1/2 میلیارد تومان برای ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی

براساس سرشماری‌های سال 90، حدود 70 هزار نفر از جمعیت استان زنجان در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کردند و دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان عنوان کرده است که در حال حاضر حدود 7 هزار نفر از تعداد افراد ساکن در این مناطق کاسته شده است. 

به گزارش ایسنا، امروزه یکی از چالش‌های عمده ناپایدارکننده فضاهای شهری نوعی از شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیررسمی یا حاشیه‌نشینی است. 

در واقع سکونتگاه‌های غیررسمی به مناطقی گفته می‌شود که خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری و به صورت عمده بدون مجوز، درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها شکل گرفته‌ و مهاجران روستایی و محرومان جامعه شهری را در خود جای داده‌ است. 

در این میان، نداشتن سند مالکیت رسمی و محرومیت از خدمات و زیرساخت‌های شهری از شاخص‌های این سکونتگاه‌هاست و متاسفانه شرایط حاکم بر این نواحی به بروز ناهنجاری‌های اجتماعی دامن می‌زند. 

از این‌ رو، زمینه‌سازی برای ارائه خدمات پایه و زیربنایی، بهسازی و تامین زیرساخت‌ها به منظور کاهش فاصله‌ای که با پیکر اصلی شهر دارد، همچنین خدمات‌رسانی فراگیر و رفع تبعیض به ‌ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد آسیب‌پذیر از مهم‌ترین اهداف طرح توانمندسازی در سکونتگاه‌های غیررسمی محسوب می‌شود. 


اقدامات فرهنگی

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان با بیان این‌که در استان زنجان 9 سکونتگاه غیررسمی وجود دارد، می‌گوید: امسال 19 پروژه برای برخی از دستگاه‌های عمرانی از جمله راه و شهرسازی که وظیفه ذاتی دارند، تعریف و مقرر شده است 5 مورد از این پروژه‌ها در منطقه حسین‌آباد شهرستان ابهر اجرا شود. 

مسیح‌الله سلطانی ادامه می‌دهد: برای ارتقای وضعیت فرهنگی و اجتماعی این مناطق نیز برنامه‌هایی در نظر گرفته شده است از جمله این‌که برای تجهیز فضاهای فرهنگی و اجتماعی محلات حاشیه‌نشین، یک میلیارد و 273 میلیون تومان اعتبار به 5 دستگاه آموزش و پرورش، فنی‌وحرفه‌ای، دانشگاه علوم‌پزشکی، بهزیستی و نهاد عمومی کتابخانه‌ها تخصیص داده شده است تا اقدامات با محوریت فرهنگی و اجتماعی تقویت شود. 


آسیب‌های مناطق حاشیه‌ای

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان بیان می‌کند: یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که سکونتگاه‌های غیررسمی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند این است که بدون خواسته دستگاه‌های دولتی ایجاد شده و مانند شهرک‌های اقماری و مصوب‌شده براساس نقشه و تیپ رشد نکرده‌اند؛ در واقع این مناطق خودسرانه شکل گرفته‌اند و هیچ‌گونه مجوزی برای ساخت‌و‌ساز اخذ نکرده‌اند. 

سلطانی می‌افزاید: علاوه بر این، عمده این ساخت‌وسازها با استفاده از مصالح کم‌دوام صورت گرفته و ممکن است بر اثر وقوع مخاطرات طبیعی آسیب جدی ببیند. متاسفانه در ایجاد مناطق ویژه اجتماعی «فقر اقتصادی» حرف اول را می‌زند و قریب به اتفاق ساکنان این مناطق به مشاغل کاذب روی آورده‌اند.

 همچنین توسعه فقر فرهنگی در نتیجه افزایش جمعیت ساکنان سکونتگاه‌های اجتماعی، زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی بوده و بسیار ضروری است که سازمان‌های امور اجتماعی به این مناطق ورود کرده و دفاتر تسهیلگری را در چند منطقه مستقر کنند. 


ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان با اشاره به این‌که قسمت اعظم سکونتگاه‌های غیررسمی سال‌های اوایل انقلاب به ‌ویژه دهه 60 شکل گرفته است، می‌گوید: هر کدام از دولت‌ها تا به امروز خدماتی را برای ساماندهی این سکونتگاه‌ها انجام داده‌اند و حتی در شهر زنجان برخی مناطق مثل اسلام‌آباد و نجف‌آباد تا حدودی ساماندهی شده است.

 حتی آن دسته از ساکنان مناطق ویژه اجتماعی که سند مالکیت اخذ کرده‌اند می‌توانند تسهیلات مقاوم‌سازی بگیرند و شهرداری در پی آن است که خدمات بیشتری به جمعیت ساکن در این مناطق ارائه دهد. 

وی با اشاره به این‌که سکونتگاه‌های غیررسمی شهرهای قیدار و ابهر با مساحتی بالغ بر 367 هکتار، جمعیتی بالغ بر 65 هزار و 977 نفر را در خود جای داده است، می‌افزاید: اسلام‌آباد، نجف‌آباد، سایان، خان‌دره، شهدا، فاطمیه، گوجیک‌آباد در شهر زنجان، حسین‌آباد در شهرستان ابهر و کوی شریعتی در قیدار، سکونتگاه‌های غیررسمی استان زنجان به شمار می‌رود.

 در واقع مشکلاتی که امروزه مناطق ویژه اجتماعی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند به ساختار این مناطق برمی‌گردد و رفع همه این چالش‌ها زمانبر است. 



مهاجرت از روستاها 

یک جامعه‌شناس ریشه پیدایش سکونتگاه‌های غیررسمی را در ناکارآمدی سیاست‌های حاکم بر جامعه در زمینه تامین مسکن و خدمات مرتبط برای گروه‌های دارای درآمد کم و ناکارآمدی برنامه‌ریزی‌های مرتبط با کنترل مهاجرت به شهرها عنوان می‌کند و می‌گوید: با افزایش میزان جاذبه‌های شهری و تمرکز خدمات و امکانات در محیط‌های شهری طی سالیان گذشته، روند مهاجرت از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به کلان‌شهرها افزایش یافته است. به تبع این مهاجرت‌ها، برهم‌‌خوردگی فرهنگی و اجتماعی در ساختار جمعیت شهری مشهود است. 

سعید نصیری توضیح می‌دهد: تفاوت در جنبه‌های مختلف زندگی، عدم جذب فرهنگ برتر و گاهی اوقات پذیرش نسبی فرهنگ برتر، همگی موجب بروز نارسایی‌هایی در شئونات زندگی جمعیت مهاجر و البته شهرنشینان می‌شود. 

در واقع سکونتگاه‌های غیررسمی، زاده توسعه نامتوازن اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در بستر نظام اجتماعی کل است. توسعه بی‌حد و مرز شهرهای بزرگ، نبود ساختار نظام‌مند، نبود نظارت کافی، نبود برنامه مدون مهاجرت و نبود برنامه‌ریزی برای مهاجرت معکوس، موجب شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه و البته امروزه در اکثر کلان‌شهرها از جمله شهرک‌های اقماری و حتی مراکز شهرها شده است. 


انحرافات اجتماعی

این جامعه‌شناس با اشاره به وجود زاغه‌ها و آلونک‌ها در بسیاری از نقاط مرکزی شهرهای بزرگ خاطرنشان می‌کند: سکونتگاه‌های غیررسمی مساله‌ای مهم در جوامع در حال توسعه در جهان سوم و البته به میزان کمتر در جوامع صنعتی است و ساماندهی آنها مستلزم اقدامات بزرگ است، چراکه ویژگی اصلی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی اقتصاد ضعیف ساکنان آن است. 

نداشتن تمکن مالی، پایین بودن قدرت خرید، نبود مهارت و محروم بودن از آموزش و تحصیل باکیفیت از جمله مسائل جاری در این مناطق است. 

نصیری با تأکید بر این‌که عمده ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی به دلیل محروم بودن از آموزش و تحصیل، سطح سواد پایینی دارند، می‌افزاید: نبود مهارت و تخصص شغلی موجب می‌شود که جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی در مقایسه با سکونتگاه‌های رسمی برای دستیابی به شغل محدودیت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته باشند. از این ‌رو، گرایش به مشاغل کاذب، بزهکاری و سوق یافتن به انحرافات اجتماعی بین جوانان ساکن در این مناطق چشمگیر است. 

طبق پژوهش‌های صورت‌گرفته درخصوص ویژگی‌های اقتصادی در مناطق حاشیه‌نشین شهرها، این امر به وضوح نمایان است که عمده جوانانی که در سن کار هستند نه تنها نقش مولد و گرداننده اقتصاد را ندارند، بلکه موجب تحمیل فشار مضاعف بر اقتصاد کشور نیز می‌شوند. 

وی یادآور می‌شود: در واقع تفاوت‌های چشمگیر موجود بین دسترسی ساکنان مناطق شهری و حاشیه‌نشین به انواع امکانات خدمات رفاهی و بهداشتی، آموزشی و اقتصادی موجب بروز نابرابری ژرف اجتماعی در جامعه شده است. 


حمایت اجتماعی و اقتصادی از ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی

سعید نصیری، جامعه‌شناس، می‌گوید: تشکیل تعاونی‌های تولیدی، ساخت کارگاه‌های تولیدی کوچک، اعطای وام‌های اشتغال‌زایی کم‌بهره، ترویج، گسترش و حمایت از مشاغل خانگی برای زنان خانه‌دار، توسعه تامین ‌اجتماعی، افزایش میزان خدمت‌رسانی شهرداری‌ها در شهرها و دهیاری‌ها، زیباسازی مناظر و توسعه رفاه شهری و روستایی، افزایش مشارکت اجتماعی، تقویت سرمایه اجتماعی، اعطای وام‌های کم‌بهره ساخت مسکن و همچنین بخشودگی و معافیت مالیاتی صنایع سرمایه‌گذار در مناطق محروم می‌تواند میزان مهاجرت و زندگی در حاشیه شهرها را کم کند. 

علاوه بر این، در صورت برنامه‌ریزی‌های کوتاه، متوسط و بلندمدت و نظارت مداوم در اجرای این برنامه‌ها و همچنین تثبیت و پایداری مشاغل در مناطق کم‌برخوردارتر حتی می‌توان زمینه را برای مهاجرت معکوس فراهم کرد.