روشنای دوست‌داشتِ خاندان
نگاهی به کتاب حسین علی - درود خداوند بر او - اثر م. مؤید
مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار
وقتی به مقتل‌های دوره قاجار نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که مثلا مقتلی چون «قمقام زخّار و صمصام بتّار» نوشته فرهاد میرزا (پسر عباس‌میرزای ولیعهد) در مقایسه با کتاب‌های هم‌دوره و قبل و بعد خودش مثل «فیض‌الدموع» و «نفس المهموم» چیزی کم ندارد. فرهاد‌میرزا منبع کم ندیده و دانش فارسی و عربی و نثر او کمتر از دیگران نبوده است، اما مقتل او کمتر به‌عنوان یک مقتل مورد بررسی قرار می‌گیرد و آنقدر که باید در میان منابع تاریخی نمی‌آید چرا‌که او بیشتر به‌عنوان شخصیتی فرهنگی ادبی شناخته می‌شود نه تاریخ‌نگار عاشورا و «قمقام زخار...» تنها اثر او در حوزه عاشوراست.
همین حکم درباره کتاب‌های معاصر نیز صادق است؛ مثلا کتاب «پس از پنجاه‌سال» اثر سیدجعفر شهیدی در میان کتاب‌های تاریخی بررسی می‌شود؛ چرا‌که نویسنده به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تاریخ‌نگاران امروز شناخته می‌شود اما کتاب او بیشتر یک اثر تحلیلی جامعه‌شناختی است. اما آثاری مثل «حسین علی - درود خداوند بر او» بیشتر در میان کتاب‌های ادبی قرار گرفته است؛ چرا‌که صاحب اثر بیشتر به‌عنوان شاعر شهرت دارد.
صاحب کتاب «حسین علی» م.مؤید (محمدحسین مهدوی سعیدی) از شاعران جریان موسوم به شعر دیگر است. شعرهای او در جزوه شعر اسماعیل نوری‌علا منتشر شده و نوری‌علا نام او را در کتاب «صور و اسباب در شعر امروز ایران» ذیل شاعران موج نو آورده است. البته دفترهای شعر م. مؤید پس از دهه70 منتشر شده‌اند. او یکی از معدود نمایندگان جریان شعر دیگر در سال‌هایی است که بیشتر نمایندگان آن جریان دچار سکوت و فراموشی بودند. در سال‌های اخیر که دوباره آنها با اقبال مواجه شده‌اند، باز هم م.مؤید به‌دلیل حجم کارهایی که در طول این سال‌ها منتشر کرده، یکی از نماینده‌های اصلی جریان موج نو / شعر دیگر به‌شمار می‌رود.
اصلی‌ترین وجه تمایز کتاب، زبان فاخر و پاکیزه و پیراسته آن است، نویسنده به اقتضای پیشینه‌اش به فارسی سره گرایش دارد و همه کتاب با چنین نثری شکل گرفته است. م. مؤید بسیاری از روایت‌های کهن را به‌گونه‌ای ترجمه کرده که پیش از این در متون فارسی نبوده‌اند. مثلا خطبه حضرت زینب(س) را در بارگاه یزید چنین برگردانده است: «در فریبکاری خویش، به فریب باش و در تلاش خویش تلاش‌کن و همه توان خود برپا دار! سوگند به‌الله! یادمان نخواهی سترد و وحی‌مان نخواهی میراند و ننگ از تو زدوده نخواهد گردید و زشتی تو پوشیده نخواهد ماند و مگر پندار تو جز کژی است؟ و روزگار تو جز شماری است؟ و گروه تو جز پراکندگی است؟»
اما فارغ از ارزش‌های زبانی، وقتی از منظر تاریخی به کتاب نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که نویسنده به اندازه تاریخ‌نگاران هم‌روزگار خود به منابع تاریخی رجوع کرده و برخلاف خیلی از آنها، منابع را از زبان اصلی دیده است. در عین حال فقط به منابع کلاسیک تاریخی بسنده نکرده و منابع معاصر را نیز از نظر گذرانده است. کتاب‌نامه «حسین علی» گنجینه متفاوتی از متون کلاسیک و متون امروزی است، از انساب الاشراف (بلاذری) و اخبار الطوال (دینوری) و ارشاد (شیخ مفید) تا انصارالحسین محمدمهدی شمس‌الدین و تفسیر المنار (محمد عبده و رشید رضا) و خاندان نوبختی (عباس اقبال آشتیانی).
کتاب 127فصل دارد؛ فصل‌های کوتاه و بلندی که گاه چند سطر بیشتر نیست و گاه چند صفحه درازا دارد. کتاب با فصل‌هایی درباره «شاه‌گونگی امیه‌زادگان» آغاز می‌شود و بعد به ذکر فضایل امام حسین علیه‌السلام می‌رسد و پس از چند فصل کم‌کم ذکر واقعه را آغاز می‌کند و یکی‌یکی به ذکر یاران امام می‌پردازد. با این همه ساختار کتاب لزوما نظام‌مند نیست و براساس ترتیب تاریخی یا دسته‌بندی موضوعی یا شخصیت‌ها سامان نیافته است. فصل‌ها گاه بی‌آداب و ترتیب در پی هم آمده‌اند مثل «کامکاری عبدالله یقطر و بازداشت هانی عروه» یا «کیش امیه‌زادگان» و «سوک حسین درود بر او و ریشه‌ها» و... و در خلال این فصل‌ها گاه شعری آمده است و گاه حدیثی، هر کدام به شکل فصلی جداگانه. مثلا پس از فصلی طولانی درباره سوگواری بر امام حسین علیه‌السلام و تاریخچه سوگواری که نزدیک به 20صفحه است، فصل نوزدهم فقط شامل یک حدیث است: «امام صادق - درود خداوند بر او - فرمود: پیامبر - درود خداوند بر او و بر خاندان او - حسین را - درود خداوند بر او - دید که می‌آمد. پس او را در آغوش خویش نشاند و فرمود: همانا از کشتن حسین در دل‌های مؤمنان داغی است که هرگز سرد نمی‌گردد.»
ایستگاه‌ها (منزل‌ها) هر کدام فصلی جداگانه است و بسیاری از اولیا و شماری از شهدای کربلا نیز هر کدام فصل جداگانه‌ای دارند و البته در بعضی فصل‌ها نیز ذکر شهادت چند شهید در یک فصل آمده است. مثل فصل109 که ذکر شهادت محمد و عون فرزندان عبدالله جعفر است یا فصل110 که ذکر شهادت جعفر و عثمان و محمد و عبدالله فرزندان حضرت علی (ع)-برادران حضرت ابوالفضل (ع)- است.
کتاب برخلاف بسیاری از کتاب‌های عاشورایی که سرنوشت واقعه را تا بازگشت کاروان کربلا به مدینه یا سرنوشت قاتلان واقعه پی گرفته‌اند، با شهادت امام حسین(ع) به پایان می‌رسد و تنها اشاره‌های مختصری به وقایع پس از شهادت می‌کند. مثل سوگواری بر شهدا و بازگشت کاروان به مدینه که در فصل19 به تفصیل آمده است.
«حسین علی» کتاب مناسبی است برای کسانی که می‌خواهند روایت واقعه عاشورا را با زبانی متفاوت بخوانند و در عین حال از وثوق و صحت منابع کتاب مطمئن باشند. اقبال به کتاب در سال‌های اخیر، با وجود چاپ و توزیع نه‌چندان مناسب آن، گواه همین مدعاست. با این همه کتاب می‌تواند در ویرایش‌های تازه قدری مفصل‌تر از شکل فعلی شود. گسترش منابع و پژوهش‌های عاشورایی و دسترسی راحت‌تر پژوهشگران به منابع دست‌اول سبب شده است که بسیاری از روایت‌های پذیرفته‌شده در سال‌های گذشته، در معرض تردید قرار بگیرند. از این جهت، بسیاری از کتاب‌های عاشورایی نیازمند ویرایش دوباره و روزآمد‌شدن براساس یافته‌های تازه تاریخی است؛ کاری که اگر درباره «حسین علی» اتفاق بیفتد، می‌تواند ارزش تاریخی کتاب را بیشتر از پیش کند.
همچنین جا دارد که پس از اقبال خوانندگان به کتاب، فرم کتاب نیز اندکی تغییر کند تا اثری که ظرفیت لازم را برای ارائه در قالبی متفاوت دارد، بتواند به بهترین شکل ارائه شود، شعرها می‌توانند شکلی متفاوت پیدا کنند و طرح جلد و قطع کتاب نیز لازم است که تغییر کند. وقتی «حسین علی» را با بسیاری دیگر از آثار منتشر‌شده در سال‌های اخیر مقایسه می‌کنیم که هم از جهت تاریخی و هم از جهت ادبی از کتاب حاضر بسیار فاصله دارند، درمی‌یابیم که «حسین علی» می‌تواند با ارائه بهتر، مخاطبان بیشتری را از آن خود کند.
