آیین قارقارا در انتظار ثبت ملی

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خلخال از اقدامات لازم برای ثبت ملی آیین سنتی عزاداری موسوم به قارقارا در این شهرستان خبر داد. «محمدرضا شایقی» به ایرنا گفت: اهالی خلخال بر اساس سنتی ریشه‌دار و مذهبی هر سال در آستانه ماه محرم آیینی را به اجرا در می‌آورند که به نوعی اعلام ایام عزاداری‌های امام حسین(ع) است. 

بر اساس این آیین، درختی بلند از باغ‌های شهرها و روستاهای خلخال انتخاب می‌شود و بعد از قطع آن از سوی اهالی به میدان روستا و شهر و یا مجاور مسجد اصلی محل انتقال داده می‌شود. وی افزود: با تزئین این درخت به پرچم‌ها و پارچه‌های سیاه و برافراشتن دوباره بن پس از قطع و حمل به میدان مرکزی شهر و روستا و همراه شدن این آیین با نوحه‌خوانی و عزاداری عزاداران حسینی هر یک از مناطق این شهرستان، آغاز عزاداری‌های ماه محرم اعلام می‌شود.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خلخال بیان کرد: این درخت که در بین مردم محلی قارقارا نامیده می‌شود، با پارچه‌های مشکی تزئین می‌شود و عزاداری برای ماه محرم را تا پایان ایام سوگواری به نمایش می‌گذارد.شایقی با بیان این‌که این مراسم در بیشتر روستاها و شهرهای شهرستان خلخال برگزار و هر سال بر شکوه این مراسم افزوده می‌شود تاکید کرد: از سال‌های گذشته، اقدام برای تشکیل پرونده و ثبت ملی این آیین در حال تکمیل شدن است تا به‌زودی در فهرست میراث ناملموس به ثبت ملی برسد.

وی با بیان این‌که ثبت ملی آیین سنتی و عزاداری قارقارا جزو ۱۰ اثر انتخاب‌شده در کنار سایر آثار از جمله حسینیه مختار، آیین سنتی روستای خوجین، آیین سنتی خدر نبی و چند اثر دیگر برای ثبت ملی آثار این شهرستان است که 4 ماه پیش برای ثبت در فهرست آثار ملی به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور ارسال شده است افزود: زمینه ثبت آثار ارسالی به مرکز کشور پس از دفاع در سازمان میراث فرهنگی فراهم خواهد شد.

گفتنی است قارقارا در فرهنگ کنونی منطقه آذربایجان به درخت قطور و بلندی اطلاق می‌شود که پارچه‌هایی رنگی از جمله مشکی برای نذر و حاجت گرفتن به آن می‌بندند. این درخت نشانه و نماد برافراشته کردن عَلم عزای امام حسین(ع) و شروع ماه محرم است. 

در گذشته، در مراسم قارقارا علاوه بر آیین مذهبی- دینی، حُسن همکاری و تعاون اهالی در تهیه هیزم مساجد هم پدیدار بود، اما به علت توسعه و رشد فناوری و جایگزینی سوخت فسیلی و سوخت فراورده‌های نفتی، فقط بُعد مذهبی و سنتی این آیین باقی مانده و در شهر خلخال به صورت نمادین اجرا می‌شود. قارقارا در خلخال توسط شخصی که درخت را نذر کرده و در یکی از باغ‌ها نگهداری‌اش می‌کند با دسته عزاداری از باغ قطع و بر روی دوش گذاشته می‌شود و به میدان اصلی شهر (میدان مساجد مرکزی و قدیمی)، محل برگزاری مراسم تعزیه و عزاداری حمل می‌شود.

قارقارا درختی است که بر آن پارچه سیاه بسته‌اند. برخی از ریش‌سفیدان قارقارا را در زبان آذری یادبود عَلم حضرت ابوالفضل(ع) می‌دانند که نماد عَلم روز عاشورا است. این درخت پس از تغییر ماهیت ظاهری و رنگ عزا گرفتن در میدان اصلی شهر نصب می‌شود و تا آخر محرم آنجا می‌ماند.