هجوم آفرودسوارها به جنگل‌های بکر

زهرا رفیعی‌/خبر‌نگار

 از نظر آفرود‌سواران هرجا که خودروی دو‌دیفرانسیل می‌تواند برود، آنها نیز می‌توانند بروند. برای آنها جنگل‌های بکر هیرکانی، نمکزارهای حوض السلطان و رمل‌های مرنجاب با جنگل‌های بلوط زاگرس و مسیرهای کوچ عشایر هیچ فرقی نمی‌کنند. آفرود‌سواران چه حرفه‌ای باشند چه غیر‌حرفه‌ای، به تنها چیزی که کمتر به آن فکر می‌کنند، آثار مخربی است که در محیط‌زیست می‌گذارند. از نظر برخی از آنها طبیعت آنجاست که خرس و پلنگ داشته باشد و هر جا که جاده‌ای هر‌چند خاکی کشیده باشند، می‌توان رفت. آنها نه گیاهان را می‌بینند و نه تأثیر منفی که صدای اگزوزشان بر زادآوری گونه‌های جانوری می‌گذارد. در این میان سازمان محیط‌زیست نیز در سکوت به سر می‌برد به‌طوری که عیسی کلانتری در جلسه مطبوعاتی اخیر خود در پاسخ به سؤال همشهری گفت: «مسیرهای آفرود را باید برای این افراد مشخص کرد تا داخل زیستگاه نباشد. بخشی از کشور کویری است و همه حق دارند از این مناطق استفاده کنند. معاون محیط طبیعی آن را بررسی خواهد کرد. کشور ایران را خیلی برای افراد زندان نکنیم.» تا زمانی که این مناطق مشخص و آفرود‌سواری قاعده‌مند شود، ایران بهشت آفرود‌سواران خواهد بود. چند‌سالی است که گروه‌های آفرود‌سوار به‌صورت رسمی و غیررسمی سر از بکرترین نقاط محیط‌زیست درآورده‌اند. آنها بدون کوچک‌ترین آگاهی از تأثیر مخربی که می‌توانند در محیط بگذارند راه‌های مال‌رو را چندین بار بالا و پایین می‌روند در نتیجه راهی برای عبور و مرور خودروهای دیگر ایجاد می‌کنند. حداقل تأثیر عبور و مرور وسایل نقلیه از هر زیستگاهی، ایجاد استرس به‌گونه‌های جانوری است.
گیاهانی که در مناطق کویری به‌دلیل کمبود آب رشد بسیار کمی دارند ولی باعث تثبیت خاک شده‌اند، در آفرود‌سواری‌های بی‌ضابطه از بین می‌رود.  هادی کیادلیری، رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات در این‌باره به همشهری می‌گوید: از نظر کسانی که دل و جانشان برای محیط‌زیست می‌تپد، آفرود‌سواری، گردشگری طبیعی بی‌قاعده است. متأسفانه این افراد به تمام مناطق طبیعی که خود نیز شاهد آن بوده‌ام، وارد می‌شوند. هیچ مسیر مشخصی برای این افراد مشخص نشده است. آنها تا آنجا که می‌توانند و خودرو‌شان می‌رود، به درون بکر‌ترین زیستگاه‌ها می‌روند و روی گیاهان و عرصه‌های طبیعی تردد می‌کنند. تخریب طبیعت توسط این دسته از افراد بسیار شدید است. آنها هرجا که سخت‌تر و صعب‌العبورتر باشد، می‌روند و بخشی از هیجان کاری که می‌کنند دسترسی به مکان‌های دست‌نخورده است. نه عرصه‌های طبیعی از دست آفرودسواران در امان هستند و نه حیات وحش.  رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات با اشاره به سروصدایی که خودرو‌های دو دیفرانسیل هنگام تردد ایجاد می‌کنند، می‌گوید: آفرودسواران امنیت حیوانات را نیز از بین می‌برند؛ به‌طور مثال 8هزار کیلومتر در مناطق شمالی جاده‌های جنگلی ساخته شده است، ولی این افراد به درون بافت‌های جنگلی می‌روند که هیچ جاده‌ای وجود ندارد. جنگل‌های شمال کشور به مانند پارک‌های ملی در کشورهای دیگر است و باید از آنها به سختی محافظت شود، اما این خودروها تمام اکوسیستم مناطق را به خطر می‌اندازند. فشردگی خاک ناشی از تردد بی‌شمار این خودروها، محل رانش و هرزآب و سیل خواهد شد. کوبیدگی خاک مانع از جذب آب می‌شود، پوشش گیاهای کاملا از بین می‌رود و اکوسیستم دستکاری می‌شود. در مناطق کویری حضور آفرودسوارها باعث تلف شدن گونه‌های جانوری زیر خاک می‌شود. درحالی‌که گردشگران طبیعت عموما باید با هدف شناخت و بهبود اکوسیستم وارد مناطق طبیعی شوند. تفریح آگاهانه یک اکوتوریست باید باعث آبادانی مناطق شود، اما متأسفانه آفرودسوارانی که هم‌اکنون مد شده هیچ کدام از این نکات را نمی‌دانند؛ حتی به آگاهی توریست‌هایی که با تور وارد این منطقه می‌شوند هم اضافه نمی‌کند. وی با اشاره به اینکه سطح جنگل‌ها یک درصد خاک کشور است، می‌گوید: به هیچ عنوان نباید برای تخلیه هیجانات عده‌ای عرصه‌هایی که اصلا نباید دست بخورند، تخریب شوند. برخی از متخصصان در این میان معتقدند که مردم با پای پیاده‌ هم نباید وارد این عرصه‌های حساس و شکننده شوند و صرفا فقط از دور و درون روستاها می‌توانند به تماشای جنگل بنشینند. آفرودسواران دسترسی سایر خودروسواران را نیز به عرصه‌های طبیعی هموار می‌کنند. ما به اندازه کافی با نیت حفظ و نگهداری اکوسیستم‌های جنگلی، مسیر‌های عبور و مرور ایجاد کرده‌ایم؛ قرار بود هر وقت آتش‌سوزی شد این جاده‌ها به کمک طبیعت بیاید. اما تجربه نشان داد که ساخت این جاده‌ها برعکس نتیجه داده است و محل ورود همه خودروها به عرصه‌های بکر و راحتی ویلاسازان و خوش‌نشین‌ها شده است.

 رئیس انجمن جنگلبانی ایران با اشاره به اینکه بر آفرودسواران نه نظارت می‌کنیم نه ابزار نظارت بر آنها را داریم، می‌گوید: 90درصد آتش‌سوزی‌ها در عرصه‌های طبیعی ناشی از عامل انسانی است. آفرود‌سواران نادانسته وارد عرصه‌های صعب‌العبور می‌شوند و با کوچک‌ترین نشتی بنزین و روغن خودروهایشان، هکتارها جنگل و مرتع از بین می‌رود. هنوز زمینه‌های بهره‌برداری درست از این تفریح، به‌خصوص زمینه‌های فرهنگی وجود ندارد. فعلا تب آفرود فراگیر شده است و به‌صورت افراطی در حال تخریب طبیعت است. بیشتر افرادی که به مناطق بکر سفر می‌کنند دانش محیط‌زیستی چندانی ندارند.
کیادلیری می‌گوید: از یک‌سو با ثبت جهانی جنگل‌های شمال امکان بهره‌برداری دولتی از منابع طبیعی گرفته شده است اما با ورود آفرود سواران به این عرصه‌ها عملا نوع چالش طبیعت با انسان تغییر کرده است. اهمیت این جنگل‌ها به‌گونه‌ای است که ما حتی نباید یک سرشاخه از درختی در این مناطق را قطع کنیم، چه رسد به اینکه خودروها برای رفتن به مناطق بکر این سرزمین صف طویلی را تشکیل دهند.


   مناطق حفاظت‌شده شکننده هستند

رئیس انجمن جنگلبانی ایران  در پاسخ به اینکه آیا تأثیر آفرودسواران در مناطق حفاظت شده با مناطق عادی فرق می‌کند، می‌گوید: مناطق حفاظت شده از هر نوعی که باشند حساسیت زیادی دارند، در واقع این دسته از مناطق به‌خودی‌خود شکننده‌ترند و گونه‌های گیاهی و جانوری آنجا مراقبت بیشتری نیاز دارد، ولی باید به این نکته هم توجه داشت که اجزای اکوسیستم‌ها مجزا از هم نیستند و قطعا بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. پیوستگی اکوسیستم از دلایل حفظ آن است. اگر در جایی از دنیا می‌بینید که از این امکان استفاده می‌کنند، صرفا به‌دلیل تفاوت‌های اساسی و عمیق اکوسیستم‌ها و شرایط نگهداری و حفاظت از آنهاست. به گفته کیادلیری در کشورهای توسعه‌یافته، مسیرهای تردد آفرود سواران کاملا مشخص است. براساس توان هر اکوسیستم برنامه‌ریزی‌های لازم انجام می‌شود؛ اتفاقا آنها اجازه نمی‌دهند به هر شکل مخرب از طبیعت لذت برد. بهشت بی‌قانون، از جهنم بدتر است، این توصیفی است که دکتر کیادلیری از شرایط بی‌قانونی آفرودسواران در کشور دارد. او می‌گوید: قانونمند بودن به‌معنای زندانی بودن نیست. اتفاقا هرچه شرایط استفاده از منابع طبیعی قانونمندتر باشد، امکان استفاده بهینه از آن برای همه فراهم خواهد شد. عرصه‌های طبیعی برای همه است و به همین دلیل باید قوانین سفت و سخت‌تری داشته باشد.