مخاطرات زمین و امنیت غذایی

پرویز کردوانی ـ چهره ماندگار علمی

 براساس تعاریف موجود، امنیت غذایی انسان‌ها به مفهوم آن است که آنها در همه وقت و همه‌جا به مواد غذایی مورد نیاز خود براساس هرم ارزش مواد غذایی دسترسی داشته باشند. این دسترسی باید به انواع سالم و با کیفیت مواد و محصولات غذایی و به طور مستمر باشد. اگر در کنار چنین تعریفی نگاهی به وضعیت زمین به عنوان مهم‌ترین عامل و بستر تولیدات دامی و گیاهی داشته باشیم متوجه وضعیت نامطلوبی که انسان‌ها با آن مواجهند خواهیم شد.
کاهش بارندگی و افزایش آفات موجب شده است تا بسیاری از زمین‌ها فاقد توانایی برای محصول آوری یا دست‌کم تولید محصول سالم و با کیفیت باشند.  بحران کم‌آبی بخش بزرگی از جهان را در چنگال خود گرفتار کرده است. تأمین نشدن آب کافی برای تولید محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی جمعیت زیادی از تولیدکنندگان مواد غذایی را روانه شهرهای بزرگ کرده تا این بار به جای تولید مواد غذایی مورد نیاز خود و شهرنشینان، مصرف‌کننده باشند.
همچنین استفاده‌های جدیدی برای زمین‌های کشاورزی تعریف شده است که تولید مواد غذایی را محدودتر می‌کند؛ مثل تولید مواد اولیه ظروف یکبار مصرف قابل تجزیه یا سوخت گیاهی. از آنجا که مقدار زمین ثابت و در مواردی به دلیل ساخت و سازهای مسکونی رو به کاهش است، افزایش انتظارات و استفاده‌ها از آن میزان تولید محصولات را کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر نیز هجوم آفت‌ها که با گرم‌شدن زمین بیشتر شده‌اند و همچنین خشکسالی و نامنظم ‌بودن بارش‌ها که سیل فروردین امسال نتیجه آن بود بیش از پیش محصولات کشاورزی را کاهش می‌دهد. در چنین اوضاعی توجه صرف به صنعت و غفلت از کشاورزی و ارائه طرح‌هایی که بر اساس آنها کاشت محصولات پر‌آب‌بر کاهش می‌یابد تا  از خارج از کشور وارد شوند، میزان وابستگی غذایی را بیشتر می‌کند؛ آن هم در زمینه چیزی که نیاز اولیه انسان است. گرچه صنعتی شدن و پیشرفت‌ها در این زمینه بسترساز توسعه و بسیار مهم است، اما باید در نظر داشت که محصولات صنعتی نمی‌تواند به طور مستقیم نیازهای تغذیه‌ای ما را تأمین کند. به عبارت ساده‌تر مردم جامعه می‌توانند بدون خودروی شخصی سر کنند اما به مخاطره‌ افتادن امنیت غذایی، سلامت و حیات انسان‌ها را تهدید می‌کند.