با ریزگردها چه کنیم؟

اختصاص نیافتن حقابه تالاب‌ها، کاهش بارندگی و استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی فقط بخشی از دلایل ایجاد کانون‌های ریزگرد در مناطق مختلف کشور است؛ ریزگردهایی که بخشی از آنها داخلی است و بخشی هم سوغات کشورهای همسایه. در این گزارش درباره اقداماتی که برای مقابله با ریزگردها در اصفهان، ایلام، مرکزی، لرستان، کرمانشاه و خوزستان انجام شده است،  می‌خوانید.

 کشت نهال در خوزستان

 احمد مطیعی، مدیرکل منابع طبیعی خوزستان: برای مهار کانون‌های ریزگرد در خوزستان قرار است کل این کانون‌ها ۳۵۰ هزار هکتاری در ۵ سال نهالکاری شود. بخشی از این وسعت تاکنون نهالکاری شده و میانگین درصد سبزینگی نهال‌های کشت‌شده در 5 هزار هکتار از عرصه‌های فوق‌بحرانی ریزگرد بیش از 77 درصد و رضایت‌بخش است. البته اگر آب بیشتر به آن‌ها برسد، وضع بهتر خواهد شد. در مناطقی که شاهد سبزینگی صددرصدی هستیم آب به‌خوبی به نهال‌ها رسیده، اما در مناطقی که درصد سبزینگی پایین است 2 عامل اثرگذار بوده؛ اول آب که به صورت چاله‌ای به نهال داده شده و دوم شست‌وشو نشدن خاک عرصه‌ای که نهال در آن کشت شده است. مشکل دیگری که وجود دارد، این است که ریزگردهایی که در منطقه از زمین بلند می‌شود روی نهال‌های کشت‌شده اثر می‌گذارد و موجب خشکیدگی برگ‌ها می‌شود. نهال‌های کشت‌شده‌ای که به نظر بی‌برگ هستند، از طوفان‌های ریزگرد آسیب دیده‌اند، اما ریشه آن‌ها زنده است. به هر حال باید توجه داشت که کشت‌های انجام‌شده در یک شرایط طبیعی و در یک زمین عادی نیست، بلکه در یک عرصه مرده این کار انجام گرفته است تا بتوانیم مجددا عرصه را زنده کنیم.

کنترل ریزگردها در اصفهان

محمدحسین شاملی، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان: هرچند به گفته کارشناسان، بخش زیادی از آلودگی اصفهان ناشی از تردد خودروها و اتوبوس‌هاست، اما این کلانشهر در معرض چند نوع آلودگی دیگر از جمله آلودگی‌هایی که به واسطه بحران آب و تشدید فرسایش بادی خاک ایجاد شده‌اند، قرار دارد. در واقع بخشی از آلودگی فعلی هوای اصفهان ناشی از ریزگردها و منشا آن کانون‌های بحرانی استان است. در استان اصفهان 16 کانون بحران با یک میلیون و 90 هزار هکتار وسعت وجود دارد. طی 4 دهه گذشته و با فعالیت‌های صورت‌گرفته چون بیابان‌زدایی و مالچ‌پاشی، عمده این کانون‌ها به کانون‌های درجه 2 و 3 با میزان آلودگی کمتری تبدیل شده است. در حال حاضر استان اصفهان فقط 2 کانون درجه یک دارد که شامل کانون اصفهان و نائین می‌شود. برای تبدیل این 2 کانون ریزگرد به کانون‌های درجه 2 و 3، اقدامات زیادی انجام و برنامه‌هایی هم برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌ریزی‌هایی که داشتیم، تدوین طرح‌های کنترل ریزگرد در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه است. با اجرای این طرح‌ها امیدواریم تا پایان برنامه ششم، میزان ریزگردهای این 2 کانون کنترل شود تا دیگر کانون درجه یک محسوب نشوند.

تامین حقابه میقان

رضا میرزایی، سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی:  همان طور که می‌دانیم یکی از دلایل بروز ریزگردها کاهش میزان بارندگی در شهرهای مختلف از جمله اراک است. سال گذشته شاهد کاهش 50درصدی بارش‌ها نسبت به سال قبل‌تر بوده‌ایم که همین موجب شد رواناب‌هایی که از سمت دشت فراهان‏، آشتیان، تفرش و کمیجان به سمت تالاب میقان می‌آمدند، دیگر وجود نداشته باشند.  اگر چه این رواناب‌ها در سایه خشکسالی‌های اخیر به تالاب میقان نرسید، اما کوشیدیم با تامین حقابه میقان از محل تصفیه‌خانه فاضلاب اراک، اجازه خشک شدن بستر تالاب را ندهیم که نتیجه آن زندگی بیش از 20 هزار نوع درنا، غاز خاکستری و انواع مرغابی‌هاست.همچنین با تلاش منابع طبیعی استان و آب منطقه‌ای، رواناب‌هایی از سمت روستاهای سنجان، کرهرورد و فیجان به سمت تالاب میقان در حرکت است. با حرکت این رواناب‌ها در مسیرهای منتهی به تالاب میقان دیگر شاهد بروز ریزگردها نخواهیم بود. بعد از تامین حقابه تالاب، برای جلوگیری از پراکنده شدن ریزگردها  بوته‌کاری قره داغ در بستر خاکی کویر میقان است؛ کاری که سالانه در وسعت 50 هکتار انجام می‌شود.

ریزگرد خارجی در هوای کرمانشاه

 فریدون یاوری، مدیر کل اداره حفاظت از محیط‌زیست کرمانشـــــاه:  منشا ریزگردها در کرمانشاه خارجی و اغلب از کشورهای عراق و سوریه است. مدیریت منابع آبی در آن سوی مرزها مثل سدها و نیروگاه‌هایی که ترکیه روی دجله و فرات ایجاد کرده است و همچنین تغییرات اقلیمی و خشکسالی که در یک دهه اخیر اتفاق افتاد از عوامل اصلی گرد و غبار با منشا خارجی بودند. این موضوع به مجمع عمومی سازمان ملل کشیده شده و مجمع عمومی سازمان ملل 3 مصوبه در این زمینه داشته است. از جمله قرار شد کشورهای مختلف دنیا به حل این پدیده کمک کنند و قرار شد یک گزارش ارزیابی زیست‌محیطی از طریق سازمان ملل ارائه شود. یکی از اقداماتی که ایران پیشنهاد داد و اعتباری هم برای آن در نظر گرفته شد این بود که بر اساس طرحی پایلوت در 200 هکتار اراضی در اطراف کربلا بیابان‌زدایی شود. در خود استان کرمانشاه نیز همه واحدهای صنعتی را که آلاینده هستند به سیستم‌های کنترل آلودگی مجهز کرده‌ایم. درباره حقابه‌ها هم پیگیر هستیم و همکاری‌های خوبی با آب منطقه‌ای و دستگاه‌هایی که در این زمینه درگیرند، داشته‌ایم.

روزگار ناخوش تالاب‌های لرستان

مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل محیط زیست لرستان تالاب‌های لرستان: طبیعی هستند و رودخانه‌ای از کنار آن‌ها عبور نمی‌کند. بنابراین حقابه برای آن‌ها تعریف نشده است. تنها تالابی که حقابه دارد، تالاب دریاچه گهر است که آن هم سرچشمه تولید آب است و با مشکل خاصی مواجه نیست.  با وجود این، وضع تالاب‌های استان مساعد نیست و عوامل متعددی در به وجود آوردن این شرایط نقش داشته‌اند. مهم‌ترین دلیلی که موجب شده است تالاب‌های لرستان خشک شوند یا مساحت آن‌ها کاهش یابد، زهکشی‌هایی است که دهه 70 انجام شد.  بی‌توجهی به وضع تالاب‌ها در گذشته موجب شده است،  مساحت تالاب‌ها به شدت کاهش پیدا کند. از میان این موارد می‌توان به تالاب تنور در دورود اشاره کرد که مساحت آن از هزار به 100 هکتار رسیده یا تالاب گری بلمک که از 600 هکتار به 70 هکتار کاهش پیدا کرده است.  در این شرایط اگر زهکش‌ها مسدود شود، تالاب‌ها به حالت اولیه خود برمی‌گردند. البته در حال مذاکره هستیم تا بتوانیم بخشی از اراضی تالاب‌ها را آزاد کنیم. با این اتفاق می‌شود به آینده تالاب‌ها تا حدودی امیدوار بود. با وجود وضع نامناسب تالاب‌ها اما منشا ریزگردها در لرستان مربوط به داخل استان نیست. 20 درصد آن‌ها از خوزستان و 80 درصد از خارج کشور می‌آید و مسئولان کشور باید برای آن راهکاری بیندیشند.

ایلام آسیب‌پذیر  

 حجت‌الله فتحی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی ایلام: ایلام یکی از استان‌های درگیر با پدیده گرد و غبار است و طی سال‌های اخیر شدت این پدیده در آن افزایش چشمگیری داشته است. تعهدهایی در سطح ملی و استانی برای مبارزه با پدیده ریزگردها تصویب شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به طرح جامع مقابله با بیابان‌زایی در سطح ملی اشاره کرد. همچنین تثبیت شن‌های روان از تعهدهای استانی در زمینه مبارزه با پدیده ریزگردها به شمار می‌رود و طی سال‌های اخیر اقداماتی در این زمینه انجام شده است.

دهلران، مهران، آبدانان و ایلام از شهرستان‌های استان هستند که قدرت اکولوژیکی آن‌ها طی سال‌های اخیر کم شده است و جزو مناطق بیابانی تلقی می‌شوند. در مجموع 425 هزار هکتار از اراضی ایلام در معرض بیابانی شدن قرار گرفته‌‌اند که در آن‌ها نهال‌کاری، مالچ‌پاشی و همچنین عملیات مراقبت از اراضی در معرض خطر انجام شده.

با وجود این، استان واسط عراق که یکی از مهم‌ترین کانون‌های ریزگرد است در فاصله بسیار کمی از استان ایلام قرار دارد و از این نظر ایلام یکی از مناطق آسیب‌پذیر است. به همین دلیل تفاهم‌نامه‌هایی با مسئولان استان انجام شده که در صورت اجرای آن‌ها می‌توان شاهد کاهش معضل ریزگردها در استان باشیم.