هنر علم‌سازی نیشابوری

مهارت علم‌سازی بیش از ۴۰۰ سال در فرهنگ اسلامی قدمت دارد و این مهارت با نام «علم‌سازی نیشابور» در کمیته ثبت آثار معنوی کشور ثبت شده است. به گزارش مهر، علم‌سازی در نیشابور شیوه‌ای منحصربه‌فرد دارد که در خاندان علمدار نسل به نسل زنده نگه داشته شده است. علم نیشابور حدود 5/1 تا ۴ متر ارتفاع دارد و شکل ظاهری آن الهام‌گرفته از درخت سرو است. 


علمی مخصوص نیشابوری‌ها

علم نیشابور، از یک چوب صاف و قطور ساخته می‌شود که «علمبه» نام دارد. شکل اصلی علم با استفاده از باریکه‌های نازک چوبی و به ‌صورت منظم پوشیده شده که با چسب و میخ آن را محکم کرده‌اند. علم نیشابور به عنوان نماد مذهبی منحصربه‌‌فرد، در مراسم عزاداری امام حسین(ع) مورد استفاده قرار می‌گیرد و در میان دسته‌های مذهبی سراسر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. این علم توسط خاندان علمدار در نیشابور ساخته می‌شود و نمونه مشابه این علم در هیچ منطقه‌ای از کشور ساخته نمی‌شود و تنها شهرستان نیشابور این‌گونه علم را برای هیأت‌های مذهبی می‌سازد. 

 علم نیشابور یکی از دست ساخته‌های هنری است که از این شهر به سراسر کشور فرستاده می‌شود. روی بدنه این علم که با اسکلت‌بندی چوب و روکش گچ ساخته شده، اشعاری در رثای حضرت امام حسین(ع) حک شده است. همچنین در تزئین علم از رنگ‌های لاکی استفاده می‌شود. پس از تکمیل مراحل اولیه ساخت علم، تمام سطوح بیرونی با استفاده از پارچه‌ کرباس پوشانده شده و با سیریش به هم چسبانده می‌شود. در ادامه سطوح علم را با رنگ طلایی پوشش داده و روی آن توسط کتیبه‌هایی دوار و با استفاده از رنگ‌های سنتی و لاجوردی همچون سبز، قرمز و زرد اشعاری با خطوط ثلث و نستعلیق نوشته می‌شود. 


پیرِ علم‌ساز

علم نیشابور توسط خاندان علمدار، از خانواده‌های بزرگ این شهر، ساخته می‌شود. حاج میرزا «سیدمحمد علمدار» پیر علم‌ساز ایران، متولد پنجم تیر ۱۳۰۹ در نیشابور بود. وی در خانواده‌ای مذهبی و عاشق اهل‌بیت(ع) به دنیا آمده است و از سال ۱۳۲۰ شغل علم‌سازی را در کنار پدر و عموی خود تعلیم دید. هر سال به وصیت پدر خویش، ۱۰ الی ۱۲ علم به نام دوازده امام معصوم(ع) می‌ساخت. حاج میرزا «سیدمحمد علمدار» پیر علم‌ساز ایران که از خادمین هیأت شاهزاده حضرت علی‌اکبر(ع) نیشابور بود، 2 سال پیش، پس از ساخت آخرین علم خود در شب شهادت حضرت امام محمدباقر(ع) و اقامه نماز مغرب و عشا بر اثر ایست قلبی در سن ۸۷ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. 


بازمانده علم‌سازها

رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع ‌دستی نیشابور در رابطه با علم‌سازی نیشابور گفت: در ادامه روند شناسایی و ثبت ملی آثار ناملموس و معنوی در کشور، پرونده فن علم‌سازی نیشابور با موافقت در شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری کشور به ثبت رسیده است. «محمداسماعیل اعتمادی» افزود: این فن یکی از هنرهای ‌دستی و سنتی است که در شهرستان نیشابور به ‌طور جدی در حال تولید است و در سطح کشور خریداران بسیاری دارد. وی اضافه کرد: این فن در شاخه صنایع‌ دستی به ثبت رسیده است. علم و مهارت علم‌سازی نیشابور با قدمت بیش از ۴۰۰ سال در فرهنگ اسلامی و ایام محرم و صفر جایگاه ویژه‌ای دارد. اعتمادی با بیان این‌که نمونه مشابه علم نیشابور در هیچ کجای ایران ساخته نمی‌شود، افزود: هنر علم‌سازی هنوز در نیشابور ادامه‌دار است. تنها بازمانده علم‌سازی «سیدهادی علمدار» است که مغازه‌ای در شهر نیشابور دارد و برای زنده نگه ‌داشتن این فن تلاش می‌کند.