چالش تهران-واشنگتن در زمین کابل

نقطه‌ای متفاوت در میان آشوب‌های بی‌پایان خاورمیانه، مذاکراتی موفق در میان موج گسترده درگیری‌های نظامی و امنیتی در سرتاسر منطقه؛ افغانستان! طی ماه‌های گذشته منابع متعددی از سوی آمریکا، طالبان و حتی دولت افغانستان بر نتیجه‌بخش بودن مذاکرات صلح و پیشرفت سریع آن تأکید کرده‌اند تا جایی که ممکن است تا پیش از انتخابات آمریکا با حصول توافقی مهم خاتمه یابد؛ توافقی که می‌تواند به حضور نیروهای آمریکایی در خاک افغانستان بعد از یک دهه پایان دهد. اما چرا؟ چگونه در شرایط پرآشوب کنونی خاورمیانه، مذاکرات افغانستان چنین روندی دارد؟ خبرگزاری رویترز روز گذشته در گزارشی تلاش کرده به این سؤال پاسخ دهد؛ پاسخی که به‌رغم جزئیات مفصل، محور اساسی آن 2کلمه است؛ ایران و آمریکا!
این خبرگزاری به نقل از 3منبع آگاه مدعی شده طی ماه‌های گذشته، میانجی‌های غربی پیام‌هایی را میان تهران و واشنگتن بر سر افغانستان و طالبان رد و بدل کرده‌اند. محور این پیام‌ها، تشویق طرفین برای کمک به روند مذاکراتی بوده که قرار است براساس آن، نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند. این در حالی است که به ادعای رویترز و به‌رغم تمام تنش‌های کنونی میان ایران و آمریکا، افغانستان یکی از مناطقی است که زمینه برای همکاری و تعامل تهران و واشنگتن در آن یافت می‌شود. اگرچه ایران رسما وجود هرگونه کانال ارتباطی با آمریکا را تکذیب کرده اما کاخ سفید تا این لحظه حاضر به ابراز واکنشی نسبت به محتوای گزارش رویترز نشده است.
به گفته منابع آگاهی که این گزارش بر مبنای اطلاعات آنها تهیه شده، تهران خواهان جلوگیری از وقوع ناامنی‌های جدید در افغانستان و همچنین عدم‌شکل‌گیری موج جدیدی از پناهندگان این کشور به سوی ایران است و در این نقطه است که منافع دولت آمریکا با ایران همسو می‌شود.
از سوی دیگر اراده جدی ترامپ برای خروج نیروهای آمریکا از افغانستان نیز از دیگر زمینه‌های مشترکی به‌حساب می‌آید که به ادعای رویترز، تهران و واشنگتن را در پرونده افغانستان به یکدیگر نزدیک می‌کند. با این حال به‌نظر می‌رسد همسویی منافع 2کشور در افغانستان هیچ تأثیری بر تقابل آنها در سایر پرونده‌ها نداشته، تقابلی که در ماه‌های گذشته تا حد قابل‌توجهی نیز تشدید شده است.
تمام اینها در حالی است که رویترز مدعی شده تهران در پیام‌های خود از طریق میانجی‌ها خواستار شکل‌گیری مذاکرات صلح جدیدی شده که دولت افغانستان در آن نقش محوری‌تری داشته باشد؛ در شرایطی که روند مذاکرات بین آمریکا و طالبان در ماه‌های گذشته عملا دولت افغانستان را به حاشیه رانده است.
با وجود این حتی رویترز هم مدعی است همه‌‌چیز به موضع آمریکا بستگی دارد و تا زمانی که این کشور به‌وجود منافع مشترک یا دست‌کم زمینه برای تعامل در افغانستان اعتراف نکند موضعی از سوی تهران اتخاذ نخواهد شد چرا که بعد از خروج یکجانبه ترامپ از برجام دیگر هیچ اعتمادی نسبت به سیاست‌های آمریکا وجود ندارد.

فرصت ایران برای مذاکرات صلح
اما نکته جالب‌تر در گزارش رویترز به مواضع حلقه مشاوران نزدیک ترامپ مربوط می‌شود. این خبرگزاری به نقل از منابع آگاه مدعی شده مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا و جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور با هرگونه مذاکراتی با ایران بر سر افغانستان به‌شدت مخالفند، همانگونه که هرگونه تلاشی برای لغو و یا حتی کاهش تحریم‌ها علیه این کشور را اشتباه می‌دانند. با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند ورود جدی ایران به پرونده افغانستان، راه را به‌طور جدی برای آمریکا هموار خواهد کرد. علی جلالی، نخستین وزیر خارجه افغانستان بعد از سقوط دولت طالبان در مصاحبه با رویترز گفت: ایران طی سالیان گذشته روابط مهمی با طالبان داشته و بر این اساس می‌تواند از ظرفیت خود برای حصول توافقی جامع و تامین امنیت خروج نیروهای آمریکایی استفاده کند. وی معتقد است علاوه بر تمام زمینه‌های مشترکی که در گزارش رویترز آمده، یک محور دیگر نیز تهران و واشنگتن را در پرونده افغانستان به یکدیگر نزدیک می‌کند؛ جلوگیری از بازگشت داعش.
با این حال رایان کروکر، سفیر سابق آمریکا در کابل نسبت به موفقیت‌آمیز بودن این تلاش‌ها تردید جدی داشته و می‌گوید: بعید می‌دانم میانجیگری‌ها بین ایران و آمریکا بر سر افغانستان نتیجه‌ای داشته باشد چرا که سیاست‌های دولت ترامپ علیه این کشور اجازه وقوع چنین رخدادی را نمی‌دهد که در این صورت، فرصت مهمی از دست رفته است!
تمام اینها در حالی است که به باور بسیاری از کارشناسان غربی، هیچ‌گونه تلاشی برای مذاکرات صلح یا چیزی شبیه به آن در افغانستان در نهایت بدون نقش‌آفرینی ایران به نتیجه نخواهد رسید؛ واقعیتی که خبرگزاری رویترز هم در پایان گزارش خود از طریق بازخوانی نفوذ ایران در افغانستان بر آن تأکید کرده است؛ «روابط گسترده با طالبان که در برخی مواقع شامل حمایت چندجانبه از این گروه علیه آمریکا بوده، روابط بسیار عمیق با دولت افغانستان طی 2دهه گذشته و البته نفوذ گسترده در اقلیت هزاره شیعی، سومین اقلیت مذهبی و نژادی در افغانستان.»
اگرچه روند مذاکرات صلح افغانستان به گواه بسیاری از نیروهای دخیل در آن، ازجمله زلمای خلیل‌زاد با سرعت قابل توجهی ادامه دارد اما این مذاکرات در داخل واشنگتن با مخالفان جدی روبه‌روست؛ مخالفانی که البته در دوره ترامپ به حاشیه رانده شده‌اند. ازجمله این مخالفان، سفیر سابق آمریکا در افغانستان است که ابتدای سال‌جاری با انتشار مقاله‌ای در واشنگتن پست مدعی شد: دولت ترامپ عملا در مقابل طالبان تسلیم شده و آنچه در دوحه رخ می‌دهد در حقیقت عبارت است از مذاکره بر سر شروط تسلیم آمریکا!