گل‌اندود با چشم‌های گریان

فرشید کاظمی

به گواه بیشتر منابع تاریخی شهر قم به همراه شهرهای آوه،آشتیان و تفرش از نخستین مراکز شیعه‌نشین ایران بودند. براساس شواهد تاریخی گروهی از اعراب اشعری شیعه مذهب و بسیاری از سادات و فرزندان نبوت و آل‌علی(ع) به این شهر مهاجرت کردند. شهر قم به‌عنوان مرکز بزرگ تشیع در جهان اسلام شناخته می‌شود. برگزاری مراسم ماه‌های محرم و صفر در همه امامزاده‌های شهر و استان قم معمول است و از این میان مراسمی که در صحن حرم حضرت معصومه(س) برگزار می‌شود، در شمار پرشکوه‌ترین مراسم عزاداری در ایران قرار می‌گیرد. 
قم 5محله بزرگ به‌نام‌های موسی، چهارمردان، حاج‌سیدحسن، میران و عشقعلی دارد و هر محله نشان خود را دارد که در برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا از آن استفاده می‌کنند. در قم رسم است نشان باید پیش از ظهر و ظهر عاشورا از تکیه محله خود بیرون آورده شود. مردم قم در دسته‌های خود به غیر از توغ از طبل، شیپور، سنج و حجله حضرت‌قاسم که مردم قم به آن (طبق) می‌گویند، استفاده می‌کنند. در مراسم عزاداری روز عاشورا، دسته‎‌گردانی (سینه‌زنی، زنجیرزنی)، روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی به‌صورت گردان به همراه دسته‌های عزادار انجام می‌شود و از خیابان‌ها و از صحن حرم حضرت معصومه(س) می‌گذرند.

استان لرستان با رسم دیرینه 
«ده خره اوفتایه» دارای یکی از متفاوت‌ترین آیین‌های عزاداری در روز عاشوراست که مطابق با آن همه مردم، از زن و مرد، پیر و جوان و حتی کودکان سر و روی خود را به کمک یکدیگر، با گلی از خاک خیس خورده در گلاب یا آب، پوشانده و سپس خود را در کنار آتش خشک می‌کنند. بعد از گل‌مالی، زنان و مردان به صفوف عزاداران در خیابان‌ها می‌پیوندند. اگر در ‌ماه محرم در این استان باشید، حتما می‌توانید افرادی را ببینید که همگی به یک رنگ در خیابان عزاداری می‌کنند. آیین ده خره اوفتایه، قدمتی طولانی در لرستان دارد و فلسفه انجام آن هم این است که یادآوری کند همه انسان‌ها از خاک هستند و به خاک بازمی‌گردند. برای انجام آیین گل‌مالی، جوانان لر باید خاک ویژه‌ای را تهیه کنند و برای همین از روز تاسوعا مراحل آماده‌سازی و جمع‌آوری خاک از بیابان‌های اطراف شروع می‌شود و بعد از آن هم خاک مورد نیاز را الک و با گلاب عطرآگین می‌کنند. در روز عاشورا خاک با آب گرم تبدیل به گل می‌شود و بعد از نماز صبح روز عاشورا، همه مردم بدن خود را با آن گل اندود می‌کنند. عزاداری روز عاشورا از همان طلوع آفتاب شروع می‌شود و تا ظهر روز عاشورا به اوج خود می‌رسد.