جنگل‌هایی که آب می‌روند

   ارزش سرزمینی جنگل، نه‌تنها معیشت انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه باعث حفظ آب و خاک در یک سرزمین می‌شود.
به گزارش ایرنا، این روزها صدای تیز اره‌ها و کوبش تبر بر پیکره جنگل‌ها، لرزه بر اندام درختان می‌اندازد اما هر درختی که بی‌سبب به زمین می‌افتد، از حیات آینده بشر صفحه‌ای کم می‌شود.
در چند روز گذشته رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که یک درخت کهنسال با قدمتی ۴۰۰ ساله در یکی از استان‌های زاگرس‌نشین قطع شده است، در حالی که جنگل‌های زاگرس مانند مویرگ‌های زمین به هم متصل هستند و اگر درختی در زاگرس بر زمین بیفتد، درد بر پیکره سراسر جنگل می‌نشیند. 
قطع درختان جنگلی، قاچاق چوب، آفت‌های فصلی، کوره‌های غیرقانونی و سنتی زغال، بهره‌برداری غیر اصولی از منابع جنگلی و برخی از عوامل دیگر باعث تشدید درد جنگل در منطقه زاگرس ایران شده است.
جنگل‌های زاگرس یک‌هزار و ۳۰۰ کیلومتر طول و بیش از ۲۰۰ کیلومتر عرض دارند و مساحت آنها ۶ میلیون هکتار است که ۴۰ درصد از جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند.
براساس آخرین آمارهای رسمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیش از یک میلیون و ۴۳۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس دچار خشکیدگی، آفت و تخریب شده‌اند.
زاگرس بزرگ‌ترین ناحیه رویشی و جنگلی کشور با وسعت بیش از ۶ میلیون هکتار، 9/41 درصد جنگل‌های کشور را به خود اختصاص داده است.
تغییرات اقلیمی، گسترش آفت و بیماری، خشکسالی، سدسازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی، هجوم ریزگردها و اجرای طرح‌های عمرانی از مهم‌ترین عوامل تهدید و تخریب جنگل‌های زاگرس به شمار می‌آید و با وجود برنامه‌هایی که تاکنون برای حفظ و احیای این جنگل‌ها اجرا شده، حال این جنگل‌ها خوب نیست و ضروری است راهکارهای موثرتری تدوین و اجرا شود.
جنگل‌های زاگرس در کشور از ناحیه سردشت آذربایجان غربی تا فیروزآباد فارس امتداد دارد، گونه گیاهی بیشتر این جنگل‌ها بلوط ایرانی است اما سایر گونه‌ها نظیر بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی نیز در این ناحیه رویش دارد.
جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، اکوسیستمی شکننده دارد از همین رو جزو جنگل‌های حفاظتی و حمایتی قرار گرفته است.

بوم‌گاه جنگلی زاگرس 
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: طی سه دهه اخیر سطح جنگل‌های استان از ۳۴۰ هزار هکتار به حدود ۳۱۰ هزار هکتار کاهش یافته است.
«حسین جهانبازی» افزود: طبق تحقیقات انجام شده می‌توان گفت که حوزه منابع طبیعی و محیط ‌زیست استان طی سال‌های اخیر گرفتار تخریب کمی و کیفی بوده و البته آثار و پیامدهای تخریب کیفی بسیار بیشتر از تخریب کمی است.
وی با اشاره به تخریب کیفی پوشش گیاهی استان تصریح کرد: در سال‌های دور در جنگل‌های استان، بوم سازگان یا اکوسیستم متنوعی داشتیم و انواع گونه‌های درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های استان وجود داشته، اما غنای گونه‌ای این جنگل‌ها در چند دهه اخیر بسیار کمتر از گذشته شده است.
جهانبازی با بیان این‌که درگذشته یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی در مراتع و ۸۰ گونه درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های استان شناسایی شده و به ثبت رسیده، افزود: در حال حاضر گرچه به سبب نبود سیستم‌های پیشرفته پایش، نمی‌توان به طور دقیق آماری از انقراض این گونه‌ها اعلام کرد اما بسیاری از این گونه‌ها از بین رفته است. رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: هم اینک ۹۰ درصد جنگل‌های استان توده‌های خالص بلوط است.
جهانبازی ادامه داد: همچنین جنگل‌های استان به شدت از تخریب تاج پوشش رنج می‌برند، به طوری که در گذشته درصد تاج پوشش جنگل‌ها به ۵۰ درصد می‌رسید اما با تخریب‌های صورت گرفته تراکم تاج پوشش جنگل‌ها به ۵ درصد کاهش یافته است.
وی دلیل ۹۵ درصد تخریب‌های صورت گرفته در پوشش گیاهی استان را عامل انسانی اعلام کرد و گفت: وابستگی مردم به جنگل و مرتع، زراعت، چرای بیش از حد دام، قطع درخت برای سودجویی و رشد پدیده قاچاق چوب و زغال، توسعه فعالیت‌های عمرانی و آتش‌سوزی‌های عمدی از جمله علل انسانی تخریب جنگل‌ها و مراتع به شمار می‌رود.

حال ناخوش جنگل‌های زاگرس
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد با بیان این‌که جنگل‌های زاگرس حال و روز خوبی ندارد بر تعامل مسئولان، مردم و مراکز علمی و پژوهشی برای حفظ و احیای این‌ زیست‌بوم ارزشمند تاکید کرد.
«عطاء‌الله ابراهیمی» افزود: ۶ میلیون هکتار از ۱۴ میلیون هکتار جنگل‌های واقع شده در ایران در محدوده زیست‌بوم جنگل‌های زاگرس قرار دارد که حیات فلات مرکزی و جلگه خوزستان به آن وابستگی شدیدی دارد.
وی خشکیدگی جنگل‌های زاگرس را از مهم‌ترین تهدیدهای این حوزه عنوان کرد و گفت: اگر آسیب‌هایی که جنگل‌های زاگرس را تهدید می‌کند، مدیریت و کنترل نشود، با بحران جدی روبه‌رو می‌شویم که در نهایت بر اقتصاد و توسعه منطقه تاثیر بسیار ناگواری برجا خواهد گذاشت.
رئیس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با تایید وضعیت ناگوار پوشش گیاهی استان به پیامدهای ناشی از این وضعیت پرداخت و گفت: این موضوع نه‌تنها در حال حاضر منابع طبیعی را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده، بلکه اگر همین روند در خصوص تخریب پوشش گیاهی استان تداوم داشته باشد در آینده با فاجعه روبه‌رو خواهیم شد. 
ابراهیمی، وقوع سیلاب‌های اخیر را از مهم‌ترین پیامدهای تخریب پوشش گیاهی در استان عنوان کرد و افزود: نتیجه مطالعات انجام شده در دانشگاه شهرکرد گویای این است که اگر سطح جنگل‌ها، تاج پوششی کمتر از ۱۰ درصد داشته باشند، ۵۵ درصد بارش‌هایی که در این مناطق رخ می‌دهد به شکل روان‌آب خارج می‌شوند اما چنانچه تاج پوشش درختان ۵۰ درصد باشد، میزان خروج روان‌آب‌ها به ۱۷ درصد کاهش می‌یابد. 
وی تصریح کرد: طبق این تحقیقات باید اعلام کرد هم‌اینک که درصد تاج پوشش جنگل‌های استان به ۵ درصد رسیده است، بخش بسیار زیادی از بارش‌ها به شکل روان‌آب خارج می‌شود و سیلاب‌های اخیر نمونه بارز این پیامد است. 
ابراهیمی با اشاره به نقش پوشش گیاهی در تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، اظهار کرد: مطالعات انجام شده نشانگر آن است که یک جنگل تنک در یک بارش متوسط ۱۰۵ متر مکعب آب را ذخیره می‌کند، یک جنگل نیمه‌انبوه ۱۵۰ متر مکعب و یک جنگل انبوه ۱۸۸ متر مکعب آب را می‌تواند در خود ذخیره کند. 

  نیاز به حفاظت فراسازمانی از جنگل‌ها
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، حفظ و حراست از منابع طبیعی را یک امر فراسازمانی دانست و گفت: برای بررسی عوامل تخریب منابع طبیعی باید قائل به تحلیل سیستمی بود و به بررسی یک یا چند عامل اکتفا نکرد.  «برمک اسلامی»، اتکای محض به اقدامات فیزیکی و قضایی برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی را نادرست دانست و گفت: اگر چه اقدامات فیزیکی به طور مقطعی موثر است اما باید بر عواملی همچون فرهنگسازی بیشتر تاکید کرد.  وی با اشاره به نقش جنگل‌ها در تهیه سوخت روستاییان جنگل‌نشین، اظهار کرد: این افراد نه از سر سودجویی بلکه از سر اجبار برای تامین معیشت خود اقدام به استفاده از چوب‌های جنگلی می‌کنند که باید در این خصوص عزم ملی برای تعیین تکلیف معیشت این خانوارها شکل گیرد.  معاون حفاظت امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، تعداد جنگل‌نشینان استان را ۲۰ هزار خانوار عنوان کرد و گفت: با این وجود هنوز اطلاعات دقیقی در این خصوص جمع‌آوری نشده تا براساس آن مشخص شود که خانوارهای جنگل‌نشین چه میزان در تخریب جنگل‌ها نقش‌آفرین هستند.  اسلامی، فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای را از دیگر عوامل تخریب جنگل‌ها برشمرد و افزود: در مقابله با چنین اقداماتی، زمانی که اجرای یک طرح عمرانی به تصویب برسد، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری توان مخالفت یا رد این طرح را ندارد، بلکه می‌تواند با مشاوره‌های خود از حجم خسارت‌های وارده بر منابع طبیعی بکاهد.    

ضرورت ارزش‌گذاری معنوی جنگل‌ها

مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست چهارمحال و بختیاری با تاکید بر این‌که برای منابع طبیعی و محیط ‌زیست باید ارزشگذاری معنوی انجام شود، اظهار کرد: در سیلاب اخیر نه‌تنها شاهد تخریب محیط ‌زیست و خسارت‌های اجتماعی و اقتصادی آن بودیم بلکه خاک که از ارزشمندترین منابع طبیعی به شمار می‌رود، فرسایش پیدا کرد و بخش زیادی از آن از بین رفت.  «شهرام احمدی»   توجه به تهیه پیوست زیست‌محیطی در اجرای طرح‌های عمرانی را از ضروریات این حوزه عنوان کرد و گفت: باید تصمیماتی که در حوزه عمرانی گرفته می‌شود منطبق با حفظ محیط ‌زیست باشد.  احمدی با بیان این‌که حفاظت از محیط‌ زیست یک امر دستوری نیست، تصریح کرد: مشارکت مردم می‌تواند در حراست از محیط‌ زیست از سایر عوامل موثرتر باشد. 
با حفظ و صیانت از جنگل‌ها، نسل آینده نیز از این گنجینیه بی‌بدیل بهره‌‌مند می‌شوند و منابع طبیعی به صورت طبیعی به حیات خود مانند گذشته ادامه خواهد داد.