منابع
مکنده‌ها مایه حیات بوشهر را می‌کشند
بهره‌برداری‌های بیش از حد از منابع زیرزمینی منجر به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، هجوم آب شور به سفره‌های ساحلی، فرونشست و آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی شده است
بر اساس آمارها، در ۲۰ سال گذشته حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب از آب‌های زیرزمینی برای کل مصارف استان بوشهر برداشت شده که در نتیجه آن، امروز از مجموع ۱۶ محدوده مطالعاتی ۱۲ محدوده ممنوعه و بحرانی‌اند و تنها 4 محدوده ساحلی این استان بیلان متعادل دارند.
به گزارش ایرنا، طبق این آمار، در زمان حاضر، ۱۵ هزار حلقه چاه در استان بوشهر وجود دارد که از این تعداد 8۵۰۰ حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز است.
مدیر مطالعات منابع پایه شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: بهره‌برداری‌های بیش از حد از منابع زیرزمینی منجر به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، هجوم آب شور در سفره‌های ساحلی، فرونشست و آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی شده است.
«امید آزادی‌جو» افزود: بهره‌برداری‌ها دوسوم حجم ذخایر آبخوان‌های استان بوشهر را از بین برده و با توجه به شرایط آب و هوایی عمومی به هیچ عنوان امکان جایگزینی آنها وجود ندارد. وی اضافه کرد: کمبود ذخایر آبی به‌ویژه در ذخایر آبرفتی، برداشت غیرمجاز آب از سنگ بستر آبخوان‌ها و ذخایر استراتژیک از لحاظ زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مخاطرات زیادی به دنبال دارد.
آزادی‌جو ادامه داد: به دلیل برداشت‌های غیراصولی یک سری از آبخوان‌های خوب استان از جمله بوشکان، دهرود و دشت پلنگ امروز با بیش از ۲۰متر افت سطح آب روبه‌رو هستند و جایگزینی برای آنها معلوم نشده است.
شوری آب چاه‌ها و آینده مبهم کشاورزی بوشهر
سفره‌های آب زیرزمینی استان بوشهر به صورت ساحلی که ذخایر آب شور و شیرین دارند و یا آبخوان‌های غیرساحلی که دارای ذخایر آب شیرین و متعارف هستند و به طور میانگین، سفره‌های ساحلی در طول سال حدود ۱۵ سانتی‌متر و سفره‌های آب شیرین و متعارف استان بوشهر با 8/0 متر افت روبه‌رو هستند.
با توجه به جایگزینی آب شور به جای آب شیرین به علت برداشت زیاد، پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده شوری چاه‌های ساحلی به نحوی باشد که دیگر کشاورزی به شکل کنونی امکان‌پذیر نباشد.
وضعیت بارش‌های چهل‌ساله در استان
میانگین بارندگی سالانه در استان بوشهر حدود ۲۴۰ میلی‌متر است و بررسی آمار چهل‌ساله ایستگاه‌ها نشان می‌دهد این استان بیش از ۲۱ بار بارش زیر میانگین، 8 سال به طور تقریبی بارش‌های نزدیک به میانگین و یا معادل میانگین و ۱۱ سال میزان بارش از میانگین بالاتر داشته است.
بر این اساس، ۵۰ تا ۶۰ درصد بارش‌ها زیر میانگین، ۱۰ تا ۲۰ درصد نزدیک میانگین و ۲۵ تا ۳۰ درصد از متوسط استانی بالاتر بوده است. بارش‌هایی که بیش از میانگین بوده به طور متناوب هر چند سال یک بار اتفاق می‌افتد و در فاصله‌های زمانی، بین بارش‌های زیاد و سال‌های کم‌بارش حتی به میزان ۶۰ میلی‌متر را در استان داریم.
مدیر مطالعات منابع پایه آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: به موازات بارشی که اتفاق می‌افتد و برداشتی که از منابع آب به صورت طبیعی انجام می‌گیرد بخشی از آب حاصل از بارندگی به صورت تبخیر از دسترس خارج می‌شود. آزادی‌جو افزود: بنابراین، از یک طرف محدودیت بارش به میزان کافی که در تغذیه ذخایر آبی موثر باشد و از طرف دیگر، وجود تبخیر زیاد به دلیل اقلیم استان سبب شده میزان حجم ذخیره در تناسب با نیاز بهره‌برداران و محیط زیست نباشد.
مدیر مطالعات منابع پایه آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد با وجود بارش مناسب در سال آبی جاری، باز هم در مناطقی از این استان با افت و کمبود ذخایر آب سطحی و زیرزمینی روبه‌رو باشیم. وی اضافه کرد: در محدوده دهرود تنگ ارم با وجود ۴۳۲ میلی‌متر بارش، در ماه‌های فروردین و اردیبهشت افت سطح آب به میزان ۴۰ سانتی‌متر داشتیم و این اتفاق در دشت‌هایی نظیر بوشکان، دشت پلنگ و دشت گور نیز افتاده است.
آزادی‌جو گفت: این روند نشان می‌دهد حتی بارش‌های خوب و مناسب در یک سال کمک چندانی به ذخایر نیمه‌جان منابع زیرزمینی نمی‌کند.
وی افزود: با توجه به این‌که در سال آبی جاری، متوسط بارش استان از تمام ایستگاه‌ها ۳۶۲ میلی‌متر بود، همچنان در خیلی از دشت‌ها به موازات آن بهره‌برداری از منابع آب افت سطح آب اتفاق افتاده است. آزادی‌جو ادامه داد: بارش‌های سال جدید باعث شد تراز سطح آب زیرزمینی در استان بوشهر حدود ۲۲ سانتی‌متر اضافه شود.
این در حالی است که در سال آبی ۹6-۹5 میزان افزایش سطح تراز آب استان در حدود ۴۳ میلی‌متر افزایش یافت. با این حال، در سال آبی قبل که یک سال خشک بین دو سال پربارش به حساب می‌آمد، افت تراز آب تا منفی ۲۱ سانتی‌متر به وقوع پیوسته است. وی یادآور شد: بنابراین، با این‌که سال آبی ۹۶-۹۵ پربارش بود در سال آبی بعد، نه‌تنها حجم ذخیره ایجادشده از بین رفت، بلکه افت بیشتری نیز ایجاد شد.
آزادی‌جو گفت: این احتمال وجود دارد در صورت کنترل نکردن برداشت‌ها برای سال آبی جدید که حجم ذخیره آبی کمتری نسبت به سال آبی ذکرشده ایجاد کرده، میزان افت سطح آب زیرزمینی نیز بیشتر شود. وی افزود: بنابراین، بررسی آمارها نشان می‌دهد با وجود بارش، امکان جبران و جایگزینی برای ذخایر آبی در کوتاه‌مدت و بلندمدت وجود ندارد.
آزادی‌جو اظهار کرد: در استان بوشهر در صورتی که بارش بالای ۳۰۰ میلی‌متر اتفاق بیفتد، می‌تواند تنها تراز همان سال را مثبت کند، زیرا سطح آب بلافاصله در سال‌های کم‌بارش‌تر از بین می‌رود. وی افزود: در صورتی می‌توان انتظار داشت نزولات آسمانی پاسخگوی نیاز ما باشد که در سال‌های متمادی و پیوسته، بارش‌های بالای ۳۰۰ میلی‌متر داشته باشیم. در این شرایط است که می‌توان انتظار داشت ذخایر آبی در استان بوشهر جان تازه‌ای بگیرند.
استفاده از آب‌های سطحی در اولویت باشد
به طور کلی، منابع آبی استان بوشهر از طریق بارش‌های مستقیم و جریان‌های سطحی ورودی و درون استان تامین می‌شود.
رودخانه‌هایی مهم در این استان وجود دارد که سرچشمه آنها بیشتر در استان‌های بالادست از جمله فارس است که بسته به سال‌های کم‌بارش و پربارش آوردهای متفاوتی ایجاد می‌کند. بر اساس آمار موجود، در سال آبی ۹5-۹4، حجم آورد رودخانه‌های استان بوشهر در حدود 3 میلیارد متر مکعب بود و در سال بعد از آن به ۶۳۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت و در سال جاری، این مقدار به ۹۳۵ میلیون متر مکعب رسید.
مدیر مطالعات منابع پایه آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: ناپایداری این منابع و لزوم استفاده حداکثری از آنها برای رفع نیازهای اولویت‌دار (شرب، صنعت و کشاورزی برنامه‌‌ریزی‌شده) با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در اولویت است.
وی گفت: یکی از دلایلی که ذخایر آب زیرزمینی در سال آبی ۹۵- ۹۶ بیشتر بود وجود همین آورد و جذب 3 میلیارد متر مکعب در آن سال بود، در صورتی که در سال آبی جاری این مقدار به یک‌سوم کاهش یافت و به همان نسبت از حجم ذخیره آب‌های زیرزمینی نیز کاسته می‌شود.
میانگین افت سفره‌های ساحلی و غیرساحلی
در ۱۰ سال گذشته، میانگین افت سفره‌های غیرساحلی آبرفتی با قابلیت کشاورزی در استان بوشهر حدود 7 متر و در سفره‌های ساحلی حدود 1/5 متر است. استان بوشهر با اقلیم گرم و خشک بر اساس آمار بارندگی نشان می‌دهد در بیشتر سال‌ها بارش کم، تبخیر بالا و میزان برداشت با سوژه‌های ممنوعه و بیلان منفی بسیار زیاد همراه است.
مدیر مطالعات منابع پایه آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: همه این عوامل محیطی و انسانی شرایطی ایجاد کرده که اگر در یک سال بارش مناسبی اتفاق بیفتد، جبران کسری را نخواهد کرد. بر این اساس، واقعیت طبیعی اقلیم این استان را باید پذیرفت و به تناسب محدودیت‌ها مصارف را برنامه‌ریزی کرد، چون در غیر این صورت این شرایط بحرانی ادامه‌دار خواهد بود، به نحوی که در یک بازه زمانی کوتاه به صورت شدید با مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی مواجه می‌شویم که به طور قطع حل آن مسائل سخت‌تر از حل کردن بحران امروزی است.
«امید آزادی‌جو» ادامه داد: یکی از مسائلی که بحران آب را تشدید کرده روند رو به گسترش تخلف‌ها در حوزه آب است که می‌طلبد همه ارکان جامعه، مردم و دولت در قبال این مساله مسئولیت خود را به طور کامل به جا آورند. تخلف‌ها در حوزه آب شامل حفر چاه، کف‌شکنی و انتقال غیرمجاز است که حجم بسیار زیادی از بهره‌برداری غیرمجاز را به خود اختصاص می‌دهد و در آینده نه چندان دور، این قبیل رفتارهای غیرقانونی خسارت‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به دنبال دارد.
وی کنترل دستگاه‌های حفاری و جلوگیری از فعالیت غیرمجاز آنها، تشکیل گروه‌های گشت و بازرسی به عنوان عامل بازدارنده در کشف و شناسایی هر گونه فعالیت غیرمجاز نظیر حفر چاه‌های غیرمجاز، معرفی مالکان متخلف به مراجع قضایی و پیگیری تخلف‌هایی نظیر انتقال غیرمجاز از طریق شورای حفاظت آب استان را عمده فعالیت‌ها و اقدامات شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر در زمینه حفاظت از منابع و ذخایر زیرزمینی عنوان کرد و یادآور شد: جلوگیری از انتقال غیرمجاز آب تا حدود ۲۵ میلیون متر مکعب در سال می‌تواند منجر به صرفه‌جویی در مصرف منابع آبی شود.
در همینه زمینه :
