ثبت درختان؛ حفاظت از بازمانده‌های سبز تاریخ

معظمه‌ نقی‌پور | ساری-خبرنگار


ثبت میراث طبیعی در فهرست آثار ملی یکی از راه‌های حفاظت و بهره‌برداری از این داشته‌ها در حوزه گردشگری است. در مازندران آثار تاریخی زیادی وجود دارد، اما گردشگری در این استان همواره بر پایه طبیعت و داشته‌های طبیعی رونق داشته است و همچنان این روند ادامه دارد. یکی از انواع ثبت‌های انجام شده در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور، ثبت درختان کهنسال و نادر است. حدود یک ماه پیش چند درخت خاص و نادر از مناطق مختلف مازندران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. درختان کهنسال بلوط روستای گاوزن محله بابل، گردوی روستای غلامی بهشهر، چنار روستای تیل‌نو گلوگاه، داغداغان امام علی(ع) گلوگاه و چند درخت بلوط کهنسال روستای نفت‌چال در دهستان لفور سوادکوه شمالی از جمله درختان ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران هستند.

بسیاری از نقاط مازندران دارای درختان کهنسالی است که با پشت سر گذاشتن دوره‌های مختلف تاریخی و پدیده‌های متفاوت، اکنون به عنوان میراث ارزشمند تاریخی، طبیعی و منبعی از اطلاعات ژنتیکی مورد توجه قرار دارند. برخی از این درختان به نمادهایی مذهبی تبدیل شده‌اند، مانند درختان کهنسالی که در مجاورت امامزادگان قرار دارند. جنگل‌های مازندران منابع متعددی از این نوع درختان را در خود حفظ کرده‌اند.


بیشترین آثار به ثبت رسیده طبیعی

در حال حاضر 65 اثر طبیعی در مازندران به ثبت ملی رسیده که بخش عمده‌ای از این آثار، درختان کهنسال هستند؛ درختانی که پس از ثبت ملی تمهیداتی برای حفظ آنان اندیشیده می‌شود تا به سرنوشت بسیاری از آثار ثبت شده که فقط دارای شناسنامه‌ای کددار هستند و اتفاق خاصی برایشان نمی‌افتد، دچار نشوند.رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سوادکوه نقش درختان کهنسال را در احیای درختان بازمانده از جنگل‌های هیرکانی مهم دانست و گفت: برای ثبت یک درخت، قدمت، ژن و مقاوم بودن آن جزو معیارهای اصلی است. قدمت درختانی که ثبت می‌شود باید بیش از ۴۰۰ سال باشد.

 درختانی که در این مدت طولانی می‌توانند عمر کنند و آسیب‌ها، حوادث و آفات را پشت سر بگذارند، ژن خوبی دارند. به همین دلیل حفظ این ژن‌های قوی برای حفاظت از گونه‌های نادر جنگل‌های هیرکانی ضروری است.حفاظت پس از ثبت«محمد حمزه‌نژاد» با بیان این‌که درختان کهنسال مانند آثار تاریخی به حفاظت نیاز دارند، اظهار کرد: درخت افرا در روستای ارفعده، درخت بلوط روستای رجه، 2 درخت آزاد در امامزاده زین‌العابدین(ع) زیراب و یک درخت آزاد در روستای سرخکلا به ثبت ملی رسیده‌اند. مانند آثار تاریخی، این درختان ثبت شده نیز توسط نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی، حفاظت می‌شوند تا آسیب و خدشه‌ای به آنها وارد نشود.


پرهیز از معرفی درختان ثبت شده

وی معتقد است؛ معرفی این درختان می‌تواند آسیب‌هایی به آنها بزند. این مسئول بیان کرد: معمولا سعی می‌کنیم چندان آنها را برجسته و معرفی نکنیم، زیرا برخی افراد تصور می‌کنند زیر این درختان گنج وجود دارد. به همین علت نگرانی بابت این‌که معرفی آنها باعث آسیب یا حتی قطع درختان شود، وجود دارد. البته طی چند سالی که درختان را ثبت کردیم، حفاظت هم شده‌اند تا علاوه بر حفاظت به عنوان یک اثر طبیعی ملی، به عنوان ژن مناسب برای احیای جنگل هم استفاده شوند.رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سوادکوه از تعامل این اداره با منابع طبیعی برای حفاظت از درختان ثبت شده در این شهرستان خبر داد و اظهار کرد: چندی پیش از سوی اداره منابع طبیعی جلسه‌ای برگزار شد و باتوجه به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی چند موضوع به عنوان اولویت در دستور کار قرار گرفت که یکی از آنها حفظ درختان کهنسال بود.


تعامل ضعیف میراث فرهنگی با منابع طبیعی

با این‌که رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سوادکوه از انجام اقدامات و هماهنگی‌های لازم برای حفاظت از درختان کهنسال سوادکوه خبر می‌دهد، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سوادکوه معتقد است؛ اداره میراث فرهنگی برای حفاظت از درختان کهنسال ثبت شده آنطور که باید تعامل با این اداره ندارد و فقط ثبت را انجام می‌دهد.«حمیدرضا احمدی» بیان کرد: اگر درختان ثبت شده داخل طرح‌های جنگلداری باشند، پیرامونشان را با سیم خاردار محصور می‌کنیم. از این درختان به طور مستمر بازدید و مراقبت ویژه‌ای در گشت‌های منابع طبیعی از آنها انجام می‌شود، اما میراث فرهنگی باید هزینه دهد تا به جای سیم خاردار، فنس‌کشی کنیم و تابلو مشخصات درخت را زیر آن قرار دهیم. درواقع اداره میراث فرهنگی کار خاصی در این مورد انجام نمی‌دهد. فقط حدود یک یا 2 سال پیش آماری در این زمینه گرفتند.


قاچاقچیان در کمینند

وی از خطر آسیب رسیدن به درختان توسط قاچاقچیان ابراز نگرانی کرد و گفت: اگر مامور در محدوده حضور نداشته باشد، قاچاقچی به راحتی می‌تواند درخت را قطع کند. وقتی میراث فرهنگی درختی را ثبت ملی می‌کند باید به ما اطلاع دهد تا تمهیداتی اندیشیده شود. اعتباراتی هم باید برای حفاظت از آن درخت اختصاص دهد.این مسئول با بیان این‌که برخی از این درختان به دلیل شرایط مکانی از خطر مصون هستند، افزود: اگر درخت داخل طرح جنگلداری ما باشد، توسط مجری طرح حافظت می‌شود. درختان داخل محوطه امامزادگان هم مورد توجه قاچاقچیان قرار نمی‌گیرند و قطع نمی‌شوند، اما در خارج از طرح یا خارج از محوطه امامزادگان حتما باید پیرامون درخت فنس‌کشی شده و تابلوی معرفی و شناسنامه آن نصب شود.

 احمدی ادامه داد: میراث فرهنگی مدت‌ها پیش معیار‌هایی برای ثبت ارائه کرد. ما نیز براساس آن معیارها درختانی را معرفی کردیم. بازدید‌هایی انجام شد، اما نتیجه این بازدیدها به ما اعلام نشد.این مسئول تعامل میراث فرهنگی با منابع طبیعی برای حفاظت از درختان ثبت شده را ضعیف ارزیابی کرد و گفت: از سوی اداره میراث فرهنگی مکاتبه یا معرفی انجام نشد تا به ما اطلاع دهند که چه درختانی را به عنوان میراث ملی انتخاب کرده‌اند. این کار باید انجام شود تا ما به اداره کل منابع طبیعی اطلاع دهیم و درختان در اداره کل هم ثبت شوند.احمدی تصریح کرد: هر چند که وظیفه ذاتی ما در این اداره حفاظت از منابع طبیعی به‌ویژه درختان است، اما برای حفاظت از درختانی که توسط میراث فرهنگی ثبت ملی می‌شوند باید از سوی آن اداره درخواست حفاظت داده شود تا با نگاهی ویژه اقدامات حفاظتی و محدوده و حریم برای این درختان تعیین شود. تا زمانی که میراث فرهنگی درخواست ندهد نمی‌توان اطراف یک درخت فنس‌کشی کرد.


به ثبت ملی بسنده نشود

درختان کهنسال اسناد طبیعی هستند که حلقه به حلقه تنه آنها اسراری از پدیده‌های مختلف زیستی و زمین‌شناسی را در خود دارند. باید نگاه متفاوتی وجود داشته باشد تا پیکر تنومند این درختان کهنسال سر به فلک کشیده از هرگونه تهدید انسانی در امان بماند و فقط به ثبت ملی بسنده نشود.