دلشکستگی محض

سمیرا رحیمی/روزنامه‌نگار


لارا برانت- گلن پیرسون: عاشورا، مراسمی است مملو از اجتماعاتی پرشور و پراحساس که در آن وقایع ناگواری که در حدود 1300سال پیش رخ داده، به نمایش درمی‌آید. محرم‌ماه سوگواری است و خیابان‌ها در شهرهای مختلف ایران با بنرها و پارچه‌های مشکی، سیاهپوش می‌شوند. غرفه‌هایی موقتی برای پذیرایی از سوگواران با چای در گوشه گوشه خیابان‌ها برپا می‌شود. یکی از نوجوانانی که با چای از ما پذیرایی کرد از اینکه تنها یک قند برداشتیم متعجب شد و گفت ایرانی‌ها کمتر از 10حبه قند برنمی‌دارند. همچنین در ‌ماه محرم- به‌ویژه در روز عاشورا- مردم به همسایگان خود و غریبه‌ها، غذای رایگانی به‌نام نذری می‌دهند و ما هم برای صرف این غذا به خانه‌ای دعوت شدیم.
مراسم محرم در نهمین شب این‌ ماه که تاسوعا نام دارد به اوج خود می‌رسد. تصویرسازی‌های زیادی از حادثه عاشورا در گوشه و کنار شهرهای مختلف می‌توان دید که به‌دلیل ممنوعیت به تصویر کشیدن افراد مقدس، چهره‌ها در آن نورانی کشیده شده‌اند. برخلاف چهره منفی‌ای که رسانه‌های غربی از ایران نمایش می‌دهند، این کشور دوستانه‌ترین کشوری بود که تا‌به‌حال به آن سفر کرده‌ایم و البته امن‌ترین کشور. این دومین سفر ما به ایران بود و در طول سفری که برای تماشای مراسم محرم به شهرهایی مانند زنجان و اردبیل داشتیم با خونگرمی و استقبال مردم مواجه شدیم.
در روز عاشورا در زنجان، شاهد راهپیمایی دسته‌های طولانی از مردانی سیاهپوش بودیم که آواز می‌خواندند و بر طبل می‌کوبیدند و تعدادی از آنها نیز شیون و زاری می‌کردند. زنان، ‌در چادرهایی سیاه و بلند پشت دسته‌ها مردان را دنبال می‌کردند. در ایران، مردم بیشتر با دست بر سینه می‌کوبیدند درحالی‌که فردی ریتم سینه‌زنی را هماهنگ می‌کرد. در بخش‌هایی از جهان مردان شیعه با قمه یا شمشیر بر بدن یا سر خود زخم وارد می‌کنند تا زجری که حسین و یارانش کشیدند را تقلید کنند اما این‌کار در ایران ممنوع است. در بخشی دیگر از مراسم، حادثه عاشورا توسط مداحان بازگویی می‌شود و سوگواران بر سرگذشت حسین می‌گریند. مداح فریاد یاحسین سر می‌دهد و سوگواران آن را تکرار می‌کنند.
چالش‌برانگیزترین رویداد در این مراسم، ‌مشاهده قربانی‌کردن ده‌ها گوسفند و گوساله در میانه خیابان‌ها بود. ما شاهد بریده شدن گلوی تعداد زیادی گوسفند یا گوساله در خیابان‌های زنجان بودیم، حوضچه‌هایی مملو از خون سرخ روشن روی آسفالت خیابان‌ها تشکیل شده‌بود و لاشه حیوانات به کمک وانت‌هایی از محل دور می‌شدند. تعدادی از افراد با گوشی‌های هوشمند خود از مراسم سر بریدن‌گاوها و گوسفند‌ها فیلمبرداری می‌کردند. سفر به ایران در دوران عاشورا اگرچه از جنبه‌هایی دشوار بود اما برای ما به تجربه‌ای قوی و فراموش‌نشدنی تبدیل شد.
نیک و دارسی- زوج کانادایی جهانگرد و مؤسسان وب‌سایت Goats on the Road:  ما در آخرین روزهای مراسم محرم در کرمان بودیم و آنچه شاهدش بودیم، محیطی بود مملو از اندوه و دلشکستگی محض، ‌در غم مردی که قرن‌ها پیش از دنیا رفته بود. هزاران نفر سیاهپوش در خیابان‌ها می‌گریستند و با زنجیرهایی خود را می‌زدند. سوگواران که در ردیف‌هایی منظم قرار گرفته‌ بودند، سرود‌ها و اشعاری قدیمی را هماهنگ تکرار می‌کردند و در مسیر خیابان‌ها حرکت می‌کردند. زنان سوگوار نیز در سکوت سوگواری و دعا می‌کردند درحالی‌که اشک از گونه‌های آنها جاری بود. کل مراسم به اندازه‌ای قدرتمند بود که توصیف آن با واژه‌ها غیرممکن است. این جالب‌ترین مراسم مذهبی‌ای بود که تا به حال شاهد آن بودیم. هتلی که ما در آن اقامت داشتیم 6گوسفند قربانی کرد تا با گوشت آن غذا بپزد. از ما خواسته شد تا در پخت غذا در دیگ‌های بسیار بزرگ کمک کنیم. کمی بعد از آماده شدن غذا، در پخش کردن آن به مردم نیز کمک کردیم. به‌طور کلی، تجربه ما از مراسم عاشورا ترکیبی از احساساتی قوی بود و دریافتیم فرهنگ شهادت در ایران بیشتر از هر زمان دیگری زنده ‌است. ما اعتقاد و ایمان مذهبی قدرتمندی را در میان مردمی دیدیم که با هیچ نقطه دیگری از جهان همخوانی ندارد.
گیلس باربیه- ‌عکاس و جهانگرد فرانسوی: اگر قصد دارید در ‌ماه محرم به ایران سفر کنید بهتر است بدانید مراسم این ‌ماه تعطیلی‌های بسیاری به‌دنبال دارد. در 10روز اول محرم فعالیت در شهرها کند می‌شود و در روزهای تاسوعا و عاشورا، کل کشور تعطیل می‌شود و حتی مساجد مشهور و نمادینی که قصد بازدید از آنها را دارید نیز به محلی برای سوگواری و عبادت تبدیل و از دسترس خارج می‌شوند. 
حضور دریایی از انسان‌های سیاهپوش در حرم امام‌رضا(ع) در مشهد در یکی از روزهای محرم برایم صحنه‌ای خیره‌کننده بود. بازار سیاهپوش کاشان نیز در 10روز اول محرم نیمه‌تعطیل بود و در روزها و ساعت‌های مختلف، گروهی از مردم در گوشه‌ای از بازار گرد‌هم می‌آمدند و به سوگواری گروهی می‌پرداختند. در یکی از این گردهمایی‌ها از من نیز دعوت شد و به من چای و غذا داده‌شد و توانستم از مراسم عکاسی کنم. لحظه بسیار تأثیرگذاری بود. نخل‌گردانی در مراسم روز عاشورا در اشکذر یزد، از جذاب‌ترین قسمت‌های مراسم بود. جمعیت سوگوار نخلی غول‌پیکر را در حرکاتی دایره‌وار می‌چرخاندند و هربار با چرخش نخل، دعا و مناجاتی انجام می‌دادند و این‌کار تکرار می‌شد تا مراسم به پایان رسید.