سریال سکته‌های اینترنت
اختلال گاه‌و‌بی‌گاه اینترنت که کسی مسئولیت آن را قبول نمی‌کند برای کاربران ایرانی پس از سال‌ها تبدیل به یک خاطره تکراری تلخ شده است. کارشناسان به همشهری می‌گویند که چرا حجم اختلال‌ها بیشتر شده و راه‌حل آن چیست
اشکان خسروپور ـ خبرنگار
مختل شدن اینترنت در کشور موضوع تازه‌ای نیست. از همان روزهایی که شبکه جهانی با صدای قیژ‌قیژ مودم‌های تلفنی به خانه‌هایمان آمد تا همین حالا که سرعت اینترنت خانگی تا چند مگابیت بر ثانیه می‌رسد، اختلال و قطعی، بخش جدا‌نشدنی اینترنت کشور بوده است. فقط انگار روش‌های ایجاد اختلال و نوع پاسخگویی‌های حاکمیتی به مردم تفاوت کرده باشد. زمانی نه چندان دور، لنگر کشتی یا آبزیان، اینترنت کشور را قطع می‌کردند و حالا دلیل عمده، سخت‌تر و پیچیده شدن فیلترینگ اینترنت است یا تنظیمات اشتباه شبکه. در بخش دیگری هم اپراتورها و شرکت‌های خدمات اینترنت یا همان آی‌اس‌پی‌ها مقصر هستند. این وسط کاربران فقط قربانی به‌حساب می‌آیند؛ پشتیبانی شرکت‌ها اکثر اوقات علت اختلال را به مسائلی خارج از شبکه خودشان ربط می‌دهند و خیلی وقت‌ها هم زیرساخت می‌گوید اختلالی در کار نیست و همه‌‌چیز خوش و خرم است. همه اینها در حالی رخ می‌دهد که گاهی درباره احتمال بروز اختلال به شرکت‌های ارتباطی از پیش اطلاع‌رسانی می‌شود و در مواردی که اختلال گسترده باشد، حتی معاونان یا شخص وزیر ارتباطات نیز در شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی می‌کنند اما در بدنه این سیستم در بسیاری مواقع پیگیری دلیل اختلال به در بسته می‌خورد. وزیر ارتباطات با افزایش اعتراض‌های کاربران نسبت به کیفیت اینترنت، به تازگی خبر از رونمایی از سامانه رصد کیفیت شبکه داد تا شاید رؤیای اینترنت درست و درمان محقق شود.
قطعی عجیب در روز جمعه
جمعه 2هفته پیش یک اختلال گسترده برای حدود یک ساعت کل کاربران اینترنت کشور را با مشکل روبه‌رو کرد. بسیاری از افراد به‌صورت ناگهانی خود را به‌صورت کامل جدا شده از شبکه جهانی دیدند و کسی هم کاری از دستش برنمی‌آمد. گفته شد، این مشکل ناشی از یک مشکل خارجی و تنظیم اشتباه زیرساخت در داخل کشور است. سجاد بنابی - از مدیران ارشد سازمان زیرساخت - در این‌باره به همشهری گفته بود: «مشکل اصلی از شریک خارجی‌مان بود و به‌خاطر ایرادی که در تنظیمات داخلی خودمان هم بود، این ایراد در شبکه تشخیص داده نشد». این‌طور که نمودارهای یکی از شرکت‌های معتبر خدمات‌دهنده اینترنتی نشان می‌دهد، همین چند روز پیش نیز اختلال دیگری در بخش‌هایی از ارتباطات اینترنتی دیتاسنترها رخ داد اما درباره ماهیت آن، هیچ توضیحی از سوی مقام‌های زیرساخت داده نشد. صابر مسگری - کارشناس فنی شرکت ابرآروان - که نمودارهای اختلال‌های 2هفته اخیر را منتشر کرده در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد آهنگ رخ دادن این اختلال‌ها نسبت به قبل بیشتر شده باشد». درباره دلیل این اختلال‌ها کمتر سازمان یا شرکتی اطلاعات دقیق دارد. چون به گفته آنها، جز موارد معدود معمولا به آنها از قبل هشداری داده نمی‌شود. بعد از اختلال نیز اگر سطح مشکل چندان وسیع نباشد، بخش‌های مختلف در سازمان‌های مسئول درباره جزئیات آن هیچ اطلاعی نمی‌دهند. شاهین غرقی - دبیر گروه گردانندگان شبکه ایران(IRNOG) - دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «مشکل بزرگ زمانی پیش می‌آید که مشتری از ما درباره دلیل اختلال سؤال می‌پرسد و ما جواب دقیقی برایشان نداریم. این می‌تواند به مرور باعث از دست رفتن مشتری‌های ما و پیش آوردن مشکلات اقتصادی برایمان شود. چون فکر می‌کنند می‌خواهیم آنها را از سرمان باز‌کنیم».
چالشی به نام فیلترینگ
اگر گذشته‌های دور را نادیده بگیریم، داستان اختلال در ایران از زمانی که دستور فیلترینگ تلگرام داده شد، به شکل بسیار جدی در کشور رخ داد. دلیلش عمل به دستوری بود که تأکید داشت فیلترشکن‌ها نیز باید سخت‌تر بسته شوند. این موضوع از آنجا که به بسته شدن پروتکل‌های ارتباطی عادی نیز می‌انجامید، امکان دریافت خدمات عمومی را مختل می‌کرد. مجتبی مصطفوی - کارشناس امنیت اینترنتی - در این‌باره می‌گوید: «پروتکل‌های رمزگذاری‌شده اینترنتی موسوم به HTTPS مسیرهای امن انتقال ارتباطات در جهان هستند. در بسیاری از نقاط دنیا سایت‌هایی طبق این استاندارد توسعه داده می‌شوند تا داده‌هایشان در یک بستر امن منتقل شود و از هک یا مشکلات مشابه در امان باشند.
به‌خاطر امن بودن این پروتکل ارتباطی، انتقال داده‌های مؤسسات حساسی مثل بانک‌ها از همین مسیر انجام می‌شود. وی‌پی‌ان‌ها یا آنطور که بین عموم مطرح شده، فیلترشکن‌ها نیز از همین پروتکل برای دادوستد اطلاعاتی استفاده می‌کنند.
در ابتدا تلاش شد با بستن پروتکل‌های HTTPS راه عبور فیلترشکن‌ها بسته شود، غافل از اینکه چنین کاری به ضرر ارتباطات عادی مردم نیز هست». با اطلاع‌رسانی‌هایی که انجام شد، این اختلال‌ها کم شدند. هرچند گفت‌وگو با کارشناسان فنی نشان می‌دهد هنوز هم اختلال‌هایی که ناشی از بستن فیلترشکن‌هاست، جریان دارد.
سجاد بنابی دراین باره می‌گوید: «تجهیزات حاکمیتی در تمام دنیا وجود دارد و بخشی از آن به فیلترینگ مربوط است. اینکه گفته شود همه اختلال‌های شبکه مربوط به تجهیزات حاکمیتی است یا برعکس، هیچ بخشی از اختلال اینترنتی به تجهیزات حاکمیتی مربوط نمی‌شود، چندان قابل‌استناد نیست. تجهیزات فیلترینگ یک سری مسیر را فیلتر می‌کند که فیلترینگ آنها معمولا اختلالی ایجاد نمی‌کند».
شاهین غرقی - دبیر یکی از سازمان‌های فعال در حوزه اپراتور و اینترنت در کشور - می‌گوید: «این اختلال‌ها گاهی به‌خاطر اعمال تنظیمات نادرست در فیلترینگ است؛ ممکن است به‌خاطر ایراد برنامه‌نویسی مشکلی پیش آمده باشد».
نمودار اختلال اینترنت در دو جمعه متوالی (1 و 8شهریور).
میزان خطوط رنگی بیشتر نشان‌دهنده بیشتر بودن اختلال است
اختلال جی‌پی‌اس
یکی دیگر از مشکلاتی که باعث اختلال در بخشی از اینترنت موسوم به TD-LTE شد، مربوط به اختلال‌هایی بود که روی سامانه‌های جی‌پی‌اس نیز تأثیر جدی می‌گذارد. به‌خاطر این اختلال هفته‌ها کاربران این نوع اینترنت کلافه بودند. منبع این اختلال معرفی نشده اما محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات پیش‌تر در این‌باره گفته بود: «منبع اختلال را شناسایی کرده‌ایم که در داخل تهران فعال است. براساس گزارش‌های دریافتی از سیستم‌های نظارتی رگولاتوری، سیگنال مزاحمی در یک منطقه از تهران شناسایی شد که این سیگنال باعث اختلال در سامانه GPS شده بود. در این زمینه شکایتی به قوه‌قضاییه ارجاع شده تا با بررسی دستگاه‌های امنیتی مبدأ و منشأ این سیگنال شناسایی شود. نمی‌دانیم این اختلالات ناخواسته یا عمدی بوده، اما رگولاتوری در این زمینه شکایتی را طرح کرده و شکایت رگولاتوری نیز مورد تأیید قرار گرفته و نیازمند کمک دستگاه‌های امنیتی برای رفع این مشکل هستیم». بعدتر این اختلال دوباره برای مدتی تکرار و رفع شد. درباره مسئول این اختلال صحبتی به میان نیامده اما اپراتورهایی که اینترنت TD-LTE ارائه کرده‌اند، گفتند که راه‌حل‌های جایگزینی را برای عبور از این اختلال پیدا کرده‌اند. این راه‌حل‌ها در ابتدا موقت پنداشته می‌شد اما تا مدتی پیش همچنان به‌عنوان یک راه‌حل ارتباطی اصلی مورد استفاده قرار‌گرفت.
مشکل استاندارد پاسخگویی
در حالی شرکت‌های خدمات‌گیرنده از اطلاع‌رسانی درباره اختلال اینترنتی گلایه دارند که سجاد بنابی درباره مدیران زیرساخت می‌گوید: «مشکل اینجاست که 3،2 سال پیش زیرساخت به‌عنوان شرکت حاکمیتی به اپراتورها، ای‌اس‌پی‌ها و مردم خودش را پاسخگو نمی‌دانسته و عملا از زمان آقای جهرمی این پاسخگویی شروع شده است. اینکه کسی از مدیران زیرساخت مشکل را بپذیرد و در یک شبکه عمومی به مردم توضیح دهد اتفاق مهمی است». او البته اختلال در اینترنت را کتمان نمی‌کند اما می‌گوید: «کیفیت اینترنت بد است اما فرکانسش نسبت به جاهای دیگر چندان بالا نیست. ضمن اینکه نسبت به گذشته راه‌حل‌های جدید و متنوعی برای پایدار نگه‌داشتن ارتباط به‌وجود آورده‌ایم». شاهین غرقی با اشاره به اینکه رویکرد وزارت ارتباطات و سازمان‌های وابسته‌اش نسبت به استفاده از فناوری‌های جدید بهتر شده و پاسخگویی نیز در سطح مدیران ارشد، نسبت به گذشته بهتر است، می‌گوید: «به‌نظر من مشکل اصلی‌ای که باعث دردسر سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی می‌شود، این است که یک استاندارد برای پاسخگویی، اعلام اختلال یا هشدار احتمال اختلال وجود ندارد. خواه‌ناخواه سازمان هم‌اکنون بدنه‌ای از کارمندانی دارد که طبق الگوی شرکت‌های دولتی کار می‌کنند و عملا اصراری برای پاسخگو بودن ندارند. از طرفی به‌نظر می‌رسد امکان بازخواست کردن‌شان هم وجود ندارد».
شرکت‌های خصوصی وارد شوند
مشکل دیگر این است که هرچند وقت یک‌بار این اختلال ها بسیار گسترده شده و بخش زیادی از کاربران را درگیر می‌کند. یکی از راه‌حل‌های کارشناسان برای حل این معضل غیردولتی شدن سازمان‌ها و درگیر کردن بخش‌خصوصی است. شاهین غرقی می‌گوید: «ما برای ارائه خدمات اینترنت در ایران یک دروازه ورود داریم. در نتیجه اگر اختلالی پیش بیاید، کل کشور آن را حس می‌کنند. در بسیاری از کشورهای دیگر اما چند تامین‌کننده داریم. با این حساب، اگر بر فرض کل اپراتور از دست برود، چند درصد مردم دچار مشکل می‌شوند». از طرفی، ساختار دولتی سازمان زیرساخت امکان تعامل با تامین‌کننده‌های بین‌المللی را دشوار می‌کند. بسیاری از کارشناسان نیز می‌گویند، اینکه یک سازمان متولی خرید و پخش ملزومات ارتباطی در کشور است، باید انحصارگرایی در قیمت‌گذاری شود که اگر بخواهیم فضا را تغییر بدهیم، باید درباره آن فکری بکنیم.
اطلاع‌رسانی عمومی درباره اختلال‌ها
اخیرا وزارت ارتباطات از سامانه‌ای رونمایی کرده که با آنلاین شدن آن، شهروندان می‌توانند اختلال‌های شبکه را در کشور ببینند؛ سامانه‌ای که با نام «فرادید» مشهور شده، متشکل از 6هزار حسگر شبکه است که در نقاط مختلف کشور کار گذاشته شده است. با این حساب، هر بخش شبکه که به مشکل بخورد، کاربران می‌توانند آن را آنلاین ببینند. محمدجواد آذری‌جهرمی - وزیر ارتباطات - در برنامه رونمایی از این سامانه گفت: «حدود ۶ هزار سنسور جمع‌آوری اطلاعات را در نقاط مختلف کشور نصب کرده‌ایم تا وضعیت شبکه و کیفیت ارائه خدمات اپراتورها به‌صورت آنلاین قابل‌رصد باشد». وی از اپلیکیشن «سلام» برای دسترسی کاربران به این سامانه خبر داد و افزود: این اپلیکیشن که یک برنامه موبایل‌محور است به کاربران اجازه می‌دهد اطلاعات خود را از کیفیت شبکه در نقاط مختلف گزارش کنند.
این سامانه قرار است حدود 40روز دیگر به‌صورت عمومی منتشر شده و در دسترس عموم قرار بگیرد. کارشناسان می‌گویند وجود چنین سامانه‌ای می‌تواند با نشان دادن اختلال‌ها به مردم مطالبه‌گری را در آنها افزایش داده و سازمان‌های مسئول در این زمینه را به ارائه سرویس بهتر ترغیب کند. اما واقعا این سامانه می‌تواند اختلال‌ها را کمتر از گذشته کند؟
در همینه زمینه :
