سفر باید کرد
سارا چشمی/روزنامه‌نگار
کلمه «تکیه» در لغت به‌معنی مکان جمع‌شدن صوفیان یا مزار مشایخ صوفیه است و تکایا تا قبل از روی‌کارآمدن صفویان همین کاربرد را داشته‌اند. بعد از ظهور صفویه، کارکرد تکیه‌ها در ایران تغییرات کلی پیدا کرد و به اماکنی برای عزاداری ائمه- به‌خصوص در ماه‌محرم- تبدیل شدند. البته هرچند صفویان آغازگر بنای تکیه‌های عزاداری بوده‌اند اما زیباترین و بزرگ‌ترین تکایای ایران در دوران قاجاریه و با رونق‌گرفتن تعزیه‌ها ساخته شده‌اند. این روزها هم در سراسر ایران می‌توانیم تکایای قدیمی زیادی را ببینیم که بیشتر آنها از دوران قاجار به‌جا مانده‌اند. با این مقدمه به معرفی بخشی از تکایای تاریخی کشورمان در چهارگوشه ایران می‌پردازیم.
«تکیه تاکر» شهرستان بلده در مازندران یکی از تکایای تاریخی این استان است که در فهرست آثارملی ایران ثبت شده است. این حسینیه به‌دلیل قرارگرفتن در روستای تاکر به این نام معروف است. تاریخ بنای این ساختمان به دوران قاجاریه بازمی‌گردد.در ضلع‌شمالی ساختمان تکیه، شاه‌نشین آن قرار دارد و در ضلع‌جنوبی آن یک ایوان و اتاق‌های مستطیل‌شکلی با ابعاد متفاوت واقع شده و در چهارگوشه بنای تکیه هم رواق‌هایی ساخته شده که دیدنی‌‌اند. نکته جالب‌توجه اینکه در ساختمان اغلب بناهای تکیه در مازندران، چوب کاربرد زیادی دارد و در تکیه تاکر هم ستون‌ها و مصالح چوبی فراوان است؛ ضمن اینکه سرستون‌های آن هم دارای تزئینات کنده‌کاری شده روی چوب هستند.
تکیه تاریخی «عباسعلی» در شهر کرمان، با قدمت 190ساله‌اش یکی از قدیمی‌ترین تکایای این شهر است که بنای آن به دوران فتحعلی‌شاه قاجار و ولیعهدی عباس‌میرزا بازمی‌گردد. علاوه‌بر تکیه عباسعلی، «صفه عزاخانه کرمان» واقع در مسجد بزرگ کرمان که یادگار سلسله مظفریان است، از قدیمی‌ترین تکایای عزاداری است که هنوز هم در شهر کرمان فعالیت دارد؛ ضمن اینکه چادر صفه عزاخانه با هزارمترمربع مساحت و50سال قدمت، بزرگ‌ترین چادر عزاداری است که در شهر کرمان برپا می‌شود.
اگر می‌خواهید یکی از بزرگ‌ترین تکایا و در عین‌حال باشکوه‌ترین مراسم نخل‌گردانی در سراسر ایران را ببینید، باید به میدان امیرچخماق یزد بروید. میدان امیرچخماق، میدانی شامل بازار، تکیه، مسجد و آب‌انبار در مرکز شهر یزد است که قدمت بعضی از قسمت‌های آن به دوره‌تیموریان یعنی قرن‌نهم هجری می‌رسد. نکته اینجاست که «تکیه‌امیرچخماق» واقع در مجموعه میدان امیرچخماق، مربوط به دوره قاجار بوده و در گذر زمان به این مجموعه تاریخی اضافه شده است. تکیه امیرچخماق، با حجره‌های فراوانش از حیث معماری و سبک و سیاق، با تکیه‌های دیگر ایران متفاوت است و جالب اینکه زیباترین حجره بنای تکیه با کاشی‌کاری‌های فراوان و هنرمندانه، مربوط به شاه‌نشین این بناست که امروزه هم مهم‌ترین سخنرانی‌های سران کشوری و لشکری در آن صورت می‌گیرد.
تکیه «بیگلربیگی» کرمانشاه که در خیابان مدرس و در بافت قدیمی این شهر قرار دارد، یکی از زیباترین تکایای موجود در ایران و یادگار دوران قاجار است. آینه‌کاری‌های این تکیه منحصربه‌فرد، در نوع خود شاهکارهایی تماشایی و بی‌نظیرند؛ ضمن اینکه گچبری‌ها و تزئینات سقف، فضای شاه‌نشین، ستون‌های چوبی ایوان و سرستون‌های تزئین‌شده بیزانسی، ارسی‌ها، پنجره‌های رنگین و منبت‌کاری‌هایش، هنرمندانه و چشمگیرند. فضای حسینیه در این تکیه، کتیبه‌هایی از دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه وجود دارد و تزئینات این بخش، به‌خصوص سقف آن، با گنبد شیروانی و نمای داخلی‌اش با آینه‌کاری‌های ظریف و بسیار هنرمندانه، درخور توجهند.
تکیه «معاون‌الملک» کرمانشاه یکی از قدیمی‌ترین تکایای ایران است که به‌دلیل کاشی‌کاری‌های متنوع، ظریف و منحصربه‌فردش معروف است. دیوارهای این تکیه تاریخی محل روایت حماسه‌ها و داستان‌های مذهبی و اساطیری است؛ از بارگاه حضرت‌سلیمان تا نبرد حضرت‌علی(ع) و از صحرای کربلا تا روایت رستم و سهراب با کاشی‌های برجسته و نیمه‌برجسته در این تکیه تصویر شده‌اند. تماشای سقف این عمارت و ظرافت هنری‌ای که در آن به‌کار رفته است برای علاقه‌مندان تاریخ و مذهب تجربه‌ای فوق‌العاده است.
«تکیه پهنه» یا «تکیه حضرت» شهر سمنان، یکی از تکایایی است که در محوطه بازار ساخته شده است. بنای این حسینیه از یک صحن مرکزی و بالکنی تشکیل شده که از آنجا افراد می‌توانستند شاهد مراسم عزاداری یا تعزیه باشند و همانطورکه انتظار می‌رود، دارای کاشی‌کاری‌های زیبایی در سردرها و فضای سراسری بالکن است. تکیه پهنه باتوجه به واقع‌بودن در بازار، 2طبقه دارد که در طبقه‌اول آن مغازه‌ها و حجره‌های زیادی قرار گرفته‌اند اما طبقه‌دوم که به اشراف و بانوان تعلق داشته، به‌صورت ایوان ساخته شده است که از آن بالا امکان تماشای تعزیه به‌سادگی برای بانوان، ممکن است.
