیم به فروش این اثر تاریخی در حراجی کریستی لندن گرفت. درست در همین سال بود که ایران متوجه حراج این اثر تاریخی شد و اقدامات قضایی را برای استرداد اثر به سرقت‌رفته متعلق به مردم ایران آغاز کرد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری وقت اما در بازگرداندن این اثر در دادگاه انگلستان شکست خورد و دادگاه لندن در سال2007 میلادی و 1385شمسی به نفع خریدار اولیه سر سرباز هخامنشی که آن‌زمان ساکن فرانسه بود، رأی داد. 12سال بعد سر سرباز هخامنشی به آمریکا منتقل شد تا در یک حراجی به فروش گذاشته شود، اما یک دانشجوی ایرانی ساکن نیویورک به‌طور اتفاقی متوجه شد که کاتالوگ این حراج خصوصی با سر سرباز هخامنشی منتشر‌شده و موضوع را از طریق شبکه‌های اجتماعی رسانه‌ای کرد. این زمان بود که دولت وقت ایران متوجه شد سر سرباز هخامنشی این‌بار سر از حراجی آمریکا در‌آورده و اقدامات حقوقی خود را برای توقیف اثر به سرعت انجام داد و سرانجام در همان سال یک قاضی در دادگاه نیویورک حکم به توقیف اثر و استرداد آن به ایران داد. بدین‌ترتیب سر سرباز هخامنشی تحویل نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد شد و بهانه خوبی برای همراهی وزیر سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با رئیس‌جمهور وقت به نیویورک شد تا حسن روحانی از سفر به نیویورک دست خالی بازنگردد و سر سرباز هخامنشی را هم همراه خود به ایران بیاورد. وزیر وقت میراث‌فرهنگی اما چنان از این رویداد خرسند بود که اعلام کرد سر سرباز هخامنشی پس از نمایش در شهرها و موزه‌های کشور به تخت‌جمشید بازمی‌گردد تا در همان محلی که از آن سرقت شده است، بار دیگر نصب شود.
سر سرباز هخامنشی حالا کجاست؟
تور ایرانگردی سرباز هخامنشی بلافاصله آغاز شد تا آنکه کرونا وارد کشور شد و سرباز هخامنشی ناپدید شد. 2سال از پنهان‌ماندن سر سرباز هخامنشی ایران می‌گذرد و حالا رئیس فراکسیون گردشگری مجلس با ظرافت گفته است این اثر نه‌تنها در تخت‌جمشید نصب نشده، که نشانی از آن نیست و سرقت آثار تاریخی کشور کماکان ادامه دارد. علی دارابی، معاون میراث فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی پاسخگو نبود اما محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول وزارت میراث فرهنگی سرنخ اصلی را به همشهری داده است. او در پاسخ به تماس همشهری که جویای سر سرباز هخامنشی است، گفت: اثر تحویل موزه ملی ایران بود. از همان‌ها پیگیری کنید. همین تماس ما را به موزه ملی ایران و دفتر جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران رساند. از جبرئیل نوکنده پرسیدیم سر سرباز هخامنشی کجاست؟چون مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نمی‌داند این اثر کجاست. و نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری مجلس هم گفته است سرقت آثار تاریخی کماکان ادامه دارد؛ آیا سردیس سرباز هخامنشی که از آمریکا به ایران بازگردانده شد، سرقت شده است؟
جبرئیل نوکنده می‌گوید: این اثر نه تحویل نماینده مجلس شده است که از آن خبر داشته باشد و نه امکان نصب‌شدن بر پلکان شرقی تخت جمشید را دارد. چون بیش از نیم‌قرن پیش از این پلکان جدا شده و به سرقت رفته است و بنابراین امکان نصب مجدد آن بر جایگاه قبلی با توجه به فرسایش‌های مداوم و... وجود ندارد. پس تنها ارزش موزه‌ای دارد و باید در موزه‌های ایران و جهان به نمایش گذاشته شود.
جبرئیل نوکنده می‌گوید: این اثر از همان ابتدا تحویل موزه ملی ایران بود و اینکه گفته شود به سرقت رفته یا کسی از آن خبر ندارد، واقعا عجیب است. سر سرباز هخامنشی هم‌اکنون در مخزن بخش تاریخی موزه ملی ایران و در سلامت کامل نگهداری می‌شود. رئیس موزه ملی ایران می‌گوید: سر سرباز هخامنشی پس از تحویل به موزه ملی ایران در سال97 ابتدا به‌مدت یک ماه در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد و پس از آن در استان‌های خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، زنجان و مدتی در برج میلاد تهران به نمایش عمومی گذاشته شد. اما با شیوع کرونا تور نمایشگاه تک اثر نقش برجسته سرباز هخامنشی متوقف شد و این اثر به موزه ملی ایران بازگشت و هم‌اکنون در مخزن موزه ملی ایران در سلامت کامل نگهداری می‌شود.
