معماری گیلان به تاریخ می‌پیوندد

معماری بومی گیلان به ‌مرور زمان رنگ‌ باخته و خانه‌ها از هویت خود دور شده‌اند. این دوری از اصل، ریشه در دردی دارد که تسکین آن در گرو توجه به اصول ارزشمند معماری بومی در ساخت‌وسازهای امروز است.به گزارش مهر، عمر آپارتمان‌نشینی در گیلان چندان زیاد نیست. ساختمان‌های بلند با واحدهای فشرده به ‌سرعت ساخته و انسان‌ها در آنها ساکن می‌شوند؛ ساختمان‌هایی با دیوارهای نازک، پنجره‌ها و نور کم، راه‌پله‌های تنگ و نمایی که با آن غریبه‌ایم. این روزها پای حرف‌های شهروندان که بنشینیم، از نوری که در ساختمان‌ها نیست، پله‌هایی که استاندارد نیستند، هدررفت انرژی، اشراف خانه‌های همسایه، نبود تهویه مناسب و آشپزخانه‌های کوچکی که بی‌حصار مقابل چشم مهمانان قرار دارند، حرف می‌زنند. در ساختمان‌های امروزی حیاط‌ها هر روز کوچک‌تر می‌شوند. ساکنان خبر از احوال یکدیگر ندارند. گفت‌وگویی اگر بین آنها باشد، اغلب درباره پارکینگ، شارژ ساختمان و نظافت راه‌پله‌هاست. 


ارتباط معماری بومی با طبیعت

یک کارشناس ارشد رشته معماری گفت: مهم‌ترین ویژگی معماری بومی این است که ارتباط بناها با طبیعت حفظ می‌شود و این برخلاف معماری امروز است که به تکنولوژی تکیه دارد. «آرمین خباز» با اشاره به این‌که استفاده از مصالح بومی یکی از مشخصات ارتباط با طبیعت است، افزود: این بناها اگر به حال خود رها می‌شدند، پس از ‌زمانی تجزیه می‌شدند و به طبیعت بازمی‌گشتند، اما ساختمان‌های امروزی چنین نیستند، چراکه اسکلت فلزی یا بتنی دارند و از بعضی مصالح تجزیه‌ناپذیر ساخته می‌شوند. وی به نقش اقلیم در معماری نیز اشاره کرد و با بیان این‌که بام خانه‌ای که در شمال ایران ساخته می‌شود، شیبدار است، اظهار کرد: میزان این شیب در شهرها و کشورهایی که بارش برف سنگین دارند به‌ مراتب بیشتر هم می‌شود.خباز اظهار کرد: در شمال پنجره‌های قدیمی به‌ صورت مستطیلِ کشیده شده ساخته می‌شد که از اقلیم منطقه گرفته شده است. این شکل پنجره به واسطه ایجاد کوران و به جریان افتادن هوا سبب خنکی هوای داخل خانه می‌شد.

 البته چنین راهکارهایی در خانه‌هایی که با این نوع معماری کنار هم قرار داشتند، کارآمد بود. به‌عنوان ‌مثال خانه‌ای قدیمی که در محاصره ساختمان‌های بلند قرار گرفته نمی‌تواند با رعایت چنین ویژگی‌هایی خنک باشد. به همین دلیل است که در این عرصه از بافت قدیمی صحبت می‌شود.وی با بیان این‌که در خانه‌های اربابی گیلان، ایوانی به نام «غلام در گردش» یا «غلام‌گردش» وجود داشت، گفت: اگر خانه، شاه‌نشین داشت و قرار بود از مهمان‌هایی ویژه در آن پذیرایی شود، غلام‌گردش مسیر ارائه خدمات بود و پذیرایی‌کنندگان به جای این‌که با سینی‌ها و ظروف خوراکی از جلوی مهمان‌ها عبور کنند، از مسیر غلام‌گردش، لوازم پذیرایی را وارد می‌کردند.این کارشناس ارشد رشته معماری افزود: از مشخصه‌های بارز دیگر معماری گیلان سادگی است. به ‌طور کلی می‌توان گفت، معماری هر دوره بازتابی از زندگی اجتماعی آن دوره را هم نشان می‌دهد. مثلا در معماری گیلان اغلب نماها تقریبا شبیه هم هستند. هرچند خانه‌های خاص تزییناتی هم دارند، اما بناهای بومی گیلان در مقایسه با خانه‌های بخش کویری کشور دارای تزیینات کمتری هستند.


معماری بد امروزی

یک کارشناس حوزه عمران و شهرسازی نیز درباره وضعیت معماری بومی و سنتی گیلان گفت: اگر پرسش این باشد که وضعیت امروز معماری در شهرهای گیلان چگونه است به‌صراحت می‌توان گفت که خیلی بد. نمود این بد بودن را از ساختمان‌های مسکونی در مقیاس کوچک تا ساختمان‌هایی که توسط نهادهای مختلف بنا می‌شوند، می‌توان دید.«آروین ایل‌بیگی» افزود: البته شرایط بناهایی که کارفرمای خصوصی و بودجه محدودتری دارند تا حدی بهتر است. برای مثال اگر اواخر این قرن، از من می‌پرسیدند معماری رشت را با چه بنایی به خاطر می‌آورم، ساختمان شهرداری رشت را توصیف می‌کردم که حتی اگر ویژگی سبکی شناخته‌شده‌ای هم نداشت، از نظر اکثر مردم یک بنای زیبا بود. وی گفت: یک موضوع کلیدی این است که خلق یک اثر معماری، در فرایندی متفاوت از هر مدیوم هنری دیگری انجام می‌شود و عوامل متعددی می‌تواند نتیجه این فرایند را از دست هنرمند خارج کند.ایل‌بیگی با بیان این‌که این آفرینش دو عامل اصلی دارد که همان کارفرما و معمار هستند، اظهار کرد: پریشانی فکری، زیباشناسی سخیف و تصمیم‌گیری اشتباه می‌تواند اثری نازیبا و ناکارآمد خلق کند. ریشه این‌که ساختمان‌های عمومی و دولتی معاصر گیلان، ارزش‌های معماری ندارند، مربوط به کارفرمایان و سفارش‌دهندگان است. 


ویژگی‌های برجسته معماری بومی گیلان

نایب‌ رئیس اول سازمان نظام ‌مهندسی ساختمان گیلان نیز گفت: تجانس با محیط بیرونی، استفاده از مصالح بومی و محلی، رعایت شرایط اقلیمی منطقه در طراحی معماری، صرفه‌جویی در مصرف انرژی با توجه به رعایت اصول اقلیمی و شرایط آب و هوایی، تامین نیازهای انسانی و برون‌گرایی و توجه به محیط پیرامونی (خانه باغ) از ویژگی‌های برجسته معماری بومی استان به شمار می‌آیند.«مهرداد کاظمی» با بیان این‌که شرایط اقلیمی گیلان سبب شده تا شهروندان، مهمان‌نواز و برونگرا باشند، افزود: اجزای معماری مانند فضاهای نیمه‌باز (تلارها)، فضاهای گربه‌رو (فضای خالی زیر ساختمان)، جهت‌گیری‌های اقلیمی بنا مطابق با شرایط کوران هوا و آفتاب، حیاط‌های جنوبی و شرقی و سقف‌های شیب‌دار مطابق با میزان بارش منطقه در تامین آسایش مردم موثر بوده است. به عبارتی معماری همساز با اقلیم در منطقه، آسایش ساکنان، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و تجانس با محیط اطراف را مهیا می‌کرد.

 

اقدامات نظام مهندسی گیلان در عرصه معماری بومی

نایب‌ رئیس اول سازمان نظام ‌مهندسی ساختمان گیلان با بیان این‌که گذر زمان در تغییر معماری تاثیری اساسی داشته است، گفت: امروز ما به دنبال تکرار کالبد معماری بومی نیستیم، بلکه باید اصول معماری بومی را تا حد امکان در ساختمان‌های جدید رعایت کنیم. ساختار معماری بومی، برونگرا و عمدتا چهار طرف باز بود که با توجه به تراکم ساخت در شهرها عمدتا این نوع معماری در شهرهای استان تا حد زیادی از بین رفته و حتی رعایت اصول آن نیز دشوار است. روستاهای گیلان این قابلیت را دارند که اصول معماری بومی در ساخت خانه‌های روستایی رعایت شود.«مهرداد کاظمی» اظهار کرد: برای حفظ و احیای معماری بومی ابتدا فرهنگ‌سازی لازم است. همه دستگاه‌های مرتبط باید تلاش کنند تا اصول معماری بومی و مزایای آن برای افراد جامعه تشریح و به فرهنگ عمومی تبدیل شود. 

وظیفه ذاتی سازمان نظام‌ مهندسی ساختمان تدوین، ساخت و ارائه الگوی مناسب در حوزه ساختمان است. وی ادامه داد: سازمان نظام‌ مهندسی ساختمان گیلان در چند سال اخیر با تشکیل کارگروه‌های تخصصی به دنبال ترویج معماری جدید بر پایه معماری بومی است. تدوین ضوابط اقامتگاه‌های بومی و الگوهای مربوط و همچنین تدوین ضوابط ساخت‌وساز روستایی و الگوهای آن نتیجه تلاش این کارگروه‌های تخصصی است. این مسئول ضمن تشکر از زحمات کارگروه تخصصی معماری بومی سازمان افزود: این الگوها به‌ صورت رایگان در سایت سازمان در دسترس عموم قرار دارد و به ‌منظور فرهنگ‌سازی نیز مشوق‌هایی برای استفاده از این الگوها در نظر گرفته شده است.