کامیاران؛ چهارراه فرهنگی

محمد توفیق مشیرپناهی |  سنندج- خبرنگار:


غنای فرهنگی و تاریخی شهرستان کامیاران و وجود خانواده‎ها و محوطه‎های تاریخی صدها ساله در یک اثر 4 جلدی تحت عنوان «تاریخ مفصل کامیاران» توسط محمد باقر پیری به رشته تحریر درآمده است. بیشترین انگیزه برای این تاریخ‌نویس جلوگیری از مغفول ماندن نقش و جایگاه تاریخی منطقه کامیاران با وجود قدمت و جایگاه رفیعش است.جلد اول این مجموعه تحت عنوان «جغرافیای تاریخی پالنگان» چاپ و رونمایی شد. برای بررسی بیشتر این اثر گفت‎وگوی همشهری را با محمدباقر پیری (متولد ۱۳٥۳، کامیاران) دکترای تخصصی تاریخ و معلم و مدرس دانشگاه در ادامه بخوانید.


نوشتن و ترجمه تاریخ را از چه زمانی شروع کرده‌اید؟

از کودکی عاشق داستان‎های محلی و تاریخی بودم و در این میان مادرم نقشی بارز داشت، زیرا با حافظه عالی خود بسیاری از رازها، داستان‎ها و حکایت‌ها را برایمان بازگو می‌کرد. بعدها که بزرگ‌تر شدم، چند پیرمرد کارآزموده از جمله عمویم عصرها در مسجد کنار بخاری چوبی داستان‎ها و حوادث منطقه کامیاران را برای هم نقل می‌کردند که خیلی دوست داشتم و تمام آنها را از بَر می‌کردم و از همان کودکی عاشق کتاب خواندن بودم و از اواخر دهه 60 که دانش‌آموز دبیرستانی بودم با دفتر و خودکاری که همیشه همراهم بود، سعی می‌کردم حکایت‌ها، حوادث، خاطرات، ضرب‌المثل‌ها و هر آنچه را مربوط به تاریخ و فرهنگ دیارم بود، ثبت و ضبط کنم. 

همین مصاحبه‌ها و گردآوری مطالب اولین دست‌نوشته‌های من شد. امروز نزدیک به 30 سال از آن روزها می‌گذرد و از اوایل دهه 70 که معلم شدم، جدی‌تر به آنها پرداختم و اولین مطلب چاپ شده‌ام در سال ۱۳۷٤ در ماهنامه کُردی «سروه» بود. بعدها با بیشتر نشریات ملی و محلی به همکاری پرداختم و حوزه کاری من از همان ابتدا تاریخ و فرهنگ کردستان و ایران بوده است. 

انگیزه‎تان از پرداختن به تاریخ کامیاران چیست؟

کامیاران زادگاه من است. خانواده ما صدها سال است که در این منطقه زندگی می‌کنند و از قدیمی‌ترین خاندان‌های منطقه هستیم. عشق و علاقه به زادگاه و منطقه‌ام از یک طرف و غنای فرهنگی و تاریخی آن از طرف دیگر باعث شد که تلاش خود را برای مکتوب کردن تاریخ آن به‌ کار گیرم تا هم ادای دینی کرده باشم و هم نقش و جایگاه تاریخی منطقه کامیاران را که با وجود قدمت و جایگاه رفیعش مغفول مانده بود، مکتوب کنم تا جوانان و قشر تحصیلکرده و مردم علاقه‌مند، گذشته و هویت خود را بهتر بشناسند.

کامیاران چهارراه فرهنگی، مذهبی در منطقه است و از دیرباز محل زندگی و همزیستی مسلمانان سنی، شیعه و کلیمیان‌بوده است و از طرف دیگر 3 گویش اصلی زبان کُردی (سورانی، هورامی و کلهری) در منطقه گویشور دارد و نوعی از الگوی بسیار عالی فرهنگی و مذهبی بوده و هست که در نهایت آرامش و صمیمیت همچون یک پیکره با هم زندگی می‎کنند.

روستای کنونی پالنگان هم روزگاری قلعه شهری بزرگ و معتبر در غرب کشور و مرکز حکمرانی گوران و کلهر و اردلان‌ها بوده است و این حکام بر سراسر منطقه غرب کشور فرمانروایی کرده‌اند. کتیبه آشوری تنگی‌ور که یکی از کتیبه‌های قدیمی ایران‌زمین است نیز در این منطقه قرار گرفته که برای اولین بار به طور کامل و با شرح و تفسیر جامع در جلد اول آمده است. همچنین بسیاری از نمونه‌های تاریخی و باستانی و حوادث تاثیرگذار در دشت بیلوار و کلیایی و... اتفاق افتاده که مکتوب کردن آنها را وظیفه خود می‌دانستم تا نقش کم‌نظیر زادگاهم را به دیگران معرفی کنم.

درباره تاریخ مفصل کامیاران و تعداد جلدهای آن توضیح دهید.

مجموعه 4جلدی تاریخ مفصل کامیاران که فعلا جلد اول آن با نام «جغرافیای تاریخی پالنگان» به چاپ رسیده است، تاریخ منطقه را دوران نوسنگی و ماقبل تاریخ تا معاصر مورد کنکاش قرار داده است. سعی‌ام بر آن بوده که مجموعه‌ای کامل تالیف و تدوین کنم که الگویی برای سایر مناطق هم باشد.

جلد اول مربوط به دورانی است که پالنگان در منطقه مرکزیت داشته و هنوز کامیاران به‌عنوان شهر شکل نگرفته است اما در واقع این بخش تاریخ تمام منطقه است با مرکزیت پالنگان که در آن شرح حکمرانی حکام پالنگان، ترجمه کتیبه تنگی‌ور، قباله‌های اورامان، شعر هرمزگان، تشکیل امپراطوری ماد و ماقبل آن، حملات آشوریان به منطقه، قیام گئومات مادی، حمله اسکندر مقدونی، آمدن اعراب به ایران و منطقه، جنگ‎های شاه‌عباس با هلوخان در دشت بیلوار، چگونگی آمدن یهودیان به کردستان و کامیاران، امرای حسنویه، حوادث معاصر و بزرگان و مشاهیر و... آمده است. در جلدهای بعدی این تاریخ تکمیل خواهد و به شکل‌گیری شهر کامیاران و... خواهم پرداخت. 

در مورد مشکلات و سختی‌های کارتان بگویید. 

مشکلات و سختی‎های فراوانی وجود داشته است و سعی‎ام کرده‌ام با پشتکار و علاقه آنها را جبران کنم؛ از جمله نبود منابع محلی در گذشته، از بین رفتن بسیاری از اسناد و مدارک و کتابخانه‎ها در گذشته، عدم وجود موسسات و مراکز علمی و مطالعاتی قوی در غرب کشور، کمبود منابع مالی و...

دیدگاهتان در مورد وضعیت تدریس تاریخ کردستان در دانشگاه‎ها چیست؟

با توجه به پیوستگی و پیوند دیرین و ناگسستنی کردستان و ایران اگر این امر به‌صورت خاص و ویژه تدریس و به آن پرداخته شود، بدون شک به غنای هرچه بهتر و بیشتر ایران و تاریخ آن خواهد افزود. من پیشنهاد می‎کنم رشته تاریخ محلی در دانشگاه کردستان و سایر دانشگاه‎های استان راه‎اندازی شود که کمک شایانی به تاریخ ایران و کردستان خواهد بود. هنوز رشته تاریخ در دانشگاه کردستان وجود ندارد. این مساله خلأ بزرگی است که امیدوارم هرچه زودتر پر شود.

چه بخشی از تاریخ کردستان به بررسی و بازگویی بیشتر نیاز دارد؟

بسیاری از بخش‎های تاریخ ما به بررسی علمی با استفاده از روش‌های نوین و با بهره‎گیری از منابع و اسناد درجه اول نیاز دارد. یکی از خلأهای جدی در تاریخ ما این است که اولا بیگانگان با میل و اهداف خویش برای ما تاریخ نوشته‎اند. بسیاری از آنها با مطامع و اهداف خاص نوشته شده‎اند. بسیاری از حوادث و اتفاقات را به میل خویش نوشته‌اند و سرمایه‎های انسانی ما را از خود دانسته‎اند که انگار ما هیچ‌گونه تاریخی نداشته‌ایم. این در صورتی است که ما کُردها بومی این آب و خاکیم و اگر تاریخ کُرد را از ایران جدا کنیم، عملا چیزی باقی نخواهد ماند. کُردها به ایران خدمات شایانی کرده‌اند که باید بازگو شود.

چگونه می‎توان نسل امروز را با تاریخ آشنا و به آن علاقه‌مند کرد؟

باید تاریخی در مدارس تدریس شود که تاریخ مردمی و اجتماعی تمام مردم ایران‌زمین باشد و دانش‌آموزان خود را در آن دخیل بدانند و با آن احساس بیگانگی نکنند. باید از رسانه‌ها در این امر کمک گرفت. ساخت فیلم‌های تاریخی از بزرگان جامعه، مستندهای جذاب، پرداختن بدون حب و بغض به تاریخ، بیان تاریخ در قالب زبانی شیوا و داستانی و بازسازی حوادث و اتفاقات تاریخی توسط خود جوانان، تاسیس مراکز آموزشی و مطالعاتی تاریخ در جامعه از جمله کارهایی است که می‌تواند در این راه مفید واقع شود.

راویان غربی تاریخ کردستان شامل چه گروه ها یا افرادی می شود؟

این مورخان چند دسته‎اند: گروهی انسان‌های آکادمیک و توانایی بوده‌اند که بخش‌هایی از تاریخ ما را گردآوری و تالیف کرده‌اند و بسیاری از حوادث و رخدادها را از فراموشی نجات داده‌اند. گروهی دیگر ماموران سیاسی، مذهبی و حتی جاسوسی بوده‌اند که با برنامه و اهداف از پیش تعیین شده برای کشورهایشان کار کرده‌اند و بسیاری از منابع و اسناد ما را با خود به اروپا برده‌اند. در هر حال ما اگر تاریخ خود را ننویسیم دیگران برایمان با اهداف و امیال خویش خواهند نوشت. باید پژوهشگران از نوشته‌ها و سفرنامه‌هایی که غربیان با هر هدف و آرزویی نوشته‌اند استفاده و سره و ناسره را از هم جدا کنند و تاریخ را آن‌گونه که بوده بنویسند و تحلیل کنند.


نگاهی به آثار محمدباقر پیری

«محمدباقر پیری» دکترای تخصصی تاریخ دارد و متولد ۱۳٥۳ در کامیاران، معلم و مدرس دانشگاه است. وی بیش از ۲٥ سال در حوزه تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران و کردستان تحقیق و پژوهش کرده که حاصل آن انتشار بیش از 100 مقاله در نشریات بین‌المللی، ملی و محلی و تالیف چندین کتاب است.  این تاریخ‌نگار موسس و سردبیر اولین ماهنامه علمی، فرهنگی کامیاران با نام «رویان» و همچنین عضو شورای سردبیری و نویسندگان نشریات سیروان، ژیوار، لووتکه، دیارکهن و... بوده است. شایان ذکر است که وی 10 سال نیز عضو تیم تنیس روی میز کامیاران و استان کردستان بوده‌ است. 
بخشی از آثار چاپ شده یا آماده چاپ محمدباقر پیری: 
۱. تولدی دیگر (یادنامه معلم فداکار ادهم مظفری) که 3 بار چاپ شده است. 
۲. گام سوم (مجموعه مقالات و گفت‌و‌گو در تحلیل تاریخ، فرهنگ و ادبیات کرماشان) در ٤۰۰ صفحه آماده چاپ است. 
۳. کامیاران در گذر زمان 
٤. تاریخ مفصل کامیاران در 4 جلد 
٥. داستان‌های عامیانه منطقه کامیاران، با همکاری حکیم ملاصالح(سال ۱۳۷٤) آماده چاپ است.