کشاورزی
صنوبرهایی که به یاری جنگل آمده‌اند
زراعت چوب و توسعه کشت صنوبر راهی برای تضمین طرح «تنفس جنگل‌ها» است
صنوبرها راهی برای نجات جنگل‌ها شده‌اند و اکنون می‌توان امیدوار بود که جنگل‌ها نفس می‌کشند و احیا می‌شوند و آیندگان هم از منافع وجودی جنگل‌ها بهره‌‌مند خواهند شد. به گزارش ایرنا، بذر طرح ملی «زراعت صنوبر» در سال ۸۴ کاشته شد تا به جای برداشت بی‌رویه از جنگل‌ها راه نجاتی برای قطع درختان آن شود. طرح از آن زمان تاکنون در کل کشور از جمله خراسان شمالی به اجرا درآمده است. طرح ملی «زراعت صنوبر» ابتدای کار با استقبال چندانی مواجه نشده بود. با اجرای طرح تنفس جنگلهای شمال، این روزها زمان رونق خرید چوب از افرادی است که ۷ سال پیش صنوبر کاشتند و حالا منتظرند تا به بار بنشیند و ثمره آن را ببینند.
با آغاز اجرای طرح تنفس جنگل‌ها که بهره‌برداری از درختان را تا ۱۰ سال آینده ممنوع کرده، یک نگرانی بزرگ هم ایجاد شده و آن افزایش قاچاق چوب است. اجرای این طرح، فرصت خوبی برای رونق زراعت چوب ایجاد می‌کند؛ زراعتی که سابقه طولانی در کشور دارد و زارعان در زمین‌های شخصی خود صنوبرها را برای بهره‌برداری صنعتی می‌کارند و بعدها برداشت می‌کنند. با رونق زراعت صنوبر، هم بهره اقتصادی نصیب زارعان می‌شود و هم طرح تنفس جنگل‌ها، دوره ۱۰ ساله خود را بهتر طی می‌کند. گفته شده بعد از اتمام زمان ممنوعیت برداشت، اتکا به زراعت چوب در بهره‌برداری‌های صنعتی، مستحکم‌تر می‌شود و درختان جنگلی پابرجا خواهند ماند. دولت تدابیری برای افزایش رونق زراعت چوب اندیشیده، اما کارشناسان معتقدند زیرساخت و بستر قدرتمندی برای رسیدن به این اهداف نیاز است.
در حاشیه مزارع
صنوبرها در کنار مزارع قد می‌کشند و ردیف به ردیف مثل یک کمربند سبز رشد می‌کنند که نشان می‌دهد این طرح ملی در استان ریشه دوانده است؛ طرحی که مسئولان استانی و حتی کشوری در سازمان جنگل‌ها اعتقاد دارند اگر اعتبارات وعده داده شده به موقع داده می‌شد، اکنون پا به پای برنامه ششم حرکت کرده بود و حتی می‌شد در صنعت چوب حرف‌های زیادی برای گفتن داشت. هنوز هم دیر نیست، کاشت صنوبر برای تامین تقاضای صنایع چوب می‌تواند حداقل بازار این استان را از واردات از استان‌های دیگر بی‌نیاز کند، حتی نیاز بازارهای استان‌های دیگر را هم در این زمینه تامین کند. یک کارشناس جنگل و مرتع در این‌باره گفت: نیاز سالانه چوب کشور ۱۴ میلیون مترمکعب است که اکنون تنها ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب آن را می‌توانیم تامین کنیم.
همین نیاز از جمله دلایل اصلی تخریب جنگل‌ها و قطع غیر مجاز درختان بود. «حمید صفاری» بیان کرد: این نیاز باید به گونه‌ای تامین می‌شد، بر همین اساس طرح زراعت چوب و توسعه کشت صنوبر که گونه‌ای مقاوم و مطلوب است، در استان‌ها کلید خورد. به گفته این کارشناس جنگل و مرتع، کاشت صنوبر یا همان سپیدار، در استان خراسان شمالی پیشینه تاریخی دارد و از دیرباز کشاورزان استان به کاشت آن در اطراف زمین‌های کشاورزی اقدام می‌کردند. برای اقتصادی کردن این بخش، طرحی نو در نظر گرفته شده که با آموزش‌هایی برای صنوبرکاران منطقه همراه است. صفاری به بند «ب» ماده ۱۴۸ قانون برنامه پنجم هم اشاره کرد که براساس آن باید سالانه ۳۰ هزار هکتار زراعت چوب در کشور انجام شود.
این در حالی بوده که فقط بخشی از این برنامه اجرا شد. آنچه در برنامه ششم هم به این امر اختصاص داشت، به علت کمبود اعتبار محقق نشد.وی افزود: در نظر گرفتن امتیازاتی همچون اعطای تسهیلات بانکی با سود ۸ درصد و بازپرداخت از سال ششم اجرای طرح، تامین نهال اصلاح شده از گونه‌های زودرشد، تخصیص یارانه، توسعه پوشش بیمه‌ای، ارائه خدمات فنی و اجرایی که از مکانیزم‌های حمایتی و تشویقی برای اجرای این طرح در برنامه‌های پنجم و ششم است نیز تا حدی به ترغیب کشاورزان برای اجرای این برنامه کمک کرد. به گفته این کارشناس، برای تحقق طرح توسعه زراعت چوب باید اعتبارات برای تقویت زیرساخت‌های اراضی، ایجاد برنامه‌های آموزشی و ترویجی، تامین به موقع اعتبارات پیش‌بینی شده، رفع مشکل ضوابط و دستورالعمل‌های دست و پاگیر بانکی نیز مد نظر قرار گیرد.
یکی از افرادی که به زراعت چوب اشتغال دارد، به مشکلات طرح اشاره کرد و گفت: خواب سرمایه در این بخش ۵ تا ۷ سال است و در کنار هزینه‌هایی که در این زمان طولانی باید صرف شود، هیچ تضمینی نیست که چوب تولید شده از کشاورز خریداری شود یا خیر. «علی وحدانی» بر این باور است که صنایع چوب در خراسان شمالی تا آن حد رشد نکرده که متضمن خرید تولیدات افرادی شود که ۷ سال فقط برای نگهداری و پرورش درختان هزینه کرده‌اند. وی با بیان این‌که در خراسان شمالی نهال رایگان به کشاورزان داده می‌شود، اظهار کرد: اگرچه این رویکرد می‌تواند به تشویق کشاورز به تولید منجر شود، اما باید صنایع به دنبال خرید مستقیم از کشاورز باشد. متاسفانه در اینجا هم پای دلالان وسط است و دولت هم مستقیم چوب‌های کشاورزان را نمی‌خرد.
کیفیت خوب چوب خراسان شمالی
رئیس اداره جنگلداری و جنگلکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با بیان این‌که سالانه بسته به اعتبار موجود، نهال رایگان بین متقاضیان توزیع می‌شود، گفت: پارسال ۳۵ هزار و امسال ۷۰ هزار اصله نهال رایگان صنوبر بین بهره‌برداران توزیع شد و این روند در سال‌های قبل هم وجود داشت. «ابراهیم محمودی» افزود: این نهال‌ها بر اساس قرارداد با بهره‌برداران در اراضی مستثنیات و اراضی مستعد کشت توزیع و در ۸۸ هکتار از اراضی استان کاشته می‌شود. وی اظهار کرد: با اجرای طرح تنفس جنگل‌ها، زراعت چوب اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است اما مشکلی که سال‌های قبل وجود داشت و امسال تا حدودی برطرف شده، آب است. به همین دلیل کاشت صنوبر بیشتر در حاشیه رودخانه‌ها و مناطقی که آب به‌اندازه کافی وجود دارد، انجام می‌شود.
محمودی با بیان این‌که ظرفیت زیادی برای توسعه زراعت چوب در خراسان شمالی وجود دارد، افزود: در این بخش اگر اعتبارات کافی وجود داشت می‌توانستیم هم‌راستا با برنامه‌های پنجم و ششم قدم برداریم. وی فاروج و مانه و سملقان را از جمله شهرستان‌هایی دانست که زراعت چوب در آنها رونق بیشتری دارد و گفت: با اجرای طرح تنفس جنگل‌ها، بهره‌برداران ما از نظر بازار مشکلی ندارند. وی بیان کرد: با توجه به کیفیت خوب چوب خراسان شمالی، حتی برخی از کارخانه‌ها مستقیم وارد خرید چوب از بهره‌برداران می‌شوند یا با توزیع نهال رایگان به طور مستقیم با این افراد قرارداد در زمینه تولید و خرید چوب منعقد می‌کنند.
راه طولانی پیش رو
رئیس اداره جنگلداری و جنگلکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به اهداف برنامه ششم توسعه در این خصوص اشاره کرد و گفت: هدف‌گذاری زراعت چوب در خراسان شمالی تولید در مساحت 2220 هکتار از اراضی استان بود اما در سال‌های قبل به علت نبود اعتبار کمتر از ۲۰۰ هکتار این رقم محقق شده است. محمودی افزود: امسال با توجه به این‌که ممکن است اعتبارات این بخش افزایش یابد، برای اجرای ۴۵ درصد از آنچه در برنامه ششم هدف‌گذاری شده است، اقدام خواهیم کرد. وی در مورد آثار مثبت توسعه زراعت چوب بر جنگلهای خراسان شمالی نیز گفت: اگر چه احیای جنگل‌ها با توسعه زراعت چوب ممکن می‌شود، اما در خراسان شمالی و پس از تاسیس استان، کاهش مساحت جنگل به علت قطع درختان بسیار کمتر شده است و همه جنگلهای ما طرح حفاظتی دارند.
محمودی وسعت جنگلهای خراسان شمالی را ۴۳۴ هزار هکتار عنوان و بیان کرد: تمام این محدوده حفاظت می‌شود و حتی برخی مناطق قرق و مناطقی مانند خمبی و سرانی نیز قرق دائم است. وی اضافه کرد: زراعت چوب در مجموع اثر منطقه‌ای و ملی دارد. تولید چوب با توجه به این‌که نیاز ما به چوب بیش از آن چیزی است که در داخل تولید می‌شود، می‌تواند در احیای جنگل‌ها و کاهش برداشت از درختان جنگل‌ها تاثیر زیادی داشته باشد. جنگل‌ها ریه‌های زمین هستند، اگر می‌خواهیم ریه‌های زمین سالم بمانند، جاری شدن سیلاب‌ها آسیب به دنبال نداشته باشد، به سوی انقراض حیات وحش قدم برنداریم و از همه مهم‌تر این‌که منابع طبیعی را برای آیندگان حفظ کنیم باید هر قدمی که برای توسعه جنگل‌ها برمی‌داریم حساب شده و علمی باشد. زراعت چوب از جمله طرح‌هایی است که علاوه بر تامین نیاز صنایع چوب استان و کشور، می‌تواند به احیای جنگل‌ها کمک کند.
صبر باید کرد
یک کشاورز در بخش حصار گرمخان بجنورد که بخشی از کشتزارهای خود را به کشت صنوبر اختصاص داده، گفت: صنوبرکاری درآمد خوبی دارد. «شاهرضا ابراهیمی» با بیان این‌که هزینه‌های کارگری در این کشت پایین است و نیاز به رسیدگی کمی دارد، ادامه داد: همین مساله کافی است تا کشاورز از کشت یک محصول پرزحمت به سمت صنوبر برود. وی افزود: یک هکتار زراعت صنوبر بعد از ۷ سال حدود یک میلیارد ریال درآمد خواهد داشت که سالانه نزدیک به ۱۲۰ میلیون ریال می‌شود. ابراهیمی که در کنار کشت صنوبر، به کشت محصولات زودبازده نیز می‌پردازد، بیان کرد: ۸ سال انتظار برای به ثمر نشستن درخت، آن هم در حالی که ممکن است بازار فروش با مخاطراتی مواجه شده یا صنوبرها روی دست کشاورز بماند، ریسک بالایی است اما صنوبرکاران تن به این ریسک می‌دهند.
وی ادامه داد: کشت صنوبر در استان به شکل سنتی انجام می‌شود اما روش‌های علمی و اصولی هم به متقاضیان آموزش داده می‌شود. ابراهیمی اظهار کرد: هزینه حمل چوب از این استان به خراسان رضوی و گلستان بالاست، در حالی که یکی از مسائلی که موجب حفظ ارزش افزوده چوب می‌شود وجود صنایع فراوری است. اگر چه تسهیلاتی برای هر هکتار از اراضی زیر کشت در نظر گرفته شده، اما مساله مهم بازار خرید است که باید از همان ابتدا به فکر آن بود. گاهی با توجه به خواب سرمایه، افزایش هزینه‌های معیشتی و قیمت تمام شده تولید، کشاورزان با تنگنا مواجه می‌شوند و برخی با کف‌بر کردن درختان صنوبر، به کشت درختان سیب و هلو اقدام می‌کنند.
